Öğrenme denildiği zaman muhtemelen okulda öğretilen bilgiler akla gelir. Ancak, kişiler gün içinde birçok farklı öğrenme türü ile de öğrenirler ve bunlardan biri sosyal öğrenmedir. Sosyal öğrenme kişinin etrafındaki insanlarla ilgilidir, yani, onları izleyerek ve onlarla etkileşim kurarak başkalarından öğrenilir. Örneğin, bir başkasının hatasını görmek kişiyi aynı tuzak ve hatalara düşmekten kaçınmayı öğretebilir. Sosyal öğrenme çok sık gerçekleşmesine rağmen, onun hakkında henüz çok şey bilinmemektedir.
Bununla birlikte, sosyal öğrenme çok önemlidir çünkü daha verimli öğrenmeye ve başkalarının yanında en iyi nasıl davranışları belirlemeye yardımcı olur. Bu yazıda, iki farklı sosyal öğrenme türü ve beynin nasıl önemli bir rol oynadığı hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Sosyal Öğrenme Nedir ve Neden Önemlidir
En son öğrenilen şeyler düşünüldüğünde, ilk akla gelen muhtemelen okulda öğrenilenlerdir. Örnek olarak, yaklaşan sınav için bilmeniz gereken Fransızca kelime hazinesi gösterilebilir. Bu tür şeyleri öğrenmek gelecekte faydalı olabilir mesela tatillerde Fransa’ya gidildiğinde veya yol tarifi almak gerektiğinde bu bilgi gerekli olacaktır. Açıkçası, öğrenme bilgisi (Fransızca kelime bilgisi gibi) oldukça önemli olabilir. Bununla birlikte, kitaplardan öğrenmenin yanı sıra, çevredeki kişilerden de öğrenebilir. Buna sosyal öğrenme denir.
Bu bilginin kaynağı diğer insanlarla birlikte sosyal bağlamda yeni bilgiler öğrenmektir. Örnekler, diğer insanlardan veya diğer insanlardan öğrenmektir. Çünkü bu tür bir öğrenmenin kaynağı insanlardır. Çoğu zaman kaynağı aile, öğretmenler ve okul arkadaşlar da dahil olmak üzere diğer insanlardır. Bu nedenle, muhtemelen her gün başkalarından ve başkalarından öğreniyorsunuz, belki de farkında bile olmadan!
İnsanlar çok sosyal varlıklar olduğu için sosyal öğrenme önemli bir beceridir. Sosyal öğrenme, bir şeyler öğrenmenin çok etkili bir yoludur. Özellikle kişi her şeyi kendi başına çözmek zorunda değilse çünkü diğer insanların hatalarından ve başarılarından ders aldığı durumlarda. Ayrıca sosyal öğrenme, başkalarını daha iyi tanımaya ve dolayısıyla onların etrafında nasıl davranacağını daha iyi anlamaya yardımcı olabilir. Bu tür sosyal öğrenme becerileri, refahı için iyi olan başkalarıyla iyi ilişkiler kurmaya yardımcı olur.
Başkalarından Nasıl Öğrenilir?
Önemli bir sosyal öğrenme türü, başkasının ne yaptığını izleyerek öğrenmektir. Buradaki fikir şudur ki, başkalarının hataları ve başarıları kişiye aynı şekilde mi yoksa farklı şekilde mi davranması gerektiğini öğretebilir. Örneğin, kişinin okulunda bir sınava girdiği hayal edildiğinde, ancak iyi bir not almak için yeterince cevap bilmiyorsa, arkadaşlarından cevabı görebilir ve ya duyabilir. Fakat aniden sınıf arkadaşlarından biri kopya çekerken yakalanır ve cezalandırılırsa böyle bir hareketin cezayla sonuçlanabileceğini görür. Başka bir deyişle, bir başkasının hatasından test sırasında kopya çekmemenin gerektiğini öğrenmiş olur.
Başkalarını izlemekten öğrendiğinde, yaptıkları seçimleri (aldatma gibi) ve bu seçimlerin sonuçlarını (ceza gibi) öğrenilir. Sonuçlar olumluysa, aynı seçimi yapma olasılığı daha yüksektir. Bununla birlikte, sonuçlar olumsuz ise, muhtemelen farklı bir seçim yapılır. Bilim adamları, insanların yapılacak en iyi seçimleri öğrenmekte başarılı olduklarını keşfetmişlerdir. Ancak, aynı şeyi öğrenen diğer insanlar da izleyebilirse daha da iyi öğrenilir. Başkalarının seçimleri izlendiğinde, sonuçlar iyi ya da kötü olsun, en iyi seçimin ne olabileceğine dair fazladan bilgiye sahip olunur. Bu ekstra bilgiyi kendi seçimlerini geliştirmek için kullanılır. Dolayısıyla, kişi kendisi için daha iyi seçimler yapmaya yardımcı olduğu için başkalarından öğrenmekten yararlanılır. Bu, başkalarının hatalarından ve başarılarından ders almayı kendi başına çözmekten daha verimli hale getirir.
Başkalarından Nasıl Öğrenilir?
İnsanların diğer insanları izleyerek verimli bir şekilde öğrenirler. Diğer bir yaygın sosyal öğrenme türü, diğer insanlar hakkında onlarla etkileşime girerek öğrenmektir. Diğer insanlar hakkında bir şeyler öğrendiğinde, onların neye benzediklerini ve nasıl davrandıkları da öğrenilir. Bu tür bir öğrenme için, diğer insanların davranışlarına dikkat etmek gerekir, böylece bu bilgi gelecekteki kararlarda kullanabilir.
Örneğin, sınıftan biri herkes tarafından sevildiği halde aslında o kişi güvenilmez olsun. Onun güvenilmez olduğunu bilen biri bu sırrı bir başka arkadaşı ile paylaştığını ve o sırrın bütün sınıfa yayıldığı düşünüldün. Bu sır bütün herkes tarafından öğrenildiğinde herkes yanılmış olur ve çok üzülür. Bu durumda, ilk sırrı söyleyen kişi o kişiye bir daha sır söylememenin daha iyi olacağı öğrenilmiş olunur. Başkaları hakkında öğrenebilecek pek çok şey olmasına rağmen, birçok bilim insanı, diğer insanların güvenilirliğini nasıl öğrendiğini incelemişlerdir. Kişinin kime güvenebileceğini öğrenmesi çok önemlidir, çünkü bir kişinin söylediği şeylere inanıp inanamayacağına karar vermeye yardımcı olur.
Bilim adamları, gençlik yıllarında kişilerin kime güvenip kime güvenmeyeceğini tespit etmek için daha aktif davranırlar. Dolayısıyla, gelişim sırasında başkalarını öğrenmede daha iyi hale gelirler. Bu tür bir sosyal öğrenme, bu nedenle, iyi ilişkiler kurmak için gerekli olan başkalarının yanında nasıl davranacağına karar vermeye yardımcı olur.
Kişi bir şey öğrendiğinde, bildikleri yeni bilgilerle güncellenir. Beyin bu güncellemeyle ilgilenir, adeta bir hesap makinesi gibi çalışır. Yani beyni, olmasını beklediği şeyle gerçekte ne olduğu arasındaki farkı sürekli olarak karşılaştırır. Beklenmedik bir şey olursa, kişi şaşırır ve sürpriz, tahmin hatası olarak adlandırılır. Bunun yanında olması tahmin edilen durum konusunda bir hata yapıldığında. Beyniniz bu tahmin hatasını kaydeder ve ondan öğrenmenizi sağlar, zaten bildiklerinizi yeni bilgilerle günceller.
Mesela biri gizli bir aşkını bir arkadaşı ile paylaştığını düşünelim. O verilen sır o arkadaş tarafından başkalarıyla paylaşıldığında bir daha o kişiye sır verme konusunda güven kazanmak zordur. Bu sosyal bir öğrenmedir.
Sosyal Öğrenme Beynin Hangi Bölümlerinde Gerçekleşir?
Sosyal öğrenme için gerekli tüm hesaplamaları yapmak için beynin birkaç alanı kullanılır. Bilim adamları, ventral striatum adı verilen, sosyal öğrenme için önemli olan en az iki beyin alanı keşfetmişlerdir ve diğer dahil olan bölümde medial prefrontal korteks (mPFC)tir. mPFC beyin diğer bölümlerin yanı sırasosyal öğrenmeye dahil olan beyin alanı, bir tahmin hatası olduğunda, , öğrenilen yeni bilgilerle beyindeki yanlış beklentileri günceller.
Sosyal öğrenmenin nasıl çalıştığını anlamak için pek çok bilim insanı beyni manyetik rezonans görüntüleme (MRI) tarayıcısı kullanarak incelemektedirler. Bu tarayıcı, kafatasından beynin fotoğraflarını çekebilen devasa bir mıknatıstır. Bilim adamları, o kişi başkalarından veya başkalarından öğrenmeyi içeren bir bilgisayar oyunu oynarken birinin beyninin fotoğraflarını çekmek için MRI kullanabilir. Bu şekilde, bilim adamları sosyal öğrenme sırasında beynin hangi bölümlerinin dahil olduğunu bulabilirler.
Ventral striatum, beynin ortasında karar verirken, bir şeyden zevk aldığınızda ve bir şey ödüllendirici olduğunda kullanılan bir alandır. Ayrıca, ventral striatum, tahmin hatalarının hesaplanması için önemlidir. Bu nedenle, düzenli öğrenme ve sosyal öğrenme için önemli bir beyin alanıdır. MPFC, beynin ön tarafında (alnını arkasında), başkalarının ne düşündüğünü düşünmek ve diğer insanları dahil eden kararlar almak için özellikle önemli görünen bir alandır. Ayrıca, mPFC öğrenmeye dahil olur: Öngörü hataları ventral striatum tarafından hesaplandıktan sonra, MPFC yeni bilgilerle sahip olunan beklentileri günceller. Bu nedenle mPFC, sosyal öğrenme için bir başka önemli beyin alanıdır.
Dolayısıyla, ventral striatum ve mPFC, sosyal öğrenmede rol oynar. Bununla birlikte, bu beyin bölgelerinin sosyal öğrenmeye ek olarak başka davranışlarda yer aldığını anlamak önemlidir. Ayrıca, ventral striatum ve mPFC, beynin sosyal öğrenme sırasında kullanılan tek parçaları değildir ve birçok beyin bölgesi söz konusudur. Karmaşık sosyal durumlarda öğrenirken tüm bu beyin alanları birlikte çalışır ve birbirleriyle iletişim kurar.
Özet olarak; diğer insanların davranışlarından ve bunların sonucunda ortaya çıkan hatalarından ve başarılarından öğrenmek, işleri kendi başınıza çözmekten daha etkilidir. Onlarla etkileşim kurarak diğer insanlar hakkında bilgi edinmek, kime güvenebileceğini öğrenmeye ve iyi ilişkiler kurmaya yardımcı olabilir. Gerçekte olan şey, olacağını tahmin edilenle eşleşmediğinde, tahmin hataları beyinde hesaplanır ve bu tahmin hataları öğrenmeyle sonuçlanır. Tahmin hataları, mPFC’nin beyinde depolanan bilgileri güncellemek için kullandığı ventral striatumda hesaplanır.
Kaynakça:
https://journals.openedition.org/educationdidactique/2523?lang=en
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2588649/
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnins.2014.00058/full
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu