Lezzeti ve kırmızı rengi ile tanınan Rooibos çayının bir bardağı bol miktarda antioksidan kaynağıdır. Güney Afrika kültüründe nesilden nesile aktarılan bu çay, uykusuzluk, alerji ve bağırsak problemleri için bir ilaç olarak tüketilmektedir. Bel ağrısını azaltabilir, kan şekeri kontrol edebilir, kolesterolü düşürebilir ve kalbi koruyabilir. Aşağıda rooibos çayı ve faydaları ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
Rooibos Çayı Nedir?
300 yıldan daha uzun bir süre önce, Güney Afrika’nın Batı Pelerini’nin yerli halkı vahşi büyüyen bir çalıyı toplayarak çay yapmak için kullanıyorlardı. Bitkiyi toplandıktan sonra, fermente edilir veya güneşte kurutulur ve tatlı bir içeceğe dönüştürülür. Ve Afrika’da halk bu bitkiyi kırmızı çalı anlamına gelen rooibos olarak adlandırmıştır. [roo çalı]
Rooibos çayı, Aspalathus linearis fidesinin kök ve yapraklarından yapılır. Sadece Güney Afrika’ya özgü olan rooibos, yeşil iğne şeklindeki yaprakları taşıyan ve küçük sarıçiçekler açan 200’den fazla çeşitten oluşur. İlk olarak 1930’larda bir ürün olarak yetiştirilirken, rooibos artık dünya çapında 31’den fazla ülkeye ihraç edilmektedir. Nesiller boyunca Güney Afrika yerlileri uykusuzluk, kaygı, alerji, astım, bebeklerde kolik ve iştahsızlık için kırmızı rooboları kullanmışlardır. Son yıllarda, doğal olarak kafeinsiz rooibos çayı, dünya çapında çay severler arasında bir favori haline gelmiştir. Sağladığı sağlık faydalarıyla birleştiği hoş tadı, popülaritesinde bir artış ve büyük bir ihracat patlaması yaratmıştır. Artık hemen hemen her markette veya kafede bulunabilen bir çay çeşididir.
Çay Tadı ve Çeşitleri
Çay yapmak için, rooibos yaprakları ve sapları ilk olarak yaz aylarında toplanır. Bir sonraki adım, iki farklı tipte rooibos çayı oluşturacak şekilde fermente edilir veya kurutulmaktadır. BU iki tip rooibos çayının özellikleri aşağıdaki gibidir:
Fermente rooibos çayı: Fermente edilmiş rooibos yapraklarından üretilen çayın kırmızı rengi vardır. Fermantasyon sırasında yeşil yapraklar koyu kırmızı bir renge döner. Fermantasyon, çayın zengin, fındık gibi bir kokusu ile güçlü bir tatlı ve meyveli tadı verir.
Kurutulmuş rooibos çayı: Kurutulmuş, fermente edilmemiş rooibos yapraklarından elde edilen çay yeşil renktedir. Yeşil çaya benzer ancak buruk olmayan toprak gibi, bitkisel bir tadı vardır.
Her iki çeşit de doğal olarak kafeinsizdir. Bu, rooiboları kafein alımını sınırlandırmak veya uyarıcı etkilerini önlemek isteyenler için mükemmel bir seçimdir.
Rooibos Çayının Faydaları
Rooibos çayının bilinen pekçok sağlık yararı bulunmaktadır. Yararları şu şekilde sıralanabilir:
Antioksidan bakımından zengindir: Rooibos çayı bir antioksidan güç merkezidir. Başlıca antioksidanları, aşağıdakilerin tümü de dahil olmak üzere geniş polifenol ailesine aittir.
• Flavonoidler: aspalatin, krizoerio, kersetin , rutin , orientin , luteolin ve vitexin
• Fenolik asitler: kafeik asit, şerjik asit, ferulik asit ve vanillik asit
Bir bardak (150-200 mL) rooibos çayı size 80 mg polifenol içermektedir. Fermente edilmemiş roibolar bu bileşiklerde daha da zengindir. Antioksidanlar sağlık için hayati öneme sahiptir. Vücutta serbest radikal hasarına neden olan oksidatif strese karşı savunma mekanizması olarak hareket ederler. Oksidatif stres kronik hastalık ve inflamasyonun temel nedenlerinden biridir. Kırmızı rooibos çay içmek, kandaki antioksidan seviyelerini önemli ölçüde arttırır. Çaydaki antioksidanlar oksidatif stresle mücadele eder ve kanser ve diyabet gibi hastalık riskini azaltır.
Yapılan hayvan çalışmalarında, rooibos karaciğer hasarını ve inflamasyon belirteçlerini azaltmıştır. Çay ve ekstrakt, karaciğer fonksiyonunu geri kazandırmış ve anahtar antioksidanların seviyesini arttırmıştır. Rooibos antioksidanları ayrıca beyin sağlığını da artırabilir. Beynin kan akışı zayıf olan farelerde rooibos çayı, beyin hücre ölümünü sınırlanmış ve oksidatif stresi azaltarak kaygıyı azaltmıştır.
Düşük seviyede antinutrientler içerir: Antinutrientler beslenmenin artı ve eksileridir. Besin yoğun gıdalarda bulunsalar da, bu bitki kimyasalları vitamin ve mineral emilimini de engeller. Ayrıca hassas kişilerde otoimmün reaksiyonları tetikleyebilirler. Siyah ve yeşil çaylar tanenler ve oksalik asit olarak iki antinutrient kaynağıdır. Yüksek tanen içeriği yeşil ve siyah çayın kendine özgü büzücü tadı verir. Tanenler ve oksalik asit demir emilimini engelleyebilir, otoimmüniteyi kötüleştirebilir, besinlerin sindirimini bozabilir ve böbrek taşı riskini artırabilir. Rooibos çayı hem tanen hem de oksalik asit bakımından düşüktür. Rooibos çay içmek, sağlıklı genç erkeklerde demir emilimini etkilememiştir. Buna kıyasla, siyah çay içen erkeklerde çok daha düşük demir emilim seviyeleri tespit edilmiştir. Rooibos çayı, belirli bitki antinütrientlerinden kaçınan kişiler için mükemmel ve güvenli bir seçenek gibi görünmektedir. 
Kilo vermeyi destekler: Aşırı kilolu olunduğunda, vücut kronik düşük dereceli iltihaplanma ve oksidatif stres durumuna girer. Vücud karbonhidratları ve yağları daha fazla zaman geçtikçe parçalayamaz hale gelir ve obezite ve metabolik sendroma yol açar. Daha önce de belirtildiği gibi, polifenoller oksidatif stres ile mücadelede harikadır. Düzenli olarak polifenol bakımından zengin besinler yiyen ikişiler daha ince ve sağlıklı kalma eğilimindedir. Hücre ve hayvan deneylerinde, sadece rooibos çayında bulunan bir flavonoid olan aspalatin, ümit verici kilo verme potansiyeli göstermiştir. Fermente edilmemiş yeşil rooibos, hayvanlarda kilo kaybını arttırmış; ayrıca kan kolesterolünü ve trigliseritleri azaltmış ve karaciğerde yağ birikmesini önlemiştir.
Cilt sağlığını artırır: Kırmızı rooibos, yaşlanmaya karşı savaşmak ve sivilceyi uzak tutmak için kullanılan ürünlerin popüler bir kozmetik bileşenidir. Cilt sağlığını artıran çok sayıda kırmızı rooibos iddiası, C vitamini ve çinko içeriğinden söz etmektedir. Gerçekte, kırmızı rooibos ikisinden de az miktarda bulunur ve cilt güçlendirici özellikleri büyük olasılıkla yüksek antioksidan seviyelerinden kaynaklanmaktadır. Polifenoller cildin genç ve sağlıklı görünmesini sağlar. UV ışınlarından koruyabilir, erken yaşlanmayı azaltabilir ve cilt kanseri gelişimini bile durdurabilirler. Klinik bir çalışmada, bir ay boyunca siyah çay ve kırmızı roibostan yapılan kozmetik bir karışımın uygulanması kırışıklıkları % 10 azaltmıştır. Hücrelerde ve hayvan çalışmalarında, rooibos özü, yara iyileşmesini desteklemiş ve vakaların % 60’ında cilt tümörü büyümesini önlemiştir. 
Kalp sağlığını destekler: Flavonoidlerin düzenli alımı, daha iyi kalp sağlığı ve düşük kalp hastalığı oranları ile bağlantılıdır. Rooibos çayı, flavonoidler zengin bir kaynak, kalp sağlığı destekleyebilir. Kalp sağlığına olumlu etkileri şu şekildedir:
• Kan basıncını düşürücü
• Strese bağlı hormon kortizolünün düşürülmesi
• Oksidatif stresi azaltması
• Kolesterol seviyelerinin iyileştirilmesi
Kalp hastalığı riski taşıyan 40 erişkinde 6 hafta boyunca günlük rooibos çayı içmek, kandaki flavonoid seviyelerini önemli ölçüde arttırdı ve antioksidan glutatiyonu artırmıştır. Çay içen kişilerde ayrıca HDL (iyi) ve LDL (kötü) kolesterol seviyeleri düşmüştür. Rooibos, yüksek tansiyon için bazı ilaçların çalışmasına benzer şekilde anjiyotensin-dönüştüren enzimi (ACE) inhibe ederek kan basıncını düşürebilir.
Kan şekeri kontrolüne yardımcı olur: Kırmızı rooibos çayı yüksek kan şekeri seviyesini düşürmeye yardımcı olabilir. Klinik bir çalışmada, yüksek şekerli, yüksek yağ içeren bir yemekten sonra su yerine rooibos çayı içen kişilerde kan şekeri seviyeleri düşük çıkmıştır. Rooibos ayrıca antioksidanları arttırırken insülin, total ve LDL kolesterol seviyelerini de düşürmüştür. Diyabetik hayvanlarda, aspalatin bakımından zengin rooibos, kan şekeri seviyesini düşürür ve insülin duyarlılığını arttırır. İlginç bir şekilde, kırmızı rooibos ekstraktının kan şekeri seviyeleri üzerindeki etkisi, yaygın olarak kullanılan anti-diyabetik ilaç metformini ile karşılaştırılabilir çıkmıştır. Diyabetli kişiler iltihaptan mustariptir,inme ve kalp hastalığı riski yüksektir. Kırmızı rooibostan gelen polifenoller (aspalathin ve nothofagin), hücrelerde ve diyabetik farelerde enflamasyonu azaltmıştır. Bu polifenolleri tüketen hayvanların daha esnek ve daha az iltihaplı kan damarları olduğu tespit edilmiştir. 
Ağrı ve iltihabı giderir: Kırmızı rooibos aspalathin ve luteolin kaynaklı flavonoidler, karaciğer hasarı, multipl skleroz, ekstremite hasarı ve toksinlerin neden olduğu kalp hasarı bulunan hücrelerde ve hayvanlarda enflamasyonu azaltmıştır. Kırmızı rooibos çayı, aşağıdaki yolları inhibe ederek iltihap ve ağrı ile mücadelede yardımcı olabilir:
• Sitokinler: TNF-alfa, IL-6, IL-1b, IL-8
• Genler: NF- İB, İKB
• Enzimler: COX-2 , iNOS
Bu faydayı doğrulamak için klinik çalışmalara ihtiyaç vardır.
Kemikleri güçlendirebilir: Düzenli olarak çay içmek sağlıklı kemikler ve düşük osteoporoz riski ile ilişkilidir. Yeşil ve siyah çay çoğu zaman tüm dikkatini toplasa da, rooibos çayı da işe yarayabilir. Test tüplerinde, rooibos çayı osteoblast adı verilen kemik oluşturan hücrelerin aktivitesini arttırmıştır. Bu arada, rooibos flavonoidler (orientin ve luteolin) kemik hücrelerinin mineral yoğunluğunu arttırdı ve inflamasyonu düşürmüştür.
Gut rahatsızlığına yardımcı olabilir: Geleneksel olarak, rooibos çayı, bebeklerde mide rahatsızlığı ve ağrılı ağrıya yardımcı olmak için yardımcı olarak kullanılmıştır. Hayvan çalışmalarında, rooibos çayı kolit semptomlarını hafifletmiş, bağırsak spazmlarını ve ishali azaltmıştır.
Geleneksel Faydalar ve Kanıt
Rooibos hakkındaki birçok sağlık iddiası, yalnızca anekdot kanıtlara dayanmaktadır. Rooibos çayı geleneksel olarak yardım etmek için bir halk ilacı olarak kullanılmıştır. Kullanıldığı alanlar şunlardır:
• Astım ve alerji
• Baş ağrısı
• Bebek kolik
• Egzama ve bebek bezi döküntü
• Bağışıklık fonksiyonunu arttırmak
• Uykusuzluk hastalığı
Rooibos’un gerçekten bu rahatsızlıkları tedavi etmek için yardım etmesi mümkün olsa da, iddiaları sağlamlaştırmak için daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyaç vardır.
Rooibos Çayı Yan Etkileri
Rooibos çayının bazı durumlarda risk teşkil ettiği gözlemlenmiştir. Risk teşkil eden konular şu şekildedir:
Hamilelik: Hamile kadınlar, faydalı bileşikler ve kafein içermeyen yüksek olduğu için rooibos çayının tadını çıkarabilirler. Kafein alımı hamilelik kaybına neden olabilir ve hamile anneler tarafından kaçınılması gerekir. Ancak hamileler, diyetlerine yeni yiyecekler ve takviyeler eklemeden önce daima doktoruyla görüşmelidir.
Karaciğer toksisitesi: Rapor edilen iki duruma göre, rooibos içmek karaciğer için toksik olabilir. 10 gün boyunca 1 L rooibos çayı tüketen bir kadının karaciğer toksisitesi belirtileri görülmüştür. Bir erkek ise rooibos ve buchu bitkisel çay karışımı içtiğinde, akut hepatit ve karaciğer yetmezliği belirtileri geliştirmiştir. Çay içmeyi bıraktıktan sonra iyileşmiştir.
Bakteriyel kirlenme: İşleme sırasında, rooibos çayı salmonella gibi bakterilerle kirlenebilir. Salmonella, gıda zehirlenmesinin önde gelen nedenlerinden biridir ve ateş, mide krampları, ishal, bulantı ve kusma gibi semptomlara neden olur. Rooibos çayını satın almak isteyenlerin güvenilir bir kaynak seçmesi önemlidir.
Östrojen etkileri: Kırmızı rooibos çayında fitoöstrojenler bulunur. Bunlar kadın cinsiyet hormonu östrojenini taklit eden doğal bileşiklerdir. Bazı olumsuz etkiler, fitoöstrojen bakımından zengin besinlerdeki yüksek diyetlerle ilişkilidir. Bu durumlar şunlardır:
• Doğurganlık sorunları (hem erkeklerde hem kadınlarda)
• Şiddetli adet kanaması ve krampları
• Meme kanserinde artmış büyüme
• Bilişsel düşüş ve demans
Kırmızı rooibos çayının, küçük miktarlarda fitoöstrojen içerdiğini not etmek önemlidir. Bahsedilen yan etkilerin hiçbiri, özellikle rooibos çayına bağlı değildir.
İlaç etkileşimleri: Rooibos çayı, kan şekeri, kolesterol düzeyleri ve kan basıncını düşürme kabiliyetinden dolayı aşağıdaki ilaçlarla etkileşime girebilir:
• Antidiyabetik ilaçlar: Tiazolidindionlar (TZD’ler), sülfonilüreler
• Kolesterol düşürücü (statin): atorvastatin
• Kan basıncı: ACE inhibitörleri
İnsanlar üzerinde kırmızı rooibos araştırması sınırlıdır. Birçok hücre ve hayvan çalışması, tüm rooibos çayı/ekstresi yerine bireysel rooibos polifenollerinin faydalarına odaklanmıştır.
Rooibos, lezzetli, antioksidan bakımından zengin, kafeinsiz bir çaydır. Batı’daki popülerliğindeki artışı sebepsiz değildir. Çünkü araştırmalar, rooibosun kilo kaybını destekleyebildiğini, kalbi koruyabildiğini, kan şekeri düşürdüğünü ve bağırsak rahatsızlıklarını azalttığını göstermektedir. Anti besin maddeleri düşüktür ve ayrıca ağrı ve iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olabilir.
Kaynakça:
cupandleaf.com
bulletproof.com
rd.com
medicalnewstoday.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu