Seks Hormon Bağlayıcı Globulin (SHBG), seks hormonlarının (özellikle testosteron) bağlanarak etkilerini azaltan önemli bir proteindir. Alışılmadık derecede yüksek SHBG seviyeleri çeşitli hormon bozukluklarının göstergesidir. Bu yazıda SHBG proteinin, yüksek seviyelerle ilişkili durumları ve düşürebilecek faktörleri hakkında bilgiler yer almaktadır.
SHBG Kan Testi Ne Zaman Yapılır?
Seks hormonu bağlayıcı globulin (SHBG), testosteron ve östrojen dahil olmak üzere bazı seks hormonlarının işlevini etkileyen bir proteindir ve öncelikle karaciğerde üretilir. Kısacası SHBG, belirli seks hormonlarına bağlanarak vücutta kan dolaşımında olan proteini uzaklaştırmaktadır. SHBG kan testi, rutin olarak yapılmamaktadır ve çoğunlukla seks hormonu dengesizliği semptomlarına kan konsantrasyonlarındaki değişiklikler eşlik etmediğinde uygulanır.
Serbest testosteron seviyeleri, erkeklerde testosteronun % 44-65’inin SHBG’ye ve % 33-50’sinin albümine bağlı olduğu düşünülmektedir. Kkadınlarda ise, % 66-78’inin SHBG’ye ve % 20-30’unun albümine bağlandığı varsayılarak SHBG kullanılarak dolaylı olarak hesaplanabilir. Serbest testosteron seviyeleri, bu hormonun kullanılabilirliğini toplam testosteron konsantrasyonundan daha doğru bir şekilde yansıtmaktadır. Ek olarak, SHBG seviyeleri bazı koşulların bir işareti olarak kullanılabilir ve bu koşullar aşağıdaki gibidir:
• Tiroid bozuklukları
• Hipofiz bozuklukları
• Polikistik over sendromu (PCOS)
• İnsülin direnci
• Metabolik sendrom
• Androjen reseptör bozuklukları
• Yeme bozuklukları
SHBG sonuçların beklenen değerler aralığının dışında olup olmadığını görmek için laboratuvar testleri uygulanır. Tıbbi geçmiş ve diğer testlerle de dikkate alınarak bu test yorumlanır. Test sonucunun biraz düşük veya yüksek olmasıtıbbi açıdan önemli olmayabilir çünkü bu test genellikle kişiye göre ve yapılan güne göre sonuçları değişebilmektedir. SHBG testinin normal aralık değerleri erkeklerde 10-57 nmol/L, kadınlarda ise 18-144 nmol/L’dir. Ve bu kan testi tipik olarak bir hastada seks hormonu dengesizliği belirtileri olduğunda, ancak anormal kan hormonu sonuçları olmadığında sıralanır.
![Seks Hormon Bağlayıcı Globulin (SHBG) Kan Testi Neden ve Nasıl Yapılır?]()
Yüksek SHBG Düzeylerinin Belirtileri
Yüksek SHBG Düzeylerinin BelirtileriYüksek SHBG semptomları, düşük erkek cinsiyet hormonu seviyelerine benzer ve bunun nedenleri vardır. Bu nedenler aşağıdaki gibidir:
• Gençlerde gözaltına alınmış cinsel gelişim,
• Kısırlık
• Sperm konsantrasyonu ve motilitesinde azalma
• Azalmış cinsel dürtü
• İktidarsızlık
• Azalan testis boyutu
• Meme büyümesi
• Vücut kıllarında azalma
• Sıcak basmaları
• Azaltılmış kemik ve kas kütlesi
• Enerji ve motivasyonda azalma
Kadınlarda yüksek SHBG düzeylerinin nedeni ise aşağıdaki gibidir:
• Azalmış cinsel dürtü
• Düzensiz veya eksik dönemler
• Vajinal kuruluk
• Azaltılmış kemik ve kas kütlesi
• Bellek kayıpları
• Depresyon ve kaygı
• Yorgunluk
• Huzur eksikliği
Yüksek SHBG Seviyesinin Nedenleri
Yüksek SHBG semptomları erkekler ve kadınlar arasında değişir. Bununla birlikte, her ikisinde de, cinsel dürtü azalmasına, kısırlığa, kemik ve kas kütlesinin ve enerji seviyelerinin azalmasına neden olabilir. Yüksek SHBG seviyelerin nedenleri bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Yüksek östrojen seviyeleri
Adet döngüsü sırasında, yumurtalıklardan yumurta bırakıldığında östrojen seviyeleri artar. 12 kadın üzerinde yapılan gözlemsel bir çalışmada, östrojen düzeylerindeki bu artışa, kandaki SHBG konsantrasyonundaki artış eşlik ettiği bulunmuştur. Doğum kontrol hapları, sentetik kadın seks hormonları ve progesteronun güçlü kombinasyonlarıdır. 270 kişiden oluşan üç çalışmada, oral kontraseptif kullanan kadınlarda SHBG seviyeleri 4 kata kadar artarken tedavinin kesilmesinden sonra düşmüştür.
40 erkek ve kadın trans birey üzerinde yapılan gözlemsel bir çalışmada, 12 ay sonra SHBG düzeylerinin arttığı bulunmuştur. Trans geçişleri sırasında trans kadınlar erkek cinsiyet hormonu üretim blokerlerini ve kadın cinsiyet hormonlarını alırlar, bu da SHBG düzeylerini artırabilmektedir. Yaklaşık 500 kadın üzerinde yapılan iki çalışmada, hormon replasman tedavisi SHBG düzeylerini arttırmıştır. Hücrelerdeki çalışmalar, estradiol, hidroksiestradiol, estron, hidroksiestron ve estriol kadın seks hormonlarının yüksek konsantrasyonlarında artmış SHBG üretimi bunmuştur. Bununla birlikte yüksek östrojen yüksek SHBG ile ilişkilidir. Yumurtlama sırasında, doğum kontrolü alırken veya trans kadınlarda hormon replasman tedavisi sırasında SHBG önemli ölçüde artar.
Yüksek tiroid hormon düzeyleri
Aşırı tiroid hormon üretimi (hipertiroidizm) olan 70 kişi üzerinde yapılan 3 gözlemsel çalışmada, SHBG’nin kan seviyeleri yükselmiştir. Farklı hipertiroidizm tiplerine sahip 59 kişiden oluşan gözlemsel bir çalışma, daha yüksek SHBG seviyeleri bulunmuştur. 7 sağlıklı erkek üzerinde yapılan başka küçük bir çalışmada, benzer şekilde tiroid hormonu (T3), kan SHBG seviyelerini arttırmıştır. Ayrıca hem T4 hem de T3, sağlıklı ve karaciğer kanseri hücrelerinde SHBG üretimini arttırmıştır.
Düşük büyüme hormon düzeyleri
74 erkek ve kadın üzerinde yapılan gözlemsel bir çalışmada, kalıtsal büyüme hormonu eksikliği olanlarda SHBG düzeyleri daha yüksek çıkmıştır.
Hamilelik
Hamileliğin ortasından doğuma kadar SHBG seviyeleri beş ila on kat artmaktadır. Yumurtalık stimülasyonu olan kadınlarla ilgili iki çalışmada, muhtemelen seks hormonlarındaki artışın bir sonucu olarak, SHBG seviyeleri hamile kaldıklarında artmıştır.
Karaciğer Sorunları ve Bozuklukları
SHBG esas olarak karaciğerde üretildiğinden, karaciğer hasarı anormal SHBG düzeylerine neden olabilir. 167 erkek üzerinde yapılan bir çalışmada, kronik alkolik karaciğer iltihabı (siroz) artmış SHBG seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir. Benzer şekilde, 50 erkek üzerinde yapılan bir çalışmada, alkolik olmayan karaciğer sirozu olan erkeklerde anormal derecede yüksek SHBG seviyeleri ölçülmüştür.
Bununla birlikte, 100’den fazla kadında yapılan başka bir çalışmada, hem alkolik hem de alkolsüz karaciğer sirozu olanlarda SHBG seviyeleri normal sınırlar içindeymiş. Ancak 3 ay çekimser kalan alkolik sirozlularda artış gözlenmiştir. Hepatitli 32 kadın üzerinde yapılan bir çalışmada, hastalık şiddeti daha yüksek SHBG seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir. Şiddetli hepatit B viral enfeksiyonu, daha yüksek SHBG seviyeleri ile ilişkili olduğu bulunmuştur, ancak komplike olmayan veya kronik hepatit B viral enfeksiyonu ile ilişkili değilmiş. Hepatit B ile bağlantılı bulunmayan şiddetli hepatiti bulunan kadınlar da yüksek düzeylerde bulunabilir. Hastalık şiddeti (fibroz ile ölçülen) ve SHBG arasındaki aynı bağlantı, hepatit C enfeksiyonu olan 46 erkekte görülmüştür. Karaciğerdeki aşırı demir seviyeleri (aşırı demir yükü) de yüksek SHBG’ye neden olabilir.
Alkol tüketimi
2.000 premenopozal kadın üzerinde yapılan bir çalışmada alkol tüketimi daha yüksek SHBG seviyeleri (ve daha yüksek luteal östrojen ve düşük testosteron) ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Fakat çalışılan diğer seks hormonu düzeylerindeki değişikliklerle ilişkili değilmiş.
Sigara içmek
Sigara içme, 4.000 kişi üzerinde yapılan çeşitli çalışmalarda artmış SHBG düzeyleri ile ilişkilendirilmiştir. Sigarayı bırakan 100’den fazla kişi üzerinde yapılan iki çalışmada SHBG seviyeleri birkaç hafta içinde düşmeye başlamıştır.
Önemli fiziksel egzersiz veya zorlanma
100’den fazla insan üzerinde yapılan üç çalışmada, fiziksel zorlanma SHBG düzeylerini arttırmıştır. Egzersizden kaynaklanan SHBG seviyelerindeki değişiklikler yaş ve efor seviyesinden etkilenebilir. 35 kişide yapılan bir çalışmada, SHBG seviyeleri triatlondan sonra yaşlı katılımcılarda (50-74 yaş) daha yüksek çıkmıştır. 12 kişi üzerinde yapılan bir başka çalışmada, maraton sonrasında SHBG düzeyleri düşmüştür.
Stres
Stres testinden geçirilen 39 erkek ve kadınlar üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada SHBG yüksek testosteron, estradiol, androstenedion, adrenokortikotropik hormon (ACTH) ve kortizol seviyeleri bulunmuştur. Bunların yanı sıra artmış kalp hızı, sistolik kan basıncı ve diyastolik kan basıncı seviyeleri de gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, 1.200’den fazla erkek üzerinde yapılan gözlemsel bir çalışmada, kendini bildirilen stres seviyeleri, üreme hormonu seviyelerini etkilememiştir.
Yetersiz beslenme ve anoreksiya
Yetersiz beslenme (protein ve kalori eksikliği) daha yüksek SHBG seviyeleri ile ilişkilidir. Bir çalışmada, 29 kadın anoreksik hastada SHBG düzeyleri yükselirken kalorik IV infüzyonu verildiğinde SHBG seviyeleri düşmüştür. Bununla birlikte en az % 5 kilo alanlarda SHBG normal seviyelere düşmüştür. Ayrıca 86 yetersiz beslenmiş çocuk (şiddetli protein eksikliği, genel yetersiz beslenme veya anoreksiya) üzerinde yapılan bir çalışmada, sadece ciddi protein eksikliği veya anoreksisi olanlarda SHBG düzeyleri yükselmiştir.
HIV ve AIDS
1.300’den fazla erkek üzerinde yapılan iki gözlem çalışmasında, HIV ile enfekte olanlar daha yüksek kan SHBG düzeylerine sahip olduğu bulunmuştur.
Akut aralıklı porfiri
Nadir bir genetik bozukluk olan akut aralıklı porfiri, yüksek SHBG ile ilişkilidir. Bir çalışmada 12 hastanın hepsinde hastalığın klinik belirtisi olan bu hormonun yüksek seviyeleri gözlenirken, latent porfiri olan 14 hastadan biri dışında normal seviyeleri olmuştur.
Yüksek SHBG Düzeyleriyle İlişkili Koşullar
Bu koşullar klinik araştırmalarda yüksek SHBG ile ilişkili olsa da, bu mutlaka kapsamlı bir liste değildir. Uzmanların olası sağlık koşullarını teşhis etmesi ve SHBG’nin ilgili semptomları olup olmadığını tespit etmesi için ideal bir testtir.
Kemik kaybı
Yüksek SHBG, ~ 3.500 kişi üzerinde yapılan sekiz çalışmada azalmış kemik yoğunluğuna bağlanmıştır. Neredeyse 10.000 yaşlı kadın üzerinde yapılan gözlemsel bir çalışmada, yüksek SHBG düzeyine sahip olanların ortalama kemik kaybı (yılda % 2.2) düşük SHBG’ye sahip olanların ise (yılda% 1.2) neredeyse iki katı kadar yüksek çıkmıştır. 4.500’den fazla erkek ve kadın üzerinde yapılan yedi gözlemsel çalışma, yüksek kan SHBG düzeylerini artmış kemik kırığı insidansı ile ilişkilendirmiştir. Bununla birlikte, yaklaşık 8.000 erkek ve kadın üzerinde yapılan iki çalışma, yüksek kan SHBG düzeyleri ile artmış kemik kırığı riski arasında bir bağlantı bulamamıştır. Ayrıca SHBG düzeyleri yüksek olan kişilerde artmış kemik kaybı ve kemik kırığı görülür.
Alzheimer hastalığı
Bir meta-analizde, yüksek SHBG seviyeleri, Alzheimer hastalığı insidansında artış ile bağlantılı olduğu bulunmuştur. Ayrıca 1.700 kişi üzerinde yapılan iki çalışma da aynı sonuca varılmıştır.
Prostat kanseri
Yüksek SHBG düzeyleri, yaklaşık 300 erkek üzerinde yapılan bir çalışmada artmış prostat kanseri riski ile güçlü bir şekilde ilişkili olduğu bulunmuştur. Başka bir çalışma, sadece genç erkeklerde biraz artmış bir risk bulmuştur. Bununla birlikte, 8 çalışmanın ve başka bir çalışmanın (yaklaşık 1000 erkekte) meta-analizi, yüksek SHBG ile prostat kanseri insidansı ve ölüm oranı arasında bir bağlantı bulamamıştır.
SHBG’yi Düşürebilecek Faktörler
SHBG testosteron mevcudiyetini azaltır. Testosteron atletik performansı artırabildiğinden ve yaşla birlikte doğal olarak düştüğünden, bazı kişiler SHBG seviyelerini düşürmek isteyebilir. Yine de, SHBG seviyelerini düşürmeyi amaçlayan herhangi bir yaşam tarzı veya ek rejim değişikliği yapmadan önce tıbbı yardım almak önemlidir. SHBG’yi düşürebilecek faktörler vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Diyet değişiklikleri
Yüksek proteinli diyetler 1.500’den fazla erkek üzerinde yapılan bir çalışmada düşük kan SHBG düzeyleri ile ilişkili bulunmuştur. 36 kadın üzerinde yapılan klinik bir çalışmada, bir bardak kırmızı şarap günlük olarak kan SHBG düzeylerini düşürürken, beyaz şarap ise yükseltmiştir.
Takviyeler
Bazı takviyelerin SHBG üretimini azalttığı veya seks hormonları ile etkileşimini azalttığı bulunmuştur, ancak bu bulgular kesin olarak değerlendirilmeden önce daha fazla klinik çalışmaya ihtiyaç vardır. Bu takviyeler aşağıdaki gibidir:
• Bor
• Magnezyum
• Kalsiyum
• Çinko
• D Vitamini
• Balık yağı veya diğer çoklu doymamış yağ asidi takviyeleri
• Tongkat Ali
SHBG Düzeylerini Düşüren İlaçlar
İnflamasyon, otoimmün hastalıklar ve alerjilere karşı kullanılan bazı glukokortikoidlerle yapılan tedaviler, birkaç kişi denemesinde SHBG’yi azaltmıştır. Bu ilaçlar aşağıdaki gibidir:
• Prednizon
• Prednizolon
• Deksametazon
SHBG vücuttaki birçok hormon yolundan etkilenebilir. Buna karşılık, SHBG seviyeleri testosteron ve östrojen gibi seks hormonlarının biyo yararlanımını etkiler. Laboratuvar verilenin analizi bazı ciddi sağlık koşullarının dışlamasına yardımcı olabilirken, aynı zamanda hormon sağlığının kontrol edilmesini de sağlayabilir. Alkol kötüye kullanımı ve sigara içmekten yetersiz beslenmeye kadar birçok sağlıksız yaşam tarzı durumu, SHBG’deki bir artış ve biyoyararlı testosteronda bir değişiklik ile ilişkilidir.
Kaynakça:
portea.com/labs/diagnostic-tests/sex-hormone-binding-globulin-test-241/
vibrant-america.com/tests/sex-hormone-binding-globulin-shbg/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu