Duyusal işlevler, özellikle vestibüler ve işitsel işlevlerde, insan sağlığını, sosyal yeterliliği, mesleki uygunluğu ve çalışma kapasitesini değerlendirmek için güvenilir bir kriteri temsil eder. Bu sistemlerin anatomik-topografik lokalizasyonunun simetrisi ve bunların sağladığı uygun alan yönelimi, tüm sosyal yaşam yönleri açısından önemlidir. Vestibüler sistem, hem istirahatte hem de hareket halindeyken ve aynı zamanda kişinin mesleki faaliyetlerinde alan oryantasyonunda önemli bir rol oynar.
Profesyonel olanlar da dahil olmak üzere tüm insan motor aktivite formlarının altında yatan motor hafıza mekanizmaları üzerindeki etkisi son derece önemlidir. Vestibüler sistem, son derece keskin hassasiyeti, dinamizmi ve kulak labirenti hastalıklarının semptomlarının yanı sıra beynin farklı bölümlerinin yüksek bilgilendiriciliği ile diğer tüm analizörlerin bilişimselliğini önemli ölçüde aşmaktadır. Vücuttaki herhangi bir bozukluğa cevap veren ilk sistemdir.
İşitme sistemi, sosyal iletişim işlevi sağlar. Binoral işitme bozukluğu, mekansal yönelim bozukluklarına yol açar. Vestibüler ve işitsel duyu sistemleri çeşitli aktivitelerden, postürel denge ve kontrolden, duygulardan ve yaratıcı düşünceden sorumlu olarak kortikal süreçleri uyarır. Bu nedenle, önleme ve tedavi, düzeltme ve rehabilitasyon, profesyonel uygunluk konularının belirlenmesi ve çalışma kapasitesinin etkinliğini artırmak için vestibüler ve işitsel bozuklukların kapsamlı bir klinik çalışmasına duyulan ihtiyaç çok önemlidir.
Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo (BPPV)
Benign paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV) baş dönmesinin en sık nedenidir. Orijinal düzeltme yöntemlerinin uygulanmasıyla tedavisi mümkün hale gelmiştir. BPPV’nin ana belirtisi, bir kişi yerçekimi vektörüne bağlı olarak baş pozisyonunu aniden değiştirdiğinde, örneğin bir kişi yattığında dikeyden yatay konuma geçtiğinde veya tam tersi olduğunda ortaya çıkan kısa süreli vertigo ataklarıdır. Kişi kalktığında, yatakta kalktığında veya aniden başını geriye attığında görülür.Bu vertigo atakları daha çok uykudan sonraki sabah ortaya çıkar. Çoğunlukla kişi uykudan sonra vücut pozisyonunu ilk değiştirdiğinde ortaya çıkar. Tekrarlayan kafa hareketleri ile zayıflarlar. Hastaların şikayetleri çok karakteristiktir, Çoğu zaman şikayetlere dayanarak durumu teşhis etmek ve etkilenen tarafı tanımlamak mümkündür. Hasta, vertigonun hangi taraftan göründüğünü oldukça sık gösterir.
Vertigo ve nistagmus yatay veya yatay yönde dönüyorsa, bu bize yatay (lateral) yarım daire şeklindeki kanalın etkilendiğini gösterir. Kışkırtıcı an, bir hastanın başını etkilenen kulak tarafına doğru eğdiği an olabilir. Baş dönmesine bulantı ve kusma eşlik edebilir. Atak, kişi başını 1-2 sn içinde hareket ettirdikten sonra ortaya çıkar ve 30-60 sn sürer. Vertigo ve nistagmus baş hareketine bağlıdır. Bir kişi yukarı bakarsa, vertigo ve nistagmus dikeydir. Bu durumda dikey nistagmus, arka semisirküler kanal reseptörlerinin uyarıldığını kanıtlar. BPPV, kadınları erkeklerden iki kat daha fazla etkileyen, çoğu zaman 50 ila 70 yaşları arasında herhangi bir yaşta gelişebilir. Uzun süreli yatakta kaldıktan sonra, özellikle kranyoserebral travmalardan sonra gelişebilir.
Teşhis, pozisyon testleri nedeniyle konur. Hastanın şikayeti diğer vestibüler bozukluklar (Meniere hastalığı, vestibüler nöronit, migren ve çeşitli etiyolojik labirent hastalıkları) için tipik olsa bile, vertigodan şikayet eden tüm hastalara pozisyon testleri yapılmalıdır. Birincil hastalık tedavisinin etkili bir yöntemi olmadığında, BPPV’ye bağlı olarak vertigoyu hafifletmek her zaman mümkündür. Histolojik olarak doğrulanan kupulolotiyazis teorisine göre, diğer kanallardan daha aşağıda bulunan arka kanalın ampullasında otolitler daha sık depolanabilir. Çeşitli nedenlerle otolit zarını terk ederek kupula duvarlarına yapışırlar. Otolitli kupula duvarları ağırlaşır. Bu teori, nistagmusun birçok özelliğini açıklayamasa da, açısal olanın algılayıcısı yerine doğrusal ivmenin algılayıcısı haline gelirler.
Kanalolitiazis teorisi pozisyonel nistagmus belirtilerini açıklar. Bu teoriye göre otolitler yapışmaz, ancak endolimf içinde serbestçe yüzer. Kanal çapını daralttıkları veya tıkadıkları için pozisyonel vertigo oluştururlar. Kanal boyunca ilerlerken, otolitler endolenfin utrikülden veya utrikle serbestçe kaymasını engeller. Bu teori, çeşitli pozisyonel manevralarda nistagmusun yönü, latent periyodu ve süresinin yanı sıra karakteristiklerindeki değişiklikleri tahmin etmeye izin verir.
BPPV’den muzdarip hastaların % 10-20’sinde lateral yarım daire kanalları etkilenmiştir. İki türü vardır: kanalolitiazis ile ilgili (daha yaygın) ve daha nadir olanı, kupulolitiyazis. Lateral yarım daire kanal BPPV’nin tanımlanması, daha önce merkezi pozisyonel vertigonun özellikleri olarak kabul edilen bazı özelliklerle karakterizedir. Lateral yarım daire kanal kanallı taş hastalığı durumunda, hasta başını yana çevirdiğinde, sırtüstü yatarken vertigo yaşar ve pozisyonun sırtüstü pozisyondan oturma pozisyonuna geçmesi ve bunun tersi önemli semptomlara eşlik etmez.
Lateral kanal BPPV alevlenmeleri, etkilenen arka kanaldan daha az uzundur. Kanalitiyazis tipi olarak lateral kanal BPPV’nin nedeni, bu kanalda agresif otolitlerin invazyonudur. Otolitler kafa hareketleri sırasında lateral kanalı rahatlıkla terk edebildikleri için lateral kanal BPPV’li hastalarda remisyonlar sıklıkla görülmektedir. Aksine otolitler anatomik pozisyonundan dolayı arka kanaldan bağımsız olarak hareket etmezler (diğer tüm kanalların altında bulunur). Manevraların hızlı bir sonucu, lateral kanal BPPV’ye tanıklık ediyor. BPPV ön kanal çok nadir kullanılır.
Dix-Hallpike testi, posterior semisirküler kanal BPPV’yi teşhis etmek için kullanılan tekniktir. Bir hasta oturur pozisyondan sırtüstü pozisyona getirilir, baş 45 ° bir yana çevrilir ve sedyenin ucuna uzatılır. Sol arka semisirküler kanal disfonksiyonu durumunda, test önce kısa bir latent dönemden sonra oluşan nistagmusun artmasına ve ardından azalmasına neden olacaktır. Başlangıç pozisyonuna döndükten sonra nistagmus yön değiştirecektir. BPPV’yi tedavi etmek için bir dizi pozisyonel manevra geliştirilmiştir.
Otolitlerin konglomeralarını yarım daire şeklindeki kanallardan çıkarmayı amaçlamaktadırlar. Şu anda Brandt ve Daroff tarafından geliştirilen manevralar ile Semont ve Epley manevraları kullanılmaktadır. Kanalolitiyazis teorisi içinde, Brandt ve Daroff, otolit konglomeralarını yok eden kafa hareketleri de dahil olmak üzere bir dizi egzersiz geliştiren ilk kişilerdir. Parçaları, labirentin diğer bölümlerine taşınır ve burada sabit olabilirler. Bu nedenle yarım daire kanalların işlevini etkilemezler. Doğru uygulandığında bu manevralar her zaman etkilidir, ancak % 50 nüksetmektedir. Tekrarlama durumunda, ilk atakta daha etkili olan manevranın tekrarlanması önerilmektedir.
Vestibüler Nöronit
Vestibüler nöronit, BPPV periferik vestibüler hastalıktan sonra yaygın bir nedendir. Klinik olarak sağlıklı bir kulak yönünde vertigo, sağlıklı bir kulağa yatay olarak dönebilen spontan nistagmus ile kendini gösterir. Fonksiyonel testler, etkilenen kulakta çeşitli derecelerde hiporefleksi ve sağlıklı bir kulağa yönelik postüral anormallikleri kontrol eder. Vestibüler nöronitin viral etiyolojiye sahip olduğu düşünülmektedir. Fonksiyonel bozuklukları etkili bir şekilde azalttıkları ve güçlü bir anti-enflamatuar etkiye sahip oldukları için ilk önce glukokortikoidlerin reçetelenmesi önerilir. Ek olarak, postüral bozukluklar için merkezi vestibüler kompansasyon mekanizmalarını hızlandırırlar. Antiviral ilaçlar daha az etkilidir.
Meniere Hastalığı
Meniere hastalığı, hem vestibüler hem de işitsel sistemlerin periferik hastalıklarını ifade eder. Etkilenen labirentte uyarma aşamasında akut bir atak sırasında, yatay nistagmus, postüral bozukluklar ve önemli vestibülo-vejetatif patolojik reaksiyonlarla birlikte yatay yönde güçlü bir vertigo meydana gelir. Aynı zamanda, etkilenen kulakta güçlü bir ses, işitme kaybı, pençede dolgunluk hissi ve gelişmiş ses uyaranlarında ses rahatsızlığı olgusu vardır.
Labirentin engellenmesi aşamasında vertigo ve nistagmus, yönünü sağlıklı bir labirente doğru değiştirir. Postürel bozukluklar yavaş yavaş yerleşir ve vestibülo-vejetatif patolojik reaksiyonlar kaybolur. Fonksiyonel stimülasyon dahilinde, nistagmusun hiporefleksiyonu, etkilenen labirentin tarafından sabitlenir. Aynı zamanda, Kulaktaki gürültü, tıkanıklık ve dolgunluk azalır ve ses rahatsızlığının etkileri azalır. Bu gerçekler, bu hastalıkta her iki duyu sistemindeki uyarma ve inhibisyon süreçlerinin ortak bir mekanizmasına işaret etmektedir.
Meniere hastalığının temelinin, endolenfatik damlaların (endolenfatik hidrops) periyodik birikimi olduğu histolojik olarak doğrulanmıştır. Bir akut vestibüler disfonksiyon atağı 30 dakika ile 3-4 saat arasında sürer ve farklı aralıklarla tekrar eder. Meniere hastalığı için etkili tedavi yöntemlerinden biri, hasarlı bir labirent, vestibüler jimnastik ve tuz kısıtlamasıdır. Uzun süreli betahistin tedavisi genellikle atakları önlemek ve tezahürlerini azaltmak için reçete edilir. Ancak, oluşumunun nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır.
Geçici Vertigo
Migrenöz vertigo, spontan tekrarlayan sistemik vertigo’nun en yaygın şeklidir. Okul öncesi çocuklardan yaşlı yetişkinlere kadar her yaşta ortaya çıkar. Genetik faktörlerin katkısını gösteren aile öyküsü sıklıkla not edilir. Bir aurayla, aurasız olandan daha az sıklıkla ortaya çıkar. Saldırı sırasında atriyal fibrilasyon, tek taraflı parestezi ve afazi gibi geçici semptomlar ortaya çıkar. Bu semptomlardan önce genellikle baş ağrısı görülür. Başın pozisyonu değiştiğinde migrenle ilişkili vertigo artar. Pozisyonel nistagmus tespit edildiğinde semptomatik atakların süresi birkaç gün alabilir. Relapslar BPPV’den daha sık görülür. Göçmen vertigo, merkezi pozisyonel vertigo olarak adlandırılır.
Merkezi Pozisyonel Vertigo
Santral pozisyonel vertigo, vertigolu hastaların % 5’inden azında sık görülmez. Ancak, vestibüler sistemin merkezi bölümlerinin ve beyincik loblarının yapısal hasarıyla ilişkili ciddi bir hastalığın işaretidir. Bu nedenle pozisyonel vertigolu hastalarda öncelikle santral lezyon dışlanmalıdır. BPPV’nin ve santral pozisyonel vertigonun en güvenilir ayırıcı özelliği pozisyonel nistagmusun yönüdür. BPPV durumunda, belirli bir kanalın düzleminde uyarı ile bu kanal için pozisyonel nistagmus özelliği tipiktir.
Horizontal (lateral) canalis semicircularis uyarılırken her zaman horizontal pozisyonel nistagmus oluşur. Santral pozisyonel nistagmusun yönü genellikle uyarıcı kanal ile ilişkili değildir. Saf dikey veya döner nistagmus, merkezi vestibüler bozukluğun bir işaretidir. Santral vertigolu hastalarda, MRG’de değişiklik olmadığında, migrenöz veya başka bir vertigodan şüphelenmek mümkündür.
Kaynakça:
https://vestibular.org/article/diagnosis-treatment/types-of-vestibular-disorders/
https://clinicalgate.com/vestibular-system-disorders/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7297064/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu