Benzen Nedir?

Benzen, oda sıcaklığında renksiz veya açık sarı renkte sıvı bir kimyasaldır. Tatlı bir kokuya sahiptir, son derece yanıcıdır ve havaya çok hızlı bir şekilde buharlaşır. Bununla birlikte buharı havadan daha ağır oldu için alçak alanlara iner. Benzen suda ise çok az çözünür ve suyun üzerinde yüzer.

Benzenin Bulunduğu Yerler ve Kullanımı

Benzen, hem doğal bulunur hem de insanlar tarafından oluşturulur. Doğal benzen kaynakları arasında volkanlar ve orman yangınları vardır. Ayrıca ham petrol, benzin ve sigara dumanının doğal bir parçasıdır. Bu yaygın olarak kullanılmaktadır ve üretim hacmi açısından ilk 20 kimyasal arasında yer almaktadır. Bazı endüstriler, plastik, reçine, naylon ve sentetik elyaf yapmak için kullanılan katkı maddesi olarak kullanır. Ayrıca bazı yağlayıcılar, kauçuklar, boyalar, deterjanlar, ilaçlar ve böcek ilaçları yapmak için de kullanılır.

Benzene Maruz Kalma

Benzene maruz kalınan alanlar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Dış mekân da hava, tütün dumanı, benzin istasyonları, motorlu taşıt egzozu ve endüstriyel emisyonlardan kaynaklanan düşük seviyelerde benzen içerir.
• İç mekân havası, genellikle dış havadakinden daha yüksek seviyelerde benzen içerir. Çünkü iç mekân havasındaki benzen, yapıştırıcılar, boyalar, mobilya cilası ve deterjanlar gibi benzen içeren ürünler vardır.
• Tehlikeli atık sahalarının veya benzin istasyonlarının etrafındaki hava, diğer alanlara göre daha yüksek seviyelerde benzen içerebilir.
• Yeraltı depolama tanklarından veya benzen içeren tehlikeli atık alanlarından gelen benzen sızıntıları kuyu suyunu kirletebilir.
• Benzen yapan veya kullanan endüstrilerde çalışanlar, en yüksek seviyelere maruz kalabilirler.
• Benzen maruziyetinin başlıca kaynağı tütün dumanıdır.

Benzen Nasıl Çalışır?

Benzen, hücrelerin düzgün çalışmamasına neden olur, örneğin, kemik iliğinin yeterince kırmızı kan hücresi üretmemesine neden olabilir ve bu da anemiye yol açabilir. Ayrıca, kandaki antikor seviyelerini değiştirerek ve beyaz kan hücrelerinin kaybına neden olarak bağışıklık sistemine zarar verebilir. Benzenin neden olduğu zehirlenmenin ciddiyeti, maruziyetin miktarı, yolu ve süresinin yanı sıra maruz kalan kişinin yaşına ve önceden var olan tıbbi durumuna bağlıdır.

Benzen Maruziyetinin Belirti ve Semptomları

Benzene maruz kalan kişiler belirti ve semptomlar gösterir. Yüksek düzeyde benzen soluyan kişiler, dakikalar ila birkaç saat içinde bazı belirti ve semptomları geliştirebilir. Bu belirti ve semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Uyuşukluk
• Baş dönmesi
• Hızlı veya düzensiz kalp atışı
• Baş ağrısı
• Titreme
• Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
• Bilinç kaybı
• Ölüm (çok yüksek seviyelerde)
Yüksek düzeyde benzen içeren yiyecekler veya içecekler tüketmek dakikalar ila birkaç saat içinde bazı semptomlara neden olabilir. Bu semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Kusma
• Mide tahrişi
• Baş dönmesi
• Uyku hali
• Konvülsiyonlar
• Hızlı veya düzensiz kalp atışı
• Ölüm (çok yüksek seviyelerde)
Bununla birlikte kişi benzen içeren yiyecekleri veya içecekleri yutması nedeniyle kusarsa, kusma akciğerlere giderek solunum problemlerine ve öksürüğe neden olabilir. Ayrıca gözlerin, cildin veya akciğerlerin doğrudan benzene maruz kalması doku hasarına ve tahrişe neden olabilir. Bu belirti ve semptomların olması, mutlaka kişinin benzene maruz kaldığı anlamına gelmez.

Benzen Maruziyetinin Uzun Vadeli Sağlık Etkileri

Benzen uzun süre maruz kalmanın başlıca etkisi kan üzerindedir ve uzun süreli maruz kalma, bir yıl veya daha fazla maruz kalma anlamına gelir. Kemik iliği üzerinde zararlı etkilere neden olur ve kırmızı kan hücrelerinde azalmaya neden olarak anemiye yol açabilir. Ayrıca aşırı kanamaya ve bağışıklık sistemini etkileyerek enfeksiyon olasılığını artırabilir. Aylarca yüksek düzeyde benzen soluyan bazı kadınlar, düzensiz adet dönemleri geçirmişlerdir ve yumurtalıklarının boyutunda bir azalma olmuştur. Benzen maruziyetinin hamile kadınlarda gelişmekte olan fetüsü veya erkeklerde doğurganlığı etkileyip etkilemediği tam olarak bilinmemektedir.
Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, hamile hayvanlar benzen soluduğunda düşük doğum ağırlıkları, gecikmiş kemik oluşumu ve kemik iliği hasarı olduğunu göstermiştir. Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığı (DHHS), benzenin insanlarda kansere neden olduğunu belirlemiştir. Bununla birlikte havadaki yüksek seviyelerde benzene uzun süre maruz kalmak, kan oluşturan organların kanseri olan lösemiye neden olabilir.

Benzenden Korunma ve Yapılması Gerekenler

Öncelikle benzen havaya salındığında alan terk edilerek temiz hava alınmalıdır. Temiz havanın olduğu bir bölgeye gitmek, ölüm olasılığını azaltmanın en iyi yoludur. Ayrıca salım dışarıdaysa, alandan uzaklaşmak, salınım iç mekândaysa, binadan çıkmak gerekir. Acil durum koordinatörler benzen salınımına yakın olan kişileri, genellikle kimyasala maruz kalmamaları için bölgeyi boşaltmalarını veya bir bina içinde yerinde sığınmalarını önerirler.
Benzene maruz kalmış olabileceğini düşünen kişiler, giysilerini, çıkarmalı, tüm vücudunu sabun ve suyla hızlı bir şekilde yıkamalıdır ve mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım almalıdır. Giysilerin başın üzerinden çekilmemesi gerekir, bunun yerine vücuttan kesilmelidir. Başkalarının giysilerini çıkarmasına yardım edildiğinde, kirlenmiş alanlara dokunmamaya çalışılmalıdır ve elbise olabildiğince çabuk çıkarılmalıdır. Benzenden etkilenen gözler yandığında veya görme bulanıklığı yaşandığında, gözler 10 ila 15 dakika duru suyla yıkanmalıdır. Ayrıca kontak lens varsa, eller yıkadıktan sonra çıkarılmalı ve kontamine olmuş giysilerle birlikte koyulmalıdır. Kontaklar lensler çıkarıldıktan sonra tekrar takılmamalıdır, fakat gözlük kullanan kişiler, sabun ve suyla yıkadıktan sonra tekrar takabilirler.
Bu önlemlerden sonra giysilerin atılması gerekir. Giysiler plastik bir poşetin içine koyarken giysinin kirlenmiş alanlarına dokunmaktan kaçınılmalıdır. Fakat kontamine alanlara dokunmak zorun olunduğunda veya kontamine alanların nerede olduğu bilinmiyorsa, lastik eldiven takarak, maşa, alet tutacakları, çubuklar veya benzeri nesneler kullanarak kıyafetler poşete koyulmalıdır. Ayrıca kirlenmiş giysiye dokunan her şey de çantaya yerleştirilmelidir. Daha sonra torbanın ağzı kapatılarak ardından başka bir plastik poşete daha koyulmalıdır. Giysileri bu şekilde atmak, kimyasallardan korumaya yardımcı olur. Son olarak yerel sağlık departmanı veya acil durum personeli geldiğinde, yapılan işlemler anlatılmalıdır. Çünkü sağlık departmanı veya acil durum personeli daha fazla imha için araştırma yapabilir ve kesinlikle plastik poşetler ellenmemelidir.
Su kaynağının içinde benzen olabileceğini düşünüldüğünde, su kaynağının güvenli olduğundan emin olana kadar şişelenmiş su içilmelidir. Bir kişi benzen yutmuşsa, kusturmaya veya içmeleri için sıvı vermeye çalışılmamalıdır. Ayrıca, kişi benzen yutan birine kalp masajı yapılmamalıdır. Kalp masajı yapmak kusmaya neden olabilir ve kusmuk akciğerlere giderek zarar verebilir. Benzen zehirlenmesi hastane ortamında destekleyici tıbbi bakımla tedavi edilir. Benzen zehirlenmesi için spesifik bir antidot yoktur ve mağdurlar için en önemli şey bir an önce tıbbi tedavi almalarıdır.

Kaynakça:
chemicalsafetyfacts.org/benzene/
cancer.org/cancer/cancer-causes/benzene.html

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu