Psikobiyotikler, bağırsak-beyin ekseninde rol oynayan, uygun miktarlarda alındığında beyin sağlığını ve aktivitesini etkileyen dost bakterileri ifade eder. Psikobiyotik terimi, Psikiyatrist ve araştırmacı Dr. Ted Dinan ve İrlanda’daki University College Cork’ta Anatomi ve Sinirbilim Başkanı olan meslektaşı John Cryan tarafından 2013 yılında ortaya atılmıştır. Bu araştırmacılar, mikrobiyoloji, immünoloji, psikiyatri, endokrinoloji, gastroenteroloji ve nöroloji gibi farklı alanlardan diğer bilim adamlarıyla birlikte bağırsak-beyin eksenine yönelik araştırmalara öncülük etmişlerdir. Yakın bir zamanda yapılan çalışmalar, psikobiyotiklerin bağırsak ile beyin arasında bulunan iletişim yolları üzerinde etkili olan neroaktif ( sinir sistemini uyaran) maddeler üretip dağıtabildiğini göstermiştir. Beyin ve bağırsak arasındaki bu iletişim, bağırsak-beyin ekseni olarak adlandırılır. Psikobiyotiklerin ne olduğunu tam olarak anlamak için bağırsak-beyin ekseni (aksı) ve aradaki bağlantı iyi anlaşılmalıdır.
Bağırsak-Beyin Ekseni
Bağırsak-Beyin ekseni bağırsak ile beyin arasındaki hayati bağlantıdır. Bağırsakla beyin arasındaki iletişim kimyasal habercilerle (nörotransmiterler ile) gerçekleştirilir. Bilim insanlarının bağırsakları ikinci bir beyin olarak tanımlar, bunun nedeni bağırsakta bulunan çok sayıda sinirdir. Beyin ve bağırsak arasında bağlantıyı ya da kimyasal iletişimi sağlayan ana sinire vagus siniri denir. Nörotransmiterler beyinde üretilir ve duygular ile davranışların kontrolü üzerinde etkilidir. Bu kimyasal habercilerin (noradrenalin, serotonin, GABA ve dopamin gibi) çoğunun üretimi bağırsaklarda, psikobiyotikler tarafından da uyarılır. Örneğin, serotonin adlı nörotransmiterin %90’ından fazlası bağırsakta üretilir. Bu kimyasalın eksikliğinde mutsuzluk hissi ve depresyon yaşanır.
Psikobiyotiklerin Rolünü Destekleyen Kanıtlar
Probiyotikler, yeterli miktarda alındığında bağırsakta kolonize olabilen, olumlu sağlık sonuçlarına, olumlu psikiyatrik etkilere neden olabilen faydalı bakterilerdir. Lactobacillus ve Bifidobacterium türleri sık kullanılır. Prebiyotikler ise galaktooligosakkaritler gibi bileşikleri içeren, probiyotik bakteriler için besin işlevi gören ve onların büyümesini destekleyen bitki lifleridir. Psikobiyotik terimini tanıtan ekip daha yakın zamanda bu terimi bazı prebiyotikleri içerecek şekilde genişletmiştir.
2013 çalışmaları bir dönüm noktası olmuştur. Psikobiyotikleri kapsayan (probiyotiklerin ruh haline yardımcı olup olmadığına bakılan) çift kör, plasebo kontrollü klinik araştırmada tümü düşük ruh hali, yorgunluk, zevk alamama ve/veya üzüntüden mustarip olan 70 kişi üzerinde denemeler yapılmıştır. Denemelere katılan kişiler iki eşit gruba ayrılmışlar; bir gruba 4 hafta boyunca probiyotik suşlar verilirken, diğer gruba aynı görünümlü bir plasebo verilmiştir.
Çalışmaya katılanlar, çalışma süresi boyunca ruh hallerini ve semptomlarını takip etmişler ve probiyotik grubundakilerin %50’si ruh hali ve konsantrasyonda bir iyileşme bildirmişlerdir. Karşılaştırıldığında, plasebo grubundakilerin yalnızca %20’si ruh hallerinde herhangi bir iyileşme bildirmiştir. Buna ek olarak, denemelere katılanların her birinin tükürük kortizol seviyeleri de analiz edilmiştir. Kortizol, strese tepki olarak üretilen adrenal bir hormondur. Dört haftalık denemeden önce ve sonra tükürük örnekleri alınmış ve sonuçlar, probiyotik grubunda kortizol seviyelerinde net bir düşüş olduğunu göstermiştir. Plasebo grubunda azalma görülmemiştir.
Belirli probiyotik bakteri türlerinin (veya psikobiyotiklerin) ruh haline fayda sağlama konusunda iki farklı etki mekanizması bulunmaktadır. İlk olarak, probiyotikler beyni etkileyen nörotransmitterleri (kimyasalları) üretir. İkinci olarak, bağırsak bakterileri beyin sapından bağırsağa giden vagus siniri aracılığıyla beyni doğrudan etkileyebilmektedir. Bir probiyotikteki suşların sayısından ve hatta gücünden daha önemli olan, kullanılan probiyotik bakterilerin tam suşlarıdır. Bazı probiyotik bakteri türleri klinik olarak araştırılmış ve ruh hali üzerinde olumlu bir etkiye sahip oldukları gösterilmiştir ancak tüm türler bu yeteneğe sahip değildir. Bu nedenle, belirli sağlık sorunları için kullanımlarını destekleyen iyi kalitede kanıtlara sahip suşların seçilmesi önemlidir. Örneğin, Lactobacillus acidophilus Rosell-52 ve Bifidobacterium longum Rosell-175 gibi suşlar klinik olarak denenmiş, strese ve moral bozukluğuna karşı yararlı oldukları gösterilmiştir.
Akıl ve ruh sağlığı sorunları olan kişilerin yaklaşık %70’inde bir tür bağırsak sorunu da vardır. Örneğin, iltihaplı bağırsak hastalığı olan kişilerin sıklıkla psikolojik sorunların da olduğunu bilinmektedir. Zihinsel sağlık sorunları hakkında, onlara neyin sebep olduğu da dahil olmak üzere hala bilinmeyen çok şey vardır. Genetikten toplumsal ipuçlarına, kimyasal dengesizliklerden bağırsak sağlığına kadar çeşitli teoriler vardır.
Psikobiyotikleri Hayata Dahil Etmenin Yolları
Psikobiyotikleri yaşama dahil etmenin birçok yolu vardır. Teorik olarak, ihtiyaç olan tüm psikobiyotikler besinlerden alınabilir. Akdeniz tipi diyet iyi miktarda psikobiyotik sağlayabilir. Kefir, yoğurt, tempeh, miso, natto, kimçi, lahana turşusu ve diğer sebze turşuları potansiyel olarak faydalı canlı organizmalar içeren probiyotik gıdalar arasındadır
Not: Tempeh, Endonezya’ya özgü, fermente edilen soya ile yapılan, yoğun, sıkıca kalıplanmış, et yerine kullanılan bir tür yemektir. Miso, soya fasulyesi, arpa ya da pirinç, deniz tuzu ve bir çeşit küf mantarının karıştırılması ve mayalandırılmasıyla elde edilen, geleneksel bir Japon yiyeceği olan miso çorbasının hazırlanmasında da kullanılan bir çeşit hamurdur. Natto, genellikle kahvaltılarda tüketilen, soya fasulyesinin buğulanması ve fermente edilmesiyle elde edilen bir çeşit geleneksel Japon yiyeceğidir. Kimçi (Kimchi), Korelilere özgü, Çin lahanasıyla hazırlanan bir çeşit turşudur.
Probiyotik Takviyeler
Özel diyetler gerekli tüm psikobiyotikleri sağlasa da doğal alımı artırmak için alınabilecek psikobiyotik takviyeleri de bulunmaktadır. Probiyotik takviyeleri ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından düzenlenmediğinden, yüksek kalitede olduğundan emin olmak için kişiler kullanmayı düşündüğü herhangi bir probiyotik takviyesini araştırmalıdır. Bir fark yaratıp yaratmadığını belirlemek için takviye bir ay boyunca günlük olarak alınıp denenebilir. Bir değişiklik fark edilmezse, farklı bir probiyotik takviyesi denenmesi veya bunun yerine probiyotik gıdalara odaklanılması önerilebilir. Probiyotik takviyeleri daha yüksek konsantrasyonlarda iyi bakteri içerse de uzmanlar probiyotik gıdaları yemenin daha yararlı olduğunu, beyne ve bir bütün olarak vücuda fayda sağlayan diğer önemli besinleri de içerdiğini belirtmektedir.
Psikobiyotiklerin Riskleri ve Yan Etkileri
Psikobiyotikler, minimum risk veya olumsuz yan etkilerle birlikte birçok potansiyel faydaya sahiptir. Tüm besinlerde olduğu gibi probiyotik besinler de bazı kişiler için alerji riski oluşturabilir. Ayrıca, fermantasyon işlemi güvenli bir şekilde yürütülmezse, E. Coli ve Salmonella gibi zararlı patojenler gıda kaynaklı hastalıklara neden olarak sağlığı olumsuz etkileyebilir. Probiyotik takviye almanın potansiyel riskleri ve yan etkileri arasında ishal ve atopik egzama yer alır. Ek olarak, probiyotikler prednizon (kortikosteroid içeren bir ilaç) da dahil olmak üzere bazı ilaçları etkileyebilir. Bu nedenle kişiler herhangi bir ilaç kullanılıyorsa günlük rutinlerine probiyotik eklemeden ya da sağlık rejiminde herhangi bir değişiklik yapmadan önce daima bir doktorun ya da diyetisyenin fikrini almalıdır.
Psikobiyotikler Her Derde Deva Mı?
Birçok fayda sağlaması nedeniyle probiyotik gıdaların diyete dahil edilmesi önerilmektedir. Probiyotik gıdalar kadar takviyeler de kapsamlı bir ruh sağlığı tedavi planının bir parçası olarak değerlendirilebilir fakat psikobiyotikler ruh sağlığını desteklemede faydalı olsalar da uzmanlar bunların her derde deva olmadığını söylemektedir. Ayrıca, henüz araştırılmakta ve gelişmekte olan bir alan olduğundan maalesef birçok doktor psikobiyotiklerin ruh sağlığını iyileştirmek için nasıl kullanılabileceği konusunda fazla bilgi sahibi değildir. Bu nedenle ek tedavi seçenekleri önerebilecek ve bir ruh sağlığı tedavi planını kişilerin benzersiz ihtiyaçlarına göre düzenleyebilecek bir uzmanla konuşulması önemlidir. Stres azaltma, iyi uyku, düzenli egzersiz ve genel diyetin tümü ruh sağlığını etkilemektedir. Zihnini beslemek için bağırsaklarını desteklemek isteyenler çeşitli, tam gıda ve bitki odaklı beslenmeyi unutmamalı, vücudu hareket ettirmek için zaman ayırmalı, yeterince uyumalı, derin nefes alma, yoga ve meditasyon gibi stres giderici aktivitelerle bağırsak-beyin eksenini rahatlatmalıdır.
Psikotiklerin Bugünü ve Geleceği
Ruh sağlığında, özellikle kaygı veya depresyon için probiyotikleri inceleyen 20’den fazla klinik çalışma yapılmıştır. Ancak bu, kullanımlarını destekleyen sağlam kanıtların toplandığı anlamına gelmez. Probiyotiklerin depresyona yardımcı olabileceğini gösteren bir dizi olumlu çalışma olsa da aynı zamanda bir dizi olumsuz çalışma (hiçbir fayda sağlamayan çalışmalar) da vardır. Birçok faktör psikobiyotikler hakkında bilgi edinmeyi zorlaştırmaktadır. Yeni araştırmalar umut ve heyecan verici olsa da psikobiyotiklerin oynayabilecekleri rollerin belirlenmesi ve doğrulanması için daha fazla araştırmaya ve daha daha büyük ölçekli, yüksek kaliteli insan çalışmalarına (bunların bir kısmı şu anda devam etmektedir) ihtiyaç vardır. Bağırsak hormonlarının psikobiyotiklerin etki mekanizmasına katkısı ve diyet, cinsiyet ve yaş gibi etkili faktörlere yönelik öne çıkan soruların anlaşılmasıyla gelecekte verimli psikobiyotiklerin üretilmesi mümkün olabilir.
Kaynakça:
https://www.news-medical.net/health/What-is-Psychobiotics.aspx
https://www.optibacprobiotics.com/learning-lab/in-depth/mental-health/what-are-psychobiotics
https://www.womenshealthmag.com/uk/health/mental-health/a40469855/psychobiotics/
https://www.gidahatti.com/haber/12086141/psikobiyotikler-nedir
https://psikomed.com/psikiyatri_psikoloji/bagirsaktan-beyine-psikobiyotikler/
Yazar: Müşerref Özdaş |