Son 10.000 yılda, insanlığın çevre üzerindeki etkisi birçok güzel hayvanın yok olmasına neden oldu. Modern hayat; doğal bitki örtüsünü yok ederek bozkırların oluşumuna sebep olmuş bu da hayvanların doğal yaşam alanlarını olumsuz yönde etkilemiştir. Beraberinde büyük hayvanların avlanmasında da insanların rolü büyüktür. Diğer bir sebepte; dünya da yaklaşık 500 yıl öncesi başlayan sömürü düzeni ile oluşturulan çiftlikler için, tabiattaki pek çok hayvan doğal yaşam alanlarından mahrum edildi. Doğada ki bu tahribat, hayvan türlerinin yok olmasında önemli rol oynadı.
Soyu tükenen, enteresan bu türlerden 15 tanesinin, özelliklerine ve tükenme sebeplerine bir göz atalım.
1. Smilodon (Kılıç Dişli Kedi)
Smilodon (kılıç dişli kedi) bilimsel ismiyle Smilodon popülatörü; yaklaşık 2,5 milyon yıl önce ayrı bir tür olarak gelişti. Son buzul döneminin sonunda, Kuzey ve Güney Amerika’da yaşadı. En büyük alt tür olan Smilodon, 400 kg ağırlığında, 3 metre uzunluğun da ve omuzdan itibaren boyu 1,4 metre boyundaydı. Kılıç dişli kaplan olarak adlandırılsa bile, hız için tasarlanmamış olan kısa, güçlü bacakları bir ayı görüntüsündeydi. Onun kayda değer köpek dişi uzunluğu 30 cm boyunda, diş yapısı yumuşak ve kırılgandı. Avını zayıf bir ısırma hareketi ile yakalardı. Çenesini 120 derece açabilirdi.
Soyu Neden Tükendi?
Smilodon, geyik ve küçük mamutlar gibi daha büyük avları avlarken, aynı zamanda bir leş yiyerek beslenirdi. Buda sosyal bir hayvan olduğunun delilidir. Kendisinden daha küçük fakat çevik bir canlının avı olabilirdi. Ancak, Smilodon’un yok oluşu, insanların birçok farklı yerli türlerini de avladığı döneme denk gelmiş olması bu türün tükenmesini de aynı sebebe bağlıyor.
2. İrlanda Geyiği
İrlandalı olan bu geyik bilimsel ismiyle Megaloceros giganteus olarak ta anılmaktadır. Son buzul dönemin sonunda İrlanda’dan Sibirya’ya kadar kuzey Avrupa’nın büyük bir bölümünde yaşadı. Diğer geyik türleri ile ortak yönleri az olsa bile “dev geyik” olarak bilinirler. Boyu baş kısmı hariç, 7 metreye kadar büyüyebilir ve 700 kg ağırlığındadır. Boynuzları, herhangi bir geyik türünün en büyüğüdür ve genişliği 12 metreye ulaşmıştır. Erkeklerin boynuzlarını, rakiplerini korkutmak ve dişileri etkilemek için kullandıkları bilinir.
Soyu Neden Tükendi?
İrlanda geyiği, yaklaşık 400.000 yıl önce türedi ve yaklaşık 5000 yıl önce nesli tükendi. İnsanların gelişi güzel avlanmasının, onların yok olmasında katkısı büyüktür. Aynı zamanda; büyük boynuzları için gerekli olan kalsiyum kaynaklarının, geri çekilen buzlarla birlikte azalması bu hayvan neslinin tükenmesinde etkilidir.
3. Yünlü Mamut
Yünlü Mamut bilimsel ismiyle Mammuthus primigenius; erken Holosen dönemde kuzey yarımkürenin kutup tundra bölgelerinin büyük bir kısmında yaşadı. Bu devasa canlılar, akrabaları olan Asya filleri gibi 11 metre yüksekliğe ulaşırken; ağırlıkları ile 6 ton olan Afrika fillerini andırırlar. Ancak filin aksine, kürk rengi; kahverengi, siyah ve zencefil rengidir. Ayrıca donma riskine karşı kısaltılmış bir kuyruğu vardı.
Soyu Neden Tükendi?
Yünlü Mamut’ un avlanmak ve savunmak için uzun dişleri vardı. İnsanlar için dişleri; alet yapımı, avlanmak ve sanat için ideal bir malzemeydi. Bu da mamutları potansiyel bir av haline getirdi. İklim değişikliği, bununla birlikte yaşama alanlarının daralması ve insanların avlanması soyunun tükenmesinde etkilidir. 10,000 yıl önce ölmüş olsa da küçük nüfuslar halinde 4,000 yıl öncesine kadar uzak bölgelerde yaşam belirtilerine rastlandı.
4. Moa
Moa bilimsel ismiyle Dinornithiformes; Yeni Zelanda’ya özgü uçamayan kuş türleri arasındadır. Yaklaşık dört metre yüksekliğe kadar büyüyebilirler ve 230 kg ağırlığında olabilirlerdi. İnanılmaz yüksekliklerine rağmen, kuşun omurları 10 yıl süren gelişme evresinin tamamlanmasından sonra bile çok zayıf bir yapıya sahipti. Bu uzun boyunla, düşük perdeli ve rezonanslı sesler üretiyordu.
Soyu Neden tükendi?
2014 yılında yapılan DNA testi , insanların Moa’ nın ölümünün temel sebebi olduğunu kanıtladı. Arkeolojik kanıtlar ise, insanların bu kuşları gelişimini tamamlamadan avladıkları için üremelerinin önüne geçtikleri ve soyunun tükendiği şeklindedir.
5. Steller’ın Deniz İnekleri
Steller’ın Deniz İnekleri bilimsel ismiyle Hydrodamalis gigas; görünümünde Manati ‘ye benziyordu. Bitki yiyen bir deniz memelisi olan bu canlı, dokuz metreye kadar büyüyebilirdi. Georg Wilhelm Steller tarafından keşfedildi ve otuz yıl içinde Steller’in rotasını izleyen Avrupalılar, tarafından avlandığı için yok olmaya mahkûm edildi.
Soyu Neden Tükendi?
Bu evcil hayvan, sazlarla besleneceği sığ sularda bulunması nedeniyle avlanılması kolaydı. Kuzey Pasifik Okyanusu’nun kıyı bölgelerinde yaşamakta olan bu canlı türü; eti, yağ kandilleri için yağ ve tekne kaplaması için derisinden dolayı, avlanarak soyu tüketildi. Soyunun 1768 yılında tükendiği bildiriliyor.
6. Büyük Dalıcı Martı AUK
Büyük dalıcı martı olan AUK bilimsel ismiyle Pinguinus impennis; günümüz penguenine benzeyen uçamayan bir kuş türüydü. Penguen gibi, yoğun koloniler içinde yaşayan bu kuş türünün, soğuğa karşı vücut ısısını korumak için, yağ depolayan fiziki bir yapıya sahipti. Aynı zamanda, çeneli gagası vardı. Neredeyse bir metre yüksekliğe kadar büyüyebilir ve kuzey Atlantik Okyanusu’nda yaşardı.
Soyu Neden Tükendi?
16. yüzyıldan başlayarak Avrupalılar, büyük Auk’ları, tüylü yapısından dolayı kuş tüyü yastık üretiminde kullanmak için avladılar. Daha sonraları, Kuzey Amerika da balıkçılar tarafından avlanan bu canlı, gıda ve güzellik bakım ürünleri yapımında kullanılmak üzere, canlı canlı tüyleri yakıldı. Son olarak ta neslinin tükenmesi söz konusu olunca, müze ve koleksiyoncular tarafından türün son örneklerine sahip olunmak istendi ve avlandı. 1770’lerde, İngiliz Parlamentosu tarafından çıkarılan kanunla; Büyük Britanya’da Auk’ları korumaya alınsa da ancak çok geç oldu. Bu türün 1852 yılında soyunun tükendiği belirtiliyor.
7. Atlas Ayısı
Atlas ayısı bilimsel ismiyle Ursus arctos crowtheri; Kuzey Afrika’da bulunan soyu tükenmiş bir ayı türüdür. Zoologlar, onu 1840’ta Crowther adlı bir İngiliz asker tarafından bulunmasıyla birlikte ayıların ayrı bir türü olarak sınıflandırdı. Bu tür Amerikan kara ayısınınkinden daha sağlam ve daha dayanıklıydı. Modern zamanlara kadar yaşamını sürdüren Afrika’nın tek yerli ayısıydı.
Soyu Neden Tükendi?
Atlas ayısı, 19.yüzyılın sonlarından kısa bir süre sonra soyu tükendi. Çevresel faktörlerin neden olduğu yaşama alanlarının kaybı, muhtemelen sayıların azalmasına neden oldu. Ayrıca o bölgede yaşayan yerel kabilelerin aşırı avlanması ve günümüz ateşli silahlarının tanınmasıyla birlikte ayıların öldürülmesi daha kolay hale geldi. Bu ayı türünün tükenmesinde bu faktörlerin tamamının rolü büyüktür. 1870 yıllarında soyu tükendiği belirtilmiştir.
8. Bayağı Zebra Quagga
Quagga bilimsel ismiyle Equus quagga quagga, yarı zebra yarı at şeklinde olan bir canlı türüdür. Aslında 200 bin yıl önce ayrı bir zebra alt türü olarak sınıflandırılmış ve 19.yüzyılda nesli tükenmiştir. Güney Afrika’da yaşayan bu cins; ismini çıkardıkları seslerden almıştır.
Soyu Neden Tükendi?
O bölgede yaşayanlar; bu cinsi tarım hayvanlarına rakip olarak görüyorlardı. Baktıkları hayvanların (keçi, koyun ve diğerleri) beslenme alanlarını Quagga ile paylaşmamak için bilinçsizce bu türü avladı. Buna ek olarak, birçok kişi genel olarak zebraları tanımlamak için “Quagga” terimini kullandı, bu yüzden hiç kimse çok geç olana kadar onların soyunun tükendiğini fark etmedi. 1883 yılında soyunun tükendiği bildirilir.
1987 yılında başlayan Quagga Projesi , soyunu tekrar başlatabilmek için yapılan bir çalışmaydı. Fakat başarısızlıkla sonuçlanan bir girişim oldu.
9. Japon Honshu Kurt
Honshu kurdu bilimsel ismiyle Canis lupus hodophilax; Japonya’ nın Şikoku, Kyushu ve Honshu adalarında yaşadı. Canis lupus ailesindeki en küçük kurt türüdür. Japonya’nın geleneksel dini olan Şinto inancında kurt kutsaldır. Yaban domuzu ve yaban geyiği gibi mahsule zarar veren canlılara karşı tarlaları koruduğuna inanılırdı. Sadece Honshu’da tahmini 20 Shinto kurt mabedi vardı.
Soyu Neden Tükendi?
1732’de kasten ya da evcilleştirilmiş köpekler aracılığıyla bulaşan kuduz hastalığı, onları insanlara karşı daha saldırgan hale getirdi ve çok sayıda hayvan öldürüldü. Ayrıca doğal yaşam alanlarının bozkırlara dönüşmesiyle birlikte insanların yaşam alanlarına inmeleri sonucu seri avlanmayla bu yok olma süreci hızlanmış oldu. Bu soyun tükenmesi; 1905 yıllarında olduğu bildirilmiştir.
10. Tazmanya Kaplanı
Tazmanya Kaplanı bilimsel ismiyle; Thylacin; yaklaşık 4 milyon yıl önce türeyen modern çağın en büyük etobur canlısıydı. Bu kayda değer yaratık olan Tazmanya; Avustralya ve Yeni Gine’de yaşadı ve baştan kuyruğa yaklaşık iki metre boyundaydı.
Tazmanya kaplanı, yiyecek zincirinin tepesinde olup kanguru, kuş ve küçük memelileri avlamak için gece boyunca pusuya yatardı. Çeneleri 120 derece açabilir ve midesi büyük miktarlarda yiyecek depolayabilirdi. Bu da onun az nüfuslu bölgelerde hayatta kalma şansını artırırdı. Sıra dışı olarak, her iki cins de kese taşıdığı bilinir. Bu kese erkek üreme organlarının kamufle edilmesi içindi.
Soyu Neden Tükendi?
Tazmanya kaplanı; çiftlik hayvanları için tehlikeli bir tehdit olarak görülüyordu, ancak bazıları bu iddiaların çoğunun fazlasıyla abartıldığını söylüyor . Koyun ve kümes hayvanlarını öldürmekle suçlayan çiftçilerin aşırı avlanmasından dolayı 1930’larda yok oldu. Diğer faktörler tarım, hastalık ve köpeklerin kendine yaşam alanı açmak için öldürmesidir. Bu türün yok olması 1936 olarak bildirilmiştir.
11. Toolache Wallaby Kangurusu
Toolache Wallaby bilimsel adıyla Macropus greyi; Güneydoğu Avustralya ve vİctoria’ nı batı kesiminde yoğunlukla yaşadı. Birçok kişi tarafından en nadir ve zarif kanguru türü olarak kabul edildi. Dişiler genellikle erkeklerden daha uzundu.
Soyu Neden Tükendi?
Toolache Wallaby kanguruların 1910’a kadar sayıları çoktu fakat 1923’te sayıları önemli oranda azaldı. Avcılık, tilki ve yaşama alanlarının yok edilmesi bu türün yok olma sebepleri olarak gösterildi. Bu türün son yaşayan üyesi, 1939’da ölmeden önce 12 yıl boyunca esaret altında yaşayan bir dişidir. 1943’te resmi olarak soyu tükendiği bildirilmiştir.
12. Hazar Kaplanı
Hazar Kaplanı bilimsel ismiyle Panthera tigris virgata; Hazar Denizi’nin hemen güneyinde ve Orta Asya’da yaşamaktaydı. Bu cins dünyada yaşayan en büyük kedi türüydü ve bacakları büyük kedi ailesinin diğer üyelerinden çok daha uzundu.
Soyu Neden Tükendi?
Bu soyun tükenmesinde insan, her zaman ki gibi büyük rol oynadı. İnsan yerleşimine bağlı, yaşam alanlarını kaybetmeleri, bilinçsiz avlanma büyük bir rol oynadı. Bunun yanı sıra Hazar kaplanının avcıları vardı. Bu türler resmen 1970’lerde tükenmiş ilan edildi.
13. Karayip Keşiş Foku (2008)
Karayip Keşiş Foku bilimsel ismiyle Monachus tropicalis; Karayip Denizi, Meksika Körfezi ve Batı Atlantik Okyanusu boyunca bulunabilirdi. Bununla birlikte, göç modelleri hakkında çok az şey biliniyor. Bu tür yaklaşık sekiz metre uzunluğundaydı ve 170-270 kg arasında ağırlığa sahipti. Kolomb ilk önce 1494’te bu hayvanları gördü ve onlara “deniz kurtları” diyordu. Onlar soyu tükenmiş olan tek yüzgeç ayaklı türdür.
Soyu Neden Tükendi?
1952’den beri bu türe rastlanmamaktaydı fakat 2008 de resmen soyunun tükendiği ilan edildi. Bu türün yok olma nedeni sadece insandır. Bu tür, insanlık nedenlerinden soyu tükenen ilk keşiş foku tipiydi. Keşişler, doğum esnasında inlerken veya yavruları emerken kolay avlanma hedefleri haline geliyordu. Ve bilinçsiz avlanma onların soyunun tükenmesine sebeptir. Bu türlerin 2008 yılında resmen tükendiği bildirilmiştir.
14. Batı Siyah Gergedan
Batı Siyah Gergedanı bilimsel ismiyle Diceros bicornis longipes; Siyah gergedan alttürlerinin en nadir görülenleridir. Kenya, Ruanda, Zambiya da dahil olmak üzere birçok Afrika ülkesinde yaygın olarak bulundu. Büyük ve hantal olmasına rağmen, bu tür saatte 55km kadar koşabilir ve hızla yön değiştirebilirdi.
Soyu Neden Tükendi?
20. yüzyılın başlarında yaygın olan av sporunun da dahil olduğu nedenlerle, gergedan türleri hızla azalmaya başladı. Daha sonra endüstriyel tarım nedeniyle habitat kaybı yaşandı. Çiftçiler tarım alanlarına tehdit olarak gördükleri için gergedanları avladılar. Batı Siyah Gergedan soyuna son darbe; 1950’lerin başlarında Çin’in komünist partisinin başkanı olan Mao Zedong’un, ateşten kansere kadar her şeyi iyileştirmek için gergedan boynuzu tozunun kullanılmasını önermesiyle vuruldu. Bu yüzden kaçak avcılar Afrika ülkelerinde bu türün peşine düştüler ve nüfusun yüzde 98’ini öldürdüler.
2011 yılında, dünyanın en büyük koruma ağı olan Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN), resmi olarak Batı Kara Gergedan soyu tükendiğini açıkladı , ancak türler en son 2006 yılında görüldü.
15. Pinta Adası Kaplumbağası
Pinta Adası kaplumbağası bilimsel ismiyle Chelonoidis nigra abingdonii; Galapagos Adaları’nda yaşayan dev kaplumbağanın alt türüdür. Pinta Adası Kaplumbağası günlük yaşamında yaklaşık 16 saatini uykuda geçirirdi ve içtiği suyu daha sonra kullanmak üzere yüksek miktarda depolardı
Soyu Neden Tükendi?
19. yüzyılda yenilmek için bu kaplumbağa türü avlandı. Ve 1950’lerde, bu adaya gelenler tarafından yaşam alanlarını tahrip edildi. Lonesome George; Kaplumbağa nüfusunun kalmasına yardım etmek için çaba sarf etti, ancak 1971 yılına kadar sadece bir tanesi kaldı. George diğer kaplumbağaları çiftleştirme çabalarına rağmen, yumurtaların hiçbiri yumurtadan çıkmadı ve 2012’de öldü ve türlerin nesli tükendi. Bu soyun tükenmesi 2012 yılı olarak kayıtlara geçmiştir.
Son zamanlarda Soyu Tükenmiş Türler
• Baiji veya Yangtze River Yunusu (2006’da işlevsel olarak tükenmiş ilan edildi. Bir ya da iki tanesi hala hayatta olabilir, ancak türlere devam etmek için yeterli değil)
• Meksikalı boz ayısı (1964)
• Javan Kaplanı (1994)
• Japon Deniz Aslanı (1974)
• Pirene Ibex (2000)
• Zanzibar Leoparı (2008)
Kritik Tehlike Altında Olan Hayvanlar
Eleştirel olarak tehlike altında olan türler, vahşi doğada aşırı derecede yüksek bir yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından kategorize edilen türlerdir. Aşağıdaki listede yer alan bazı hayvanlar zaten soyu tükenmiş olabilir, ancak kapsamlı, hedefe yönelik anketler tamamlanana kadar bildirilemezler. Şayet, henüz katledilmedilerse, tehlikede olan güzel yaratıklardan sadece birkaçı.
• Amur Leopar
• Bornean Orangutan
• Çapraz nehir goril
• Javan Gergedanı
• Yangtze Finless Porpoise
• Sumatran fili
• Orangutan
• Dağ Gorili
Şu anda, IUCN tarafından kritik düzeyde tehlike altında olan 5.000’den fazla tür var.
İnsanlığın bu kadar güzel hayvan neslinin tükenmesine sebep olması, günümüzde de buna devam ediyor olması; utanç verici trajik bir durumdur. Aşırı avlanmanın maliyeti bilinse bile, açgözlülük hala türümüzün en karanlık noktasıdır.
Kaynakça:
vikipedia
www.mynet.com
http://www.yesilist.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu