Kıtlık Sorunu
Ekonomide karşılaşılan sorunların temelinde kıtlık bulunmaktadır. İnsanların ihtiyaçlarının sınırsız olması, buna karşılık kaynakların sınırlı olması kıtlık sorununu yaratmaktadır. Kıtlık sorunu ile karşı karşıya kalan insanlar, bu nedenle sahip oldukları kaynakları verimli kullanmak, israf etmemek zorunda kalmaktadır. Ancak kaynaklar ne kadar verimli kullanılırsa kullanılsın, ihtiyaçların sadece bir bölümünü karşılanacaktır. Bu nedenle insanlar, hangi ihtiyaçlarını karşılayacaklarına karar vermeleri gerekmektedir. Yani ihtiyaçları arasından tercih yapması gerekmektedir. Yapılan tercihler doğrultusunda şu üç soru cevaplanacaktır:
– Hangi mallar, ne kadar üretilecek: Kaynaklar kıt olduğundan bütün ihtiyaçları giderecek mal ve hizmetlerin tamamı üretilemeyecektir. Bu durum, insanları ihtiyaçları arasında tercih yapmaya zorlamaktadır. Yapılan tercihler doğrultusunda hangi mallardan ne kadar üretileceğine karar verilmiş olacaktır.
– Mallar ve hizmetler nasıl üretilecek: Üretilecek mallara karar verdikten sonra bu malların nasıl üretileceğine karar vermek gerekir. Yani, üretimde kullanılan emek ve sermaye hangi oranlardan kullanılacaktır. Emeğin ve sermayenin fiyatını bağlı olarak, emek yoğun veya sermaye yoğun alternatiflerinden birisi tercih edilmelidir.
– Mallar nasıl paylaşılacak: İnsanlar sahip oldukları gelirleri kadar ekonomide üretilecek malları paylaşacaktır. Bu nedenle adil bir gelir dağılımına ihtiyaç vardır. Gelir dağılımına bağlı olarak üretilecek malların kombinasyonları da değişecektir. Toplumda gelir seviyesi yüksek insanlar var ise bu kesimin kullandığı mallardan daha çok üretilecektir.
Yukarıdaki sorunları çözmek için öncelikle kıt olan kaynakları tam ve etkili kullanmak gerekir. Bu ise insanların rasyonel karar almasına ve tercihlerini doğru yapmasına bağlıdır.
Alternatif Maliyet
Kaynakların kıt olması insanları tercih yapmaya zorlamaktadır. Bunun anlamı herhangi bir tercih yapıldığında bir başka alternatiften vazgeçmek gerektiğidir. Böylece, vazgeçilen alternatifin sağlayacağı fayda kaçırılmaktadır. Ekonomide bu olgu, alternatif maliyet veya fırsat maliyeti olarak isimlendirilmektedir.
Ekonomide alınan her kararın mutlaka bir alternatif maliyeti bulunmaktadır. Bu alternatif maliyetleri üç başlık altında incelenebilir: Tüketim, üretim ve devlet yatırımlarında alternatif maliyet
– Tüketimde alternatif maliyetler
Tüketiciler sahip oldukları gelirleri ile sınırlı sayıdaki ihtiyacını karşılayabilirler. Bu nedenle karşılanan her ihtiyacın karşılığında karşılanmayan bir ihtiyaçtan dolayı alternatif maliyet oluşmaktadır. Örneğin bir tüketici ayakkabı ve gömlek ihtiyacından sadece bir tanesini karşılayabiliyor ise, ayakkabıyı tercih ettiğinde, bunun alternatif maliyeti almadığı gömlek olacaktır.
Üretimde Alternatif Maliyet ve Üretim İmkanları Eğrisi
Bir firma sahip olduğu üretim faktörlerini çok farklı malların üretiminde kullanabilir. Dolayısıyla herhangi bir malın üretimini seçtiğinde, diğer bir malın üretiminden vazgeçmek zorunda kalacaktır. Bu durumda bu malı üretmenin alternatif maliyeti üretiminden vazgeçilen diğer mal olacaktır. Üretimde oluşan alternatif maliyetler üretim imkanları eğrisi olarak isimlendirilen bir eğri ile açıklanmaktadır.
Üretim imkanları eğrisi, bir ekonomide kaynaklar tam olarak kullanıldığında üretilebilecek malların miktarlarını göstermek için kullanılan bir eğridir. Bu eğrinin çizimi alternatif maliyetlere dayanmaktadır. Bu eğrinin ne anlama geldiğini açıklamak için basit bir örnek ele alınacaktır.
Kaynakların tam olarak kullanıldığı bir ekonomide, firmaların sadece buzdolabı veya çamaşır makinesi ürettiğini varsayalım. Eğer tüm firmalar, buzdolabı üretimi yaparlar ise, bu durumda hiç çamaşır makinesi üretilmeyecektir. Çamaşır makinesinin üretimini arttırılmak istenir ise, buzdolabı üretiminde kullanılan üretim faktörlerinin bir kısmını çamaşır makinesi üretimine kaydırmak gereklidir. Bu durumda buzdolabı üretimi azalırken çamaşır makinesi üretimi artacaktır. Bu durumda üretilen çamaşır makinesinin alternatif maliyeti, üretiminden vazgeçilen buzdolabı miktarı olacaktır. Bu şekilde sürekli çamaşır makinesi üretimi arttırılır ise buzdolabı üretimi sürekli olarak azalacak, ve kaynakların tamamı çamaşır makinesine kaydırıldığında, hiç buzdolabı üretilmeyecektir. Üretim imkanları eğrisi incelendiğinde orijine göre içbükey bir eğri konumundadır. Çünkü bir malın üretimini sürekli arttırmak için diğer bir malın üretiminden daha fazla azaltılması gerekir. Bu prensibe ekonomide “artan fırsat maliyet prensibi” denir. Üretim imkanları eğrisi üzerindeki noktalar, kaynakların tam olarak kullanılması durumunda üretim miktarlarını göstermektedirler. B noktasında ekonomideki kaynaklar tam olarak kullanılmamaktadır. Dolayısıyla her iki malın üretimi, bu kullanılmayan kaynakların değerlendirilmesi ile arttırılabilir. C noktasında bir üretim yapmak mevcut kaynaklar ile imkansızdır. Ancak gelecek dönemlerde kaynaklar arttırılarak bu noktada üretim yapılabilir.
Üretim imkanları eğrisi genel olarak, tüketim ve üretim mallarının, üretim miktarlarını göstermek için de çizilebilir. Üretim faktörleri, tamamen tüketim malı üretiminde kullanıldığında hiç üretim malı üretilmeyecektir. Sadece üretim malı üretildiğinde ise hiç tüketim malı üretilmeyecektir. Bu iki durum ekonomilerde istenmeyen uç noktalardır.
Genelde ekonomilerde bunların arasında bir üretim yapmak ve üretim faktörlerini buna göre tahsis etmek gerekmektedir. Alternatif maliyetler sebebiyle birinin üretilmesinin arttırılması, diğerinin üretiminin azaltılması neden olacaktır.
Ekonominin temel amacı, üretim imkanları eğrisini dışa doğru genişletmek yani büyümektir. Ekonomide B noktasında üretim yapılır ise, büyüme sınırlı olacaktır. Çünkü daha az üretim malı üretilmiştir. Fakat, tasarruf yapılarak C noktasında üretim yapılır ise ekonomi gelecek dönemlerde daha hızlı büyüyecektir.
Devlet Yatırımlarında Alternatif Maliyet
Benzer şekilde devletin yaptığı yatırımlarında bir alternatif maliyeti bulunmaktadır. Devlet bir yıllık geliri ile belli yatırımları yapabilir. Örneğin askeri harcamalara yatırımı artırdığında bunun alternatif maliyeti diğer yatırımlara daha az kaynak ayırmak olacaktır.
Yazar:Oguzhan Sahna