Probiyotikler İrritabl (Huzursuz) Bağırsak Sendromuna Yardımcı Olur mu?

İrritabl bağırsak sendromu (İBS), karın krampları (karın ağrısı), şişkinlik, ishal, kabızlık veya ikisinin karışımı dahil olmak üzere çeşitli rahatsız edici gastrointestinal semptomlara neden olabilen kronik bir bağırsak-beyin bozukluğudur. Kontrol altına alınmazsa huzursuz bağırsak sendromunun rahatsız edici ve uygunsuz belirtileri kişilerin okul veya iş hayatını ve kişisel ilişkiler dahil olmak üzere günlük yaşamını etkileyebilir. Bazı gıdalar, stres, enfeksiyonlar ve ağrıya aşırı duyarlılık, İBS semptomlarının bilinen tetikleyicileridir.
İBS, sindirim sistemi içindeki hiçbir dokuya zarar vermediği ve yaşamı tehdit etmediği için İnflamatuvar Bağırsak Hastalığından (İBH) farklıdır. İBS, bağırsak ve beyin arasındaki düzensiz etkileşimler tarafından tetiklenir. Bu hayati iletişim kanalı bozulduğunda gastrointestinal sistem daha hassas hale gelir ve bağırsaklardaki kasların nasıl kasıldığını değiştirir. Bağırsak hareketlerindeki değişiklikler, birçok sindirim semptomunun doğrudan nedenidir. İBS’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, son araştırmalar, bağırsak mikrobiyotasındaki (sindirim sisteminde yaşayan mikroorganizmalar) bir dengesizliğin ve işlevsiz bir bağırsak bariyerinin bazı insanlarda İBS’nin gelişiminde rol oynayabileceğini düşündürmektedir.
Doktorlar, İBS’yi, 100’den fazla uluslararası uzmandan oluşan bir grup tarafından geliştirilen bir dizi tanısal önlem olan Roma Kriterleri’nde belirtilen semptomları tanımlayarak teşhis ederler. Benzer semptomlarla ortaya çıkabilecek diğer durumları dışlamaya yardımcı olmak için sınırlı tanı testleri de yapılır. İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS), en yaygın gastrointestinal rahatsızlıklardan biridir fakat bunun nasıl tedavi edileceği hakkında şaşırtıcı derecede az şey bilinmektedir. İBS için kesin bir tedavi olmamasına rağmen probiyotikler semptom alevlenmelerini kolaylaştırmaya ve azaltmaya yardımcı olabilir. Doktor tarafından önerilen ilaçlara, diyet değişikliklerine ve yaşam tarzı değişikliklerine ek olarak probiyotikler denenebilir. Gerçekten de probiyotiklerin (canlı olarak yutulduğunda sağlık yararları sağlayabilen bakteri ve maya türleri ) bağırsak sağlığını iyileştirebileceğine dair kanıtlar vardır. İrritabl bağırsak sendromuna ilişkin araştırma çalışmalarından elde edilen ilk sonuçlar da umut vericidir.
Bu yazıda, probiyotiklerin İBS’li kişilere nasıl yardımcı olabileceği, hangi suşların en faydalı olduğu ve bir probiyotik takviyesinde nelere dikkat edilmesi gerektiği ele alınmaktadır fakat İBS’yi probiyotiklerle yönetmeye karar vermeden önce doktora danışılmalıdır.

Probiyotikler Nelerdir?

Probiyotik bakteriler ya da iyi bakteriler, bağırsaklarda yaşayan ve sağlıklı kalmasına yardımcı olan mikroplar olarak bilinen küçük canlı organizmalardır. Yeterince büyük bir miktara sahip olmak, sindirim sistemine şu yollarla yardımcı olabilir:
-Zararlı organizmaları dışarıda tutan bağırsak bariyerini güçlendirmek
-Bağışıklık sistemini desteklemek
-Bağırsaklardaki iltihabı azaltmak
-İshal vakalarını azaltmak
Probiyotiklerin, gıdaların verimli bir şekilde sindirilmesine, düzenli sağlıklı bağırsak hareketlerine, bağışıklığı desteklemek için gerekli olan sağlıklı bir bağırsak mikroflorasını ve astarını (iç örtüsünü) iyileştirmeye yardımcı olduğu bilinmektedir. Probiyotiklerin bazı insanlarda İBS semptomlarını iyileştirdiği bildirilmektedir.
En son araştırmalar, probiyotiklerin İBS semptomlarını yönetmede yararlı olabileceğini doğrulamaktadır. Bununla birlikte, ne kadar etkili olabilecekleri birkaç faktöre bağlı olabilir. Sistematik bir incelemenin yayınlanmış sonuçlarına göre analiz edilen çalışmaların %63,6’sı İBS hastalarında probiyotik takviyesinin plaseboya kıyasla semptomları önemli ölçüde iyileştirdiğini bildirilmiş, kalan %36,4’ü herhangi bir önemli değişiklik bildirmemiştir. Araştırmacılar, en iyi sonuçların, birden fazla bakteri suşu kullanan ve sekiz hafta veya daha uzun süren denemelerde elde edildiğini kaydetmişlerdir.

Bakterilerin Dengesi Bağırsak Sağlığı için Önemlidir

Birçok sindirim süreci, gastrointestinal sistemde doğal olarak bulunan çeşitli bakterilerin dengesine dayanır. Bu bakterilerin dengesi bozulursa, muhtemelen İBS dahil olmak üzere gastrointestinal bozukluklar meydana gelebilir. İBS’nin belirtilerinden biri disbiyozdur. Bu, kötü mikroplar iyi olanlardan daha fazla olduğunda dengesiz bir bağırsak mikrobiyotasını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Probiyotiklerin bağırsak hücrelerine yapışarak patojenik bakterilerin büyümesini engellediği ve böylece onların yer kaplamasını ve büyümesini engellediği gösterilmiştir. Bu mekanizma, zararlı mikropların aşırı büyümesinin bağırsak ve kan dolaşımı arasındaki bariyeri zayıflattığı ve yabancı cisimlerin dolaşım sistemine girmesine izin verdiği sızdıran bağırsak sendromunu önler. İBS’deki diğer bir ortak özellik, bağırsaktaki iltihaplanmadır. Birden fazla çalışma probiyotiklerin iltihabı azaltabileceğini ve bağışıklık sistemi tepkilerini düzenleyebileceğini göstermiştir.

İBS’ye Hangi Probiyotikler Yardımcı Olur?

Bağırsak mikrobiyotasında çok sayıda bakteri bulunmaktadır ve hepsinin vücutta farklı rolleri vardır ve gelişmeleri için farklı koşullar gerekir. Bu nedenle, tüm probiyotikler İBS semptomları üzerinde aynı etkiye sahip olmayacaktır. İBS tedavisinde kullanılan, bağırsaktaki dengeyi yeniden sağlamaya yardımcı olan Lactobacillus ve Bifidobacterium adlı iki ana probiyotik grubu vardır.
Bifidobacterium
Bifidobacterium bifidum MIMBb75 gibi suşları içerir. Probiyotik suş Bifidobacterium bifidum MIMBb75’in bağırsak hücrelerine özellikle iyi yapıştığı rapor edilmiştir ve bu nedenle bağırsak mikrobiyotasını değiştirmede ve bağırsak bariyerini arttırmada bir avantaja sahip olabilir. Klinik bir çalışmada, günde bir kez alınan Bifidobacterium bifidum MIMBb75’in, genel İBS semptomlarının yanı sıra karın ağrısı, kramplar, şişkinlik, ishal ve dışkı aciliyeti gibi bireysel İBS semptomlarını önemli ölçüde iyileştirdiği görülmüştür. Lancet Gastroenterology dergisinde (Lancet, hakemli, haftalık yayınlanan genel bir tıp dergisidir) yayınlanan bir çalışmanın sonuçları, ısıyla inaktive edilmiş Bifidobacterium’un İBS semptomlarını başarıyla hafifletebileceğini göstermektedir. Isı ile inaktive edilmiş Bifidobacterium bifidum bakterileri cansızdır fakat bağırsak hücrelerine yapışma yeteneklerinin yanı sıra şekillerini de korur.
Daha önceleri sadece aktif, canlı bakterilerin yararlı etkilere sahip olabileceğine inanılmış olsa da aktif olmayan (inaktif) probiyotiklerin aktif probiyotiklere göre birçok potansiyel avantajı vardır. Örneğin, özellikle aşırı ısıya maruz kaldıklarında kararlı (stabil) olma olasılıkları daha yüksektir. Aktif olmayan probiyotiklerin standartlaştırılması da aktif probiyotiklerden daha kolaydır ve duyarlı bireylerde enfeksiyon riskini azaltabilirler. Isı ile inaktive edilmiş probiyotiklerin diğer suşlarının da İBS semptomlarını iyileştirip iyileştirmeyeceği bilinmemektedir.
Lactobacillus
Karın kramplarını azalttığı tespit edilen Lactobacillus acidophilus NCFM gibi suşları içerir. Yayınlanan bir meta analize göre, Bacillus coagulans, Lactobacillus plantarum ve Lactobacillus acidophilus gibi suşlar en iyi sonuçları verebilir.

Farklı İBS Türleri için Farklı Probiyotikler

Hangi belirli suşların en iyi sonucu verdiği hakkında hala fazla bir şey bilmese de şu ana kadar yapılan araştırmaların umut verici sonuçları vardır. Farklı İBS türleri olduğu göz önüne alındığında, farklı probiyotik türleri daha uygun olabilir.
En çok deneyimlenen semptoma göre üç tip İBS vardır:
İBS-D
Birincil semptom ishal olan kişi muhtemelen İBS-D’den muzdaripdir. Yayınlanan bir meta analize göre, Saccharomyces boulardii ishal, karın ağrısı ve dışkı sıklığını azaltma konusunda IBS için en iyi probiyotiklerden biridir. Saccharomyces boulardii’nin bir mayadır, bu nedenle bakterilerden farklı özelliklere sahiptir. Bağırsakta uzun süre kolonize olmadığı için geçici bir probiyotik olarak kabul edilir. Bu nedenle, sinerjik olarak çalıştıkları için diğer iyi bakterilerin yanı sıra S. boulardii içeren bir probiyotik almak iyi bir fikirdir.
İBS-C
En az bir anormal bağırsak hareketinin olduğu günlerde, dışkıların çoğu sert ve topaklı olur. Kabızlıkla ilgili yinelenen sorunları varsa kişi muhtemelen İBS-C’den muzdaripdir. Bifidobacterium’dan gelen bakteriler, bu durumda bağırsak hareketlerini uyarmada en etkili gibi görünmektedir. Bir çalışma sonuçları, Bifidobacterium lactis BB-12 suşunun kabızlıkla mücadele edenler için özellikle yararlı olabileceğini düşündürmektedir. 2012 tarihli bir çalışmanın bulguları hem Bifidobacterium lactis BB-12 hem de prebiyotiklerle yapılan takviyenin bağırsak geçiş süresini kısaltmada özellikle etkili olduğunu göstermektedir.
İBS-M
En az bir anormal bağırsak hareketinin olduğu günlerde, aynı gün dışkılar hem sert hem de sulu olur. İBS’li birçok kişi, değişen şişkinlik, ağrı, kabızlık ve ishal semptomları yaşar. Bu durumda hangi semptomun hedefleneceğine karar vermek zor olabilir. İdeal olarak hem Lactobacillus hem de Bifidobacterium ailelerinden çok sayıda farklı suş içeren, çok yönlü bağırsak desteği için yüksek kaliteli bir probiyotik denemek bir seçenek olabilir. Lactobacillus acidophilus NCFM ve Bifidobacterium lactis Bi-07 gibi suşların sadece bağırsak hareketlerini düzenlemekle kalmayıp aynı zamanda şişkinlik, karın şişkinliğini ve karın kramplarını da rahatlattığı bulunmuştur. Bu arada bazı araştırmacılar, Bacillus coagulans Unique IS-2 suşunun faydalı etkilerine işaret etmektedir.

Probiyotikler Güvenli midir?

Çoğu bilim insanı, İBS için birincil tedavi olarak probiyotik kullanımını önermek için çok erken olduğu konusunda hemfikirdir. Bazı suşların bir veya iki sindirim semptomunu önemli ölçüde iyileştirmesi muhtemeldir fakat probiyotiklerin çoğunun somut iyileşmelere neden olması olası değildir. Öte yandan, probiyotikler güvenlidir, yaygın olarak bulunur ve nispeten ucuzdur. Etkili ilaçların yokluğunda, bu takviyeler İBS’li birçok kişiye biraz rahatlama sağlayabilir. Probiyotik takviyesi seçilirken hatırlanması gereken birkaç şey vardır. İlk olarak, bileşiminin kanıta dayalı olduğundan emin olunmalıdır çünkü kalite araştırma İBS’yi hafifletmedeki rolünü destekler. İkincisi, üretici tarafından önerilen doz asla aşılmamalıdır ve etiketteki talimatlara göre alınmalıdır. Çalışmaları için onlara zaman tanınmalı ve olası yan etkilere hazırlıklı olunmalıdır.
Özellikle hassas bağırsakları olanlara, probiyotik veya fermente gıdalara yavaş yavaş başlamaları önerilmektedir. Sindirim sistemindeki yararlı bakterilerin herhangi bir ani artışı, istenmeyen suşlarla etkileşime girdikleri için şişkinlik gibi semptomlara neden olabilir, ancak vücut artan doza alıştıktan sonra birkaç gün içinde azalır. Yavaş yavaş başlamak, İBS’li kişilerin probiyotiklerine devam etmekten vazgeçmelerini engelleyebilir. Probiyotik şirketleri, gıdalar bakterileri yok etmek için tasarlanmış midenin asidik pH’ını tamponladığı için genellikle onların yiyeceklerle birlikte alınmasını önerir. Bazı probiyotik takviyelerinin, sindirim semptomlarını daha da kötüleştirebilecek ek bileşenler içerdiği unutulmamalıdır. İnülin, laktoz, fruktoz, sorbitol ve ksilitol gibi bileşenler hassas bünyeli kişilerde gastrointestinal sorunları tetikleyebilir. Öte yandan, probiyotikler aslında bazı insanlarda, özellikle İnce Bağırsak Bakteriyel Aşırı Büyümesi (SİBO) olanlarda İBS semptomlarını kötüleştirebilir. Bir incelemeye göre SİBO, ince bağırsaktaki genel bakteri popülasyonunda anormal bir artış olduğunda ortaya çıkan ciddi bir durumdur. SİBO’nun genel belirtileri iştah kaybı, karın ağrısı, mide bulantısı, yemekten sonra şişkinlik ve/veya rahatsız edici bir dolgunluk hissi, ishal, açıklanamayan kilo kaydıdır. SİBO varlığında probiyotik takviyeleri İBS’yi kötüleştirebilir. Hastalarda SİBO varsa, probiyotiklerin ince bağırsakta hapsolma ve semptomları kötüleştirme riski vardır. İBS’yi probiyotiklerle tedavi etmeden önce SİBO için bir nefes testi yaptırılması tavsiye edilmektedir. Aynı zamanda, probiyotiklerin bazı SİBO semptomlarının tedavisine yardımcı olabileceğine dair kanıtlar vardır. Bir araştırmaya göre, probiyotikler karın ağrısını ve nefesteki hidrojen seviyelerini (SİBO kontaminasyonu için belirteç) azaltabilir fakat bu ciddi durumu önlemede etkili değildirler.

Probiyotikler Ne Kadar Süre Alınmalıdır?

İBS semptomlarını hafifletmek ya da yönetmek için probiyotik kullanmaya başlayanlar sonuçları hemen görmeyi beklememelidir. Bir 2019 incelemesi, İBS’li kişilerin sağlık yararlarını fark etmesinin ortalama sekiz hafta veya daha fazla sürdüğünü bulmuştur. İBS için probiyotik kullanmayı seçen kişilere semptomların yönetilmesi için aynı markayı üretici tarafından önerilen dozda en az dört hafta boyunca almaları önerilmektedir. Uzun bir süre boyunca İBS için probiyotik almanın güvenli olduğu düşünülmektedir. Uzun süreli kullanımın etkileri hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmasına rağmen, İBS için probiyotiklerin uzun vadede herhangi bir zarara neden olabileceğine dair bir kanıt yoktur. Ayrıca, sadece bir takviye almak sorunu çözmek için yeterli olmayabilir. İBS için probiyotiklerin ne kadar etkili olduğu, kullanılan takviyenin dozu, türü ve miktarı ile tedavinin uzunluğu dahil olmak üzere birçok faktöre bağlı olabilir. Dahası, probiyotik takviyeleri her İBS hastasına aynı şekilde fayda sağlamayabilir. Bazı durumlarda, sindirim semptomlarını kötüleştirebilirler.

Probiyotik Açısından Zengin Besinler

Bazı fermente ya da fermente olmasa da probiyotik eklenmiş gıdalar tüketilerek vücuttaki probiyotik seviyesi artırılabilir. Fermente gıdalar, canlı mikrobiyal kültürlerin büyümesiyle yaratıldıkları için doğal olarak probiyotikler açısından zengindir. Probiyotikler yoğurt, kefir(fermente süt),lahana turşusu, kombucha (kombu) ve kimchi (Kore lahana turşusu, kimçi) gibi doğal kaynaklardan alınabilirler. Probiyotiklerin eklendiği çeşitli fermente edilmemiş gıdaların gerçekten probiyotik olarak sayılıp sayılmayacağı içerdikleri mikroorganizma sayısına, içerdikleri suşların sağlığa faydaları olup olmadığına, sindirimden sağ çıkıp çıkmadıklarına bağlıdır. Tahıllar ve tahıllı barlar, sütler, meyve suları probiyotiklerin eklendiği fermente olmayan gıdalar arasındadır.
Probiyotikler takviyeler ve ilaçlar (tabletler, saşe ya da tek dozluk paketler veya sıvılar) şeklinde de alınabilir. Herkes için işe yaramasa de, birkaç çalışma probiyotiklerin İBS semptomlarını azaltmadaki olumlu etkisini göstermiştir. Bu yüzden İBS için probiyotikler kesinlikle dikkate alınmaya değer. Mevcut tüm probiyotik takviyeleri, klinik denemeler yoluyla sıkı testlerden geçmez fakat piyasadaki yüksek kaliteli ürünleri belirlemenin yolları vardır. Probiyotik takviyeler için klinik deneylerde bilimsel olarak test edilmiş yüksek kaliteli bir ürün seçilmesi önemlidir. Göz önünde bulundurması gereken şeylerden bazıları şunlardır:
-Koloni oluşturan birim (CFU) sayısı: Bir probiyotik takviye etiketinin CFU sayısını listeleyip listelemediğinin kontrol edilmesi önerilir. Bu, probiyotik takviyesinin içerdiği canlı ‘iyi’ bakteri miktarıdır. Çoğu probiyotik, doz başına en az 1-10 milyar CFU içerir.
-Bileşim: Bir ürünün, İBS tedavisi için özel olarak çalışılmış bir probiyotik suş içerip içermediği kontrol edilmelidir. Yukarıdaki ana probiyotik grup adlarına bakılmalıdır.
-Rastgele kontrol edilen denemeler: İBS’de yaptıkları araştırmalar hakkında özel bilgiler için probiyotik üreticisiyle iletişime geçilebilir. En güvenilir kanıtlar, aşağıdaki denemelerden elde edilir:
*Plasebo kontrollü: Hastalar probiyotik veya sahte bir versiyon almak üzere rastgele ayrılır.
*Çift kör: Ne doktor ne de hasta probiyotik mi yoksa plasebo mu aldıklarını bilmez.
-Üçüncü taraf testi: Bağımsız bir laboratuvar tarafından üçüncü taraf testinden geçmiş bir probiyotik takviyesi aranmalıdır. Bu, yüksek kaliteli bir ürünün iyi bir göstergesidir.

İBS ve Diyet
İBS, hem şiddeti hem de semptomları neyin tetikleyebileceği açısından her kişi için farklı olabilir. Belirli gıdalar semptomların kötüleşmesine neden oluyorsa, almak için seçilen probiyotik takviyelerin yanı sıra diyete de bakmak önemlidir. İBS’li kişilerin %70’e kadarında belirli yiyecekleri yemek semptomları daha da kötüleştirebilir. Uzak durmaktan başka, bağırsakların bu yiyecekleri sindirmesine yardımcı olmak için probiyotikler alınabilir. Daha fazla sayıda faydalı probiyotik bakterinin, sıklıkla İBS’yi tetikleyen yüksek FODMAP (Fermente Edilebilir Oligosakkaritler, Disakkaritler, Monosakkaritler ve Polioller) gıdalarının parçalanmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. Basitçe söylemek gerekirse, bu gruba giren gıdalar sindirildiğinde bağırsak bakterilerinin çok fazla gaz üretmesine neden olan gıdalardır. Ağrı, gaz ve şişkinlik gibi tipik ve rahatsız edici İBS semptomlarına sıklıkla neden olan bu gazdır. Bir 2016 araştırması, İBS’li kişilerin %86’sının düşük FODMAP diyetinin ardından İBS semptomlarının önemli ölçüde iyileştiği sonucuna varmıştır. Bununla birlikte, katı bir düşük FODMAP diyeti çok kısıtlayıcı olabilir, bu nedenle bir diyetisyenden rehberlik alınmalıdır. Bazıları için bol meyve, sebze ve bol su içeren sağlıklı bir diyet büyük bir fark yaratmak için yeterlidir. Diğerlerinin yedikleri konusunda daha katı olmaları gerekebilir. Tüketilen belirli yiyeceklerin durumu kötüleştirdiğinden emin olmayanlar bir yiyecek semptom günlüğü tutmalı ve belirli yiyecekleri yedikten sonra semptomlar ortaya çıktığında not etmelidir.
Not: Bu sitedeki hiçbir içerik, tarihi ne olursa olsun bir doktorun doğrudan tıbbi tavsiyesinin yerine kullanılmamalıdır.

Kaynakça:
https://www.livescience.com/do-probiotics-help-ibs
https://patient.info/news-and-features/can-probiotics-improve-your-ibs-symptoms
https://www.birbes.com/ibs-nedir-probiyotik-kullanimi-yararli-midir-4198/
https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/bagirsak-dostu-bakterilerin-probiyotiklerin-faydalari-nelerdir

Yazar: Müşerref Özdaş