İnsan boyu, farklı bilim dalları tarafından aktif bir araştırma alanıdır çünkü genetik ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle belirlenir. Niceliksel veya metrik bir özelliktir, yani nicelik olarak ölçülen, çoklu genler ve çevresel faktörler tarafından kontrol edilen bir özelliktir. Yapılan araştırmalara göre erişkin erkeklerin ortalama boyu 176 santimetre ve kadınların ortalama boyu 163 santimetredir. Ayrıca boy, genetik ve beslenmeye bağlı olarak ülkeden ülkeye değişmektedir. Yapılan bir çalışmada Dünyanın en uzun erkekleri Hollandalılar ve kadınları ise Letonyalılar olduğunu ve Hollandalı erkeklerin boy ortalamaları 1,83 santimetre iken Letonyalı kadınların boy ortalamaları 1,70 santimetre olduğunu belirlenmiştir. Ayrıca Dünyanın en kısa erkekleri Doğu Timor ve en kısa kadınları ise Guatemalalıdır. Doğu Timor erkelerin boyu 160 santimetre iken Guatemala kadınlarının boyu 150 santimetrenin altındadır. Bu veriler ortalama rakamlardır ve birçok kişi ortalama yükseklik çizgisinin üstüne çıkabilir veya altına düşebilir. Çoğunlukla, boy tek başına herhangi bir özel sağlık sorunlarına neden olmaz. Ancak daha uzun ve daha kısa kişiler, bazı sağlık koşulları açısından daha fazla risk altındadır.
Yumurtalık, Prostat ve Diğer Kanserler
Bir kişi ortalamadan daha kısaysa, doğal olarak çeşitli kanser riski daha düşük olabilir. Araştırmalar, uzun boylu kadınların hem over hem de meme kanseri geliştirmeye daha yatkın olduğunu göstermiştir. Ayrıca meme kanseri riski nispeten düşüktür ve her 10 cm için yaklaşık risk oranı % 1,2 artmaktadır. Uzun boylu kadınlar yumurtalık kanserine karşı biraz daha hassastır ve bu risk her 10 cm yükseklikte yaklaşık % 2,1 artmaktadır. Kolorektal kanseri, cilt kanseri, böbrek kanseri ve lösemi dâhil olmak üzere diğer çeşitli kanserlerde uzun boylu kadınlar için yüksek kanser riski bulunmaktadır.
Uzun boylu erkekler bazı kanseri riskleriyle yüzleşir örneğin, prostat kanseri riskleri her 10 cm yükseklikte yaklaşık % 1 artmaktadır. Ancak bu risk, erkeklerde sigara içmeyle ilgili olmayan tüm kanser türlerini taşımaktadır. Nitekim sigara içmeden doğrudan etkilenmeyen tüm kanser türlerinin her 15 cm yükseklikte yaklaşık % 0,5’i kadar daha yüksek bir risk altındadır. Bir teoriye göre, daha uzun boylu kişiler daha yüksek kanser riskine sahiptir. Çünkü bu durum kişilerin vücutlarında daha fazla hücre bulunmasından kaynaklanmaktadır. Kanser, hücre büyümesi veya düzensizce çoğalmasından kaynaklandığı için, daha fazla hücre kişiyi daha büyük risk altında bırakmaktadır.
Bacak Uzunluğu ve Diyabet
Ortalamanın altında olan kısa boylu kişiler, daha fazla diyabet riski altındadır. Bazı çalışmalara göre, genel vücut şekillerine bağlı olabilir. Genel olarak, daha büyük göbeğe sahip kişiler daha fazla diyabet riski altına altındadır. Ancak daha uzun bacaklı kişiler, ek diyabet riski olmayan kısa bacaklı insanlardan biraz daha büyük göbeklere sahip olabilirler. Obezite, yüksek tansiyon ve tip-2 diyabet gibi riski olan yaklaşık 460 hastadan oluşan bir çalışmada, kısa bacaklı olanların insüline daha az duyarlı oldukları bulunmuştur. Araştırmacılar, bunun çocukluk döneminde yetersiz beslenmeden kaynaklanabileceğini öne sürmüşlerdir. Ayrıca Çin ve Brezilya’daki benzer çalışmalar da, daha kısa bacaklar ve daha yüksek diyabet riski arasındaki ilişkiyi doğrulamıştır.
Koroner Kalp Hastalığı
Kısa boylu kişilerin kalp hastalığı ve kalp krizi geçirme riski daha yüksektir, ancak bu rahatsızlıkta boy tam olarak etmen değildir. Kabaca 180 gen daha kısa boylara katkıda bulunur ve bu genlerin bazıları da kişiyi kalp problemleri riski altında bırakmaktadır. Kişinin boyu ne kadar kısa olursa kalp hastalığı riski o kadar yüksek olur. Ortalamadan daha kısa olan her 6 cm için risk % 14 oranında artmaktadır. Bu kişi için geçerliyse endişelenmesine gerek yoktur. Sağlıklı bir yaşam tarzı şansını artırmak için çok şey yapılabilir. Sigara içmemek, kiloyu ve kan basıncını korumak, kötü kolesterolü (LDL) önlemek,kalbin sağlıklı kalması için düzenli olarak egzersiz ve gerekenlerin yapılması gibi.
İnme Riski
Bir kişinin uzun olması felç risklerinden koruyor gibi görünebilir. Beyin de kan akışı aniden kesildiğinde bir inme meydana gelir ve bu da beyin hücrelerini öldürmeye başlar. Hangi beyin hücrelerinin zarar gördüğüne bağlı olarak, inmenin çeşitli etkileri olabilir. İnme riski yaşayan kişi bir kolunu kaldırmakta, ağzın her iki yanında gülümsemesi veya tutarlı bir şekilde konuşmakta zorlanabilir. İnmeler küçük veya büyük olabilir ve büyük olanlar daha ağır felce veya ölüme neden olabilir. 7.000’den fazla erkeği takip eden bir çalışma yapılmıştır ve erkekleri boylarına göre dört gruba ayırmışlardır. Çalışma sonucunda en uzun gruptaki erkeklerin, en kısa gruba kıyasla % 50’den fazla inme riski azaldığı görülmüştür. 10.000 erkeğin benzer bir çalışması, her 5 cm yükseklikte bir erkeğin felç riskinin % 13 oranında azaldığı bulunmuştur. Japonya’da ve diğer ülkelerde hem kadın hem erkeklerin yaptığı diğer çalışmalar da ise benzer sonuçlara ulaşılmıştır.
Kan Pıhtısı Riski
Kısa boylu kişiler için büyük bir sağlık avantajıdır. Kişi daha uzun boylu olursa, damarlarında kan pıhtılaşması riski artmaktadır ve bu risk genellikle bacaklarda yaşanır. Bunun için tıbbi terim venöz tromboembolizm veya VTE’dir. Neredeyse her zaman bir bacağı etkiler ve VTE bölgesinde şişme, ağrı, kızarıklık ve sıcaklığa neden olabilir. En kötü kan pıhtısı attığında ve akciğerlere kan akışını engellediğinde ölümcül olabilir. Bu durumda göğüs ağrısı, baş dönmesi, hızlı kalp atış hızı, solunum ve ani nefes darlığı yaşanır. Her yıl yarım milyondan fazla kişi VTE’den etkilenmektedir ve bunlardan 60.000 ila 100.000’inin yaşamı sona ermiştir. Küresel nüfus daha uzun boylu büyümeye devam ettikçe, bu durumdaki olaylar artmaktadır. Uzun boylu kişilerin kan pıhtılarına daha yatkın olmalarının nedeni tam olarak belirlenmemiştir, ancak uzmanlar olası açıklamalar sunmuştur. Kanın uzun bacaklarda dolaşması daha uzağa gitmesi nedeniyle, daha fazla pıhtılaşması için fırsat vardır. Ayrıca, yerçekiminin kendisi uzun boylu kişilerde pıhtılaşmayı kolaylaştırabilir.
Alzheimer Hastalığı
Alzheimer hastalığı da dâhil olmak üzere farklı demans biçimleri söz konusu olduğunda, daha kısa kişilere daha çok risk altındadır. Araştırmalar hem erkek hem de kadınların daha yüksek demans, vasküler demans ve Alzheimer riski taşıdığını göstermiştir. Bu çalışmaların bazıları, temel sebep olarak kısalık nedenlerine işaret etmektedir. Daha az kişinin çocukluk döneminde büyümeyi baskılayabilecek kötü beslenmeleri yaşaması daha olasıdır ve ayrıca demansı daha da muhtemel hale getirebilir. Diğer bir teori, büyüme hormonlarının demansa karşı bilinmeyen bir şekil de koruduğudur, çünkü diğer araştırmalar düşük büyüme hormonu olan kişilerin bu beyin bozukluklarını geliştirme ihtimalinin yüksek olduğunu göstermiştir.
Daha Uzun Gebelik
Bir kadının boyu, doğmamış bebeğini ne kadar süreyle taşıdığına katkıda bulunur. 155 cm veya daha kısa olan kadınlar, 172 cm daha uzun boylu kadınlardan çok daha fazla doğurma süresinden önce doğum yaparlar. Hamile bir annenin uzunluğu da zor doğumların tahmininde yardımcı olabilir. Yapılan bir araştırma sonucunda, 147 cm ve 147 cm ‘den daha kısa olan, ilk kez anne olan kadınlar, bebeklerini sezaryen yoluyla doğurma olasılıklarının çok daha yüksek olduğu bulunmuştur. Daha kısa kadınlar aynı zamanda daha küçük bebeklere sahip olma eğilimindedir. Ayrıca yapılan bir araştırmada, bir babanın boyunun bebeğin tam süreliğine ulaşması üzerinde hiçbir etkisi olmadığı bulunmuştur.
Kellik Genleri Bağlantılı
Kellik 50 yaşına kadar bütün erkeklerin yarısını etkileyen çok yaygın bir sorundur. Erkek tipi kellikten sorumlu genleri araştıran bir çalışmaya göre, eğer kişi kısaysa, özellikle kelleşmesi de muhtemeldir. Araştırmacılara göre, en az 63 gen değişikliği kellikte rol oynar ve bu genlerin bir kısmı daha kısa bir boyuta katkıda bulunmaktadır.
Uzun Ömür
Belli farelerin, sineklerin ve hatta bazı solucanların daha uzun yaşamasına izin veren özel bir genetik mutasyon vardır. Genel olarak 969 yaşına kadar yaşayan İncil karakterinden sonra adlandırılan Methuselah geni olarak adlandırılır. Fareler için, bu genin ömrünü % 40’a kadar arttırdığı gösterilmiştir. Bilim adamları Methuselah genini uzun zamandır bilmektedirler, ancak insanlarda oldukça yakın bir zamanda tanımlamışlardır. Araştırmacılar 95 yaşına kadar yaşayan kişilerin bu geni taşımanın çok daha muhtemel olduğunu keşfetmişlerdir. Bu güç santrali geni, vücudun belirli bir büyüme hormonuna karşı daha az duyarlı olmasına neden olur ve bu da Methuselah genine sahip kişilerin neden ortalamadan daha kısa olma eğiliminde olduklarını açıklamaya yardımcı olur. Bazı kişiler yetersiz beslenme de dâhil olmak üzere farklı nedenlerden dolayı kısadır. Bazı kişiler ise, gelir seviyesi ve yaşam tarzı dâhil, farklı nedenlerle uzun ömürleri olabilir. Yine de kişi en azından, ortalamadan daha kısaysa, genleri de daha uzun bir ömür boyunca taşıma ihtimali vardır.
Sıcak Çarpması
Yoğun bir sıcaklıkta çok çalışıldığında veya çok uzun süre kalındığında, kısa olmak kişiye bir avantaj sağlayabilir. Daha kısa insanlar daha uzun boylu insanlardan daha verimli bir şekilde vücudunu soğutabilir. Vücutta ne kadar çok cilt varsa, vücut kitlesi o kadar büyük olur. Vücut kitlesi ne kadar büyük olursa, o kadar fazla vücut ısısı oluşur. Cilt aynı zamanda terin buharlaşmadan önce vücut ısısını topladığı konumdur. Böylece cilt ne kadar ısınabileceğini gösterir ve ayrıca soğuduğu yer de orasıdır. Ne yazık ki daha fazla cilde sahip insanlar için, vücudun ısındığı kadar verimli bir şekil de soğutamıyor. Böylece cilt ne kadar fazla olursa, o kadar fazla ısı toplar. Bu, sıcak iklimlerde daha kısa olan insanlar için büyük bir avantaj olmasına rağmen, daha uzun ve daha kilolu kişilerin soğukta bazı avantajları vardır. Çünkü vücut ne kadar büyükse, o kadar çabuk ısınır ve daha fazla ısı tutar.
Yaralanma
Potansiyel olarak daha uzun yaşama ve kanserden kaçınmanın yanı sıra, kısa olmanın bir başka avantajı da düşük ağırlık merkezidir. Kısa kişilerin düşme olasılığı daha ve yaralanma riskleri daha düşüktür. Basitçe söylemek gerekirse, kısa kişiler yere daha yakın olduğundan düşmeleri daha az tehlikeli olur. Bir araştırmaya göre, 172 santimetreden uzun olan kadınların, 1,57 santimetre altındaki kısa boylu kadınlara kıyasla, düşme sırasında kalça kırılması olasılığı iki kattan fazladır. Bir kişi hem uzun hem de yaşlı bir yetişkin ise, düşmeleri önlemek için özel önlemler alınmalıdır. Bu önlemler arasında, gözlük reçetelerine uymak, baş dönmesine neden olan ilaçlara dikkat etmek, muhtemelen özel denge ve güç egzersizleri için fizyoterapiste gitmek anlamına gelmektedir.
Akciğer Nakilleri
Kişi de akciğer problemi varsa, nakil gerekiyorsa ve bekleme listesinde yer alıyorsa kısa olmak bir dezavantaj sunabilir. Bir çalışma da Amerika Birleşik Devletleri’nde akciğer nakli için bekleyen 13.000’den fazla yetişkinin kayıtları incelenmiştir. Bu çalışma da 1,60 cm den küçük kişilerin akciğerleri için daha uzun boylu kişilerden % 35 daha uzun bekledikleri bulunmuştur. Akciğerleri beklerken solunum yetmezliği yaşama olasılığı yaklaşık % 40’tır ve ölümleri veya akciğer çıkarma oranları da % 60’tan daha yüksektir. Bu problem kadınları erkeklerden daha kısa olduğu için kadınları daha fazla etkilemektedir.
Bel Ağrısı
Boy uzunluğu sırtı incitebilir. 13.000 erkeğe ve kadın üzerinde yapılan bir araştırma da, ortalamanın üzerinde boylu olmanın, bel ağrısının daha yüksek olması ve bel ağrısı öyküsü ile anlamlı bir şekilde ilişkili olduğunu bulmuşlardır. Bu durum tersine daha kısa insanlar için de geçerlidir. Kadınlarla ilgili bir başka büyük araştırma, boy uzunluğunun gelecekte ki bel ağrısı problemlerini tahmin etmesine yardımcı olabileceğini bulmuştur.
Glokom Riski
Uzun boylu olmak, glokomdan korunmaya yardımcı olur. Dünyanın ikinci önde gelen görme bozukluğu nedeni olan glokom, gözlerin içindeki basınç birikmesinden kaynaklanmaktadır. Birçok çalışma, insanların gözlerinin boylarına bağlı olarak farklı şekillerde olduklarını doğrulamaktadır. Diğer çalışmalar, yüksek beyin omurilik sıvısı basıncının, en sık görülen glokom türü olan düşük açılı glokom riski ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Uzun boylu kişiler beyin omurilik sıvısı basıncında daha fazla bulunurlar. Ayrıca gözleri, ani körlüğe yol açabilen ve genel olarak daha tehlikeli olarak kabul edilen açı kapanması glokomuna yol açan göz basıncına daha iyi adapte olmuş gibi görünmektedir. Dolayısıyla her iki durumda da, daha uzun boylu kişilerin glokom riskini azalttığına inanılmaktadır.
Riskleri azalmış olsa da, daha uzun boylu kişiler hala glokom geliştirebilir. Boy ne olursa olsun, Glokom Araştırma Vakfı bu zayıflatıcı bozukluğu önlemek için düzenli göz muayeneleri yaptırmayı önerir. 40 yaşın altındakiler iki ila dört yılda bir gözlerini kontrol ettirmelidir. Bu, erkek ve kadınların yılda altı ayda bir göz muayenesi yaptırmaya teşvik edilmeleri durumunda 65 yaşına kadar sıklıkta artmaktadır.
Kaynakça:
bones.nih.gov
nih.gov.
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu