Salisilatlar çeşitli yiyeceklerde ve reçetesiz satılan ilaçlarda bulunmaktadır. Bazı kişiler de bu bileşikler astım, kurdeşen ve bağırsak iltihabını içerebilen alerji benzeri bir reaksiyon üretirler. Salisilat hassasiyetini ve nasıl tanımlanıp yönetildiğini hakkında bilgiler aşağıda yer almaktadır.
Salisilatlar Nedir?
Salisilatlar, salisilik asitten türetilmiş doğal bileşiklerdir. Bitkiler bu bileşiği yırtıcılarla savaşmanın bir yolu olarak üretirler ve bu nedenle birçok yiyecek türünde bulunmaktadır. Sentetik salisilatlar bazı ilaçlarda, özellikle de aspirin (asetilsalisilik asit) bileşenlerdir. Steroid olmayan diğer anti-enflamatuar ilaçlar (NSAID’ler), yaygın olarak reçetesiz satılan ağrı kesiciler de bunları da içermektedir.
Hassasiyet Yaygınlığı
Salisilat duyarlılığının ne kadar yaygın olduğu tam olarak belli değildir. Avrupalıların yaklaşık % 2,5’ini etkileyeceği öne sürülmüştür, ancak bu sayıyı destekleyecek sağlam kanıtlar bulunmamaktadır. Diğer tahminlere göre, genel nüfusun % 1’inden daha düşüktür. Bu rakamlar belirli gruplarda çarpıcı bir şekilde artmaktadır. Tüm astımlıların % 10 ila 20’si salisilat hassasiyetinden mustariptir. İrritabl barsak sendromu (IBS) hastalarının % 12’si salisilat içeren gıdalara veya ilaçlara duyarlılık gösterdiği bilinmektedir. Ayrıca İnflamatuar barsak hastalığı (IBD) ve gıda alerjileri olan tüm kişilerin Dünya çapında % 7’sini kadar etkilemektedir.
Belirtileri
Salisilat duyarlılığının en sık görülen semptomlarından biri solunum yollarının etkilenmesidir. Bunlar astım, burun ile sinüslerdeki iltihap ve poliplerin gelişimini içermektedir. Doktorlar genellikle semptomları alerji olarak yanlış yorumlarlar. Salisilat hassasiyeti aynı zamanda cildi etkileyebilir, gastrointestinal sistemde kolon iltihabını ve ishali tetikleyebilmektedir.
Nedenleri
Salisilat duyarlılığına bazen yalancı alerji de denmektedir ve alerjik reaksiyona benzer, ancak teknik olarak ikisi bir değildir. Gerçek bir alerjik reaksiyonda, antijen olarak adlandırılan yabancı bir molekül, bağışıklık sistemi tarafından özel olarak tanınır ve iltihaplanmalara yol açmaktadır. Vücut aynı mekanizmayı kullanarak bakterilerle savaşır. Ancak, alerjiler söz konusu olduğunda, bu yabancı molekül, bağışıklık sistemini alır ve buda zararsızdır. Salisilatlar iltihabı azaltmada faydalıdır, çünkü enzim siklooksijenaz-1’i (COX-1) bloke edebilirler. Bu, inflamasyonu tetikleyen hormon benzeri moleküller olan prostaglandinleri azaltmaktadır. Bununla birlikte, intoleranslı bireylerde salisilatlar ayrıca makrofajlar, mast hücreleri ve lenfositler dahil olmak üzere çeşitli immün hücreleri de aktive ederler. İmmün hücre aktivasyonunun salisilat duyarlılık semptomlarının birincil nedeni olduğu düşünülmektedir. Yine de kanıtlanmamış olmasına rağmen, enfeksiyonların salisilat duyarlılığının gelişimini tetikleyebileceği önerilmiştir.
Salisilat Duyarlılık Testi
Salisilat duyarlılığının teşhisinde doğru ilk adım salisilat tetikleyicileri ve semptomların gelişimi arasında bir bağlantı kurmaktır. Doktor salisilat maruziyetini ve semptomların kronolojisini anlamak için ayrıntılı bir geçmişe başvurmalıdır. Salisilat duyarlılığını test etmenin bazı yolları vardır ve bu yollar aşağıdaki gibidir:
Maruz kalma testi: Salisilat duyarlılığı için yapılan standart test özellikle yüksek oranlarda salisilata maruz kalma testidir. Bu test oral veya nazal olarak salisilatlar vermeyi ve ardından bunun semptomların başlangıcını tetikleyip tetiklemediğini görmek için yapılmaktadır. Bu tür testler çoğunlukla hastanelerde yapılır ve özellikle güçlü semptomların yönetilebileceğinden emin olmak için izlenmesi gerekmektedir. Önemli olarak, bu test yalnızca hızla gelişen semptomları tanımlayabilir, poliplerin büyümesi gibi, uzun zamandır ortaya çıkan sağlık sorunlarını tespit etmemektedir.
Görüntüleme ve biyopsiler: Salisilat duyarlılığını teşhis etmek için bazen kullanılan diğer testler, biyopsilerin alınması ve poliplerin aranması için bilgisayarlı tomografi (BT) görüntülemenin kullanılmasıdır.
Kan testleri: Salisilat duyarlılığının teşhisine yardımcı olmak için kan testleri kullanılmaktadır. Bu testler salisilatlara nasıl tepki verildiğini görmek için kandaki bağışıklık hücrelerinin test edilmesini içermektedir. Bu tür birkaç test mevcuttur. Bunlar çoğunlukla değerlendirilmekte olan hücre tepkisine göre değişmektedir ve bazofil aktivasyonunun farklı ürünleridir. Bazı testlerin diğerlerinden daha fazla veya daha az güvenilir olup olmadığı konusunda bazı tartışmalar vardır. Bu nedenle, özellikle belirsiz durumlarda, tanı koymak için kan testleri kullanılmaktadır. Salisilat duyarlılığı için kan testleri rutin olarak yapılmamaktadır. Çünkü pahalı ekipman ve dikkatli analiz gerektirirler, ancak faydaları hala belirsizdir.
Eliminasyon ve Yeniden Beslenme Diyet Prosedürü
Kişi yiyeceklerdeki salisilatlara tepki verirse, doktoru tanı ve semptom kontrolü için eliminasyon ve yeniden beslenme diyet prosedürünü kullanabilir. Adından da anlaşılacağı gibi, bu, potansiyel semptom tetikleyicilerini, salisilat gıdaları, buğday, soya ve süt gibi diğer genel antinutrient kaynaklarını, diyetten uzaklaştırmayı içermektedir. İlk eleme aşamasından sonra, yiyecekler aşamalı olarak tekrar verilir ve buna yeniden alım aşaması denilmektedir. Bu süre içinde semptomlar yakından izlenmelidir. Belirli yiyecekleri veya bileşikleri tekrar tanıtırken, belirtileri tetikleyenler tespit edilmelidir. Bu yapıldıktan sonra, kişiye özgü bir diyet listesi uygulanmalıdır. Ayrıca diyet listesinde besin durumu en üst düzeye çıkartılırken duyarlı olduğu yiyecekler ortadan kaldırılmalıdır.
Eliminasyon ve yeniden alım diyet prosedürü bir gecede çözüm değildir, çünkü zaman alıcı ve zorlu bir süreçtir. Tüm bu süreç 10 ay kadar sürebilir ve iyi planlanması gerekmektedir. Yine de, kişinin salisilat hassasiyetine ve diğer gıda hassasiyetlerinin altına ulaşmanın bir numaralı yolu budur. Klinik anekdotlara göre, önerilen diyet planını izleyen hastaların çoğu, sıklıkla majör semptom hafiflemesi bildirmektedir. Yukarıdaki testlerin hiçbiri kendi başına tamamen güvenilir değildir, bazıları invaziv örneğin biyopsiler veya laboratuvar ve görüntüleme testleri pahalıdır. Ancak, teşhise yardımcı olmada yararlıdır.
Kaynakça:
allergyclinic.co.nz
sjhc.london.on.ca
laurenshope.com
foodcanmakeyouill.co
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu