İnsanlar her gün kapı kolu, kredi kartı, tuş takımları ve hatta cep telefonları gibi pek çok yüzeye dokunulur. Ancak grip mevsimi ya da başka bir virüs salgını olduğunda bu basit materyallere dokunmak mikropları yayabilir. Çoğu durumda, bu endişe kaynağıdır çünkü bazı virüsler yüzeylerde saatlerce, hatta haftalarca yaşayabilirler. Her zaman net olmayan bir şey vardır, oda örneğin benzinlikteki atmlerde hasta bir kişi hapşırdığında ve bu yüzeye dokunduğunda, bu yüzeyin ne kadar süre kirli kalabileceğidir. Belirsizliğin bir kısmı, virüslerin çeşitli olması ve çeşitli yüzey de hayatta kalma oranlarına sahip olmasıdır. Bir virüsün konakçı dışında ne kadar süre hayatta kalacağına dair kesin ve hızlı bir kural bile yoktur, fakat yüzey türü, çevre sıcaklığı ve nem önemlidir.
Virüsler, çoğalma için gerekli kimyasal reaksiyonları oluşturacak doğru enzimlere sahip değillerdir. Bunun yerine virüslerin bakteri, mantar, bitki hayvan veya insan dâhil bir konakçı hücreye ihtiyaçları vardır. Konağın yardımıyla virüsler çoğalabilir ve bu virüs için iyidir, ancak genellikle konakçı için kötüdür. Konakçı hücre olmadan bir virüs uzun vadede yaşayamaz ancak, yeni bir konakçıya bağlanma diğer bir deyişle enfekte etme işlev görebileceği kısa bir zaman aralığına sahiptir. Bir virüs, konakçının dışında iki kategoriye ayrılabilir, ya sağlam olabilir ve bulaşıcı kalabilir ya da basitçe tanımlanabilir, yani tanımlanacak yeterli genetik materyale sahiptir. Ancak artık konakçı hücrelere bağlanamaz, bir yüzeydeki bir virüsün yalnızca tanımlanabilir olduğu noktada, zarar vermesi mümkün değildir.
Virüsler Yüzeylerde Ne Kadar Yaşayabilir?
Emory Üniversitesi’nde epidemiyoloji alanında doktora sonrası araştırmacı olan Dr. Alicia Kraay, bir e-postada virüslerin yüzeylerde yaşayabileceği ve bulaşıcı kalabileceği sürenin patojene göre büyük ölçüde değiştiğini açıklamıştır. Virüsler arasında temel farklılıklar vardır, örneğin, soğuk algınlığına neden olan rinovirüs virüsler, yüzeylerde bir saatten az bir süre hayatta kalırlar. Bununla birlikte, kusma ve ishale neden olabilen norovirüs gibi diğerler virüsler haftalarca hayatta kalabilmektedirler. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bir konakçının bu kadar uzun süre yaşama kabiliyetiyle, norovirüs hem enfekte insanlar hem de kontamine gıdalar ve yüzeyler yoluyla yayılabilir olmasıdır.
COVID-19’un yüzeylerde ne kadar süre hayatta kalabileceğiyle ilgili araştırmalar hala devam etmektedir. Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH), ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) ve çoklu üniversiteler tarafından 13 Martta yürütülen çalışma araştırmacıları, SARS-CoV-1 ile yeni coronavirüs (SARS-CoV-2) karşılaştırıldığında en yakından ilişkili insan koronavirüsü ve 2003 salgından sorumlu virüs olduğunu bulmuşlardır. Hakemli olmayan bu çalışma, iki virüsün çevrede benzer canlılığa sahip olduğunu, ancak çalışma, yeni koronavirüsün paslanmaz çelik ve plastik yüzeylerde üç güne kadar hayatta kalabileceğini belirlemişlerdir. Diğer yüzeylerde hayatta kalma oranı daha düşüktür, sadece kartonda bir gün ve bakırda dört saattir. Sonuçlar, yeni koronavirüsün havada saatlerce ve yüzeylerde günlerce yaşayabileceğini göstermiştir.
Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü ile Princeton Üniversitesi tarafından 17 Mart 2020’de New England Tıp Dergisi’nde yayınlanan bir başka araştırma çalışması, yeni koronavirüsün (SARS-CoV-2) stabilitesinin SARS ile benzer olduğunu bulmuştur. CoV-1, deneysel koşullar altında test edilmiştir, bununla birlikte yeni koronavirüs, SARS-CoV-1’den daha kararlıdır. SARS-CoV-2 deneylerinde, üç saate kadar aerosol formunda canlı kalmıştır. Bu uygulamanın ardından 72 saate kadar plastik ve paslanmaz çelikte canlı koronavirüs tespit edilmiştir. Ayrıca bakır yüzeylerde dört saat ve kartonda 24 saat sonra yaşayabilir bir koronavirüs ölçülmemiştir.
Virüs Hayatta Kalma Oranlarını Hangi Faktörler Etkiler?
Dışarıdaki bir konakçının hayatta kalma süresini belirlemek basit bir test gibi görünse de, bir yüzeye biraz virüs püskürtmek ve ne olacağını görmek için beklemekten daha karmaşıktır. Aslında, PBS News Hour için yayınlanan makalede, soğuk algınlığı ve grip virüslerinin ne kadar süre bulaşıcı kaldığına dair çok fazla ayrıntılı veri olmadığını yazmıştır. Genel olarak, fomitler (enfeksiyon taşıması muhtemel nesneler veya materyaller) üzerindeki patojenlerin hayatta kalması, bir yüzeyin bilinen miktarda virüsle aşılanması ve ardından geri kazanılan miktarı belirlemek için çeşitli zaman aralıklarında numune alınmasıyla belirlenir. Bilim adamları bu bilgiyi, belirli bir yüzeydeki patojen için bir bozulma eğrisini tahmin etmek için kullanmışlardır ve bu daha uzun zaman aralıklarına tahmin edebilmektedir.
Koronavirüs için yüzey varyasyonunu inceleyen NIH ve CDC ekibi, farklı matrislerde ve ayrıca çeşitli çevresel koşullarda virüs yaşayabilirliğini araştırmışlardır. Virüsler, yüzeylerde farklı temel hayatta kalma oranlarına sahip olsa da ek faktörler, bir konağın dışında dayanma yeteneklerini etkiler. Ayrıca sıcaklık, nem ve yüzey özelliklerinin tümü hayatta kalmayı etkileyebilir. Genel olarak, virüsler daha düşük sıcaklıklarda, daha yüksek nemde ve gözeneksiz yüzeylerde (paslanmaz çelik gibi) en uzun süre hayatta kalırlara ancak, bazı virüsler düşük nemde hayatta kalmayı başarabilirler.
Mayo Clinic de yayınlanan bir makalede, yüzey malzemesi ve çevreye ek olarak, yüzeydeki virüs miktarı da virüsün ne kadar süre hayatta kalacağını belirlemeye yardımcı olduğunu bildirmiştir. Nesneleri paylaşarak soğuk algınlığı ve grip gibi virüsleri yaymak mümkün olsa da, kişisel temas virüsleri yaymanın en yaygın mekanizmasıdır. Koronavirüsün sıcak aylarda azalıp azalmayacağına dair pek çok teori vardır, çünkü kuru ve soğuk hava, grip bulaşması için uygun koşullar sağlama eğilimindedir.
![Virüsler Yüzeylerde Ne Kadar Yaşar?]()
Yüzeyden Virüs Bulabilir misiniz?
Yüzeyden Virüs Bulabilir misiniz?COVID-19 dahil virüs bulaşmış bir yüzeye dokunulduğunda, bu virüsün bulaşacağı anlamına gelmiyor. Ancak eller hemen yıkanmaz ve ardından ağza, burna veya gözlere dokunulursa virüs bulaşabilir. Bununla birlikte, CDC, yüzey kirliliğinin koronavirüs kapmanın en olası yolu olarak görülmediğini bildirmektedir. Bir konakçı olmadan, virüsler oldukça hızlı bir şekilde bozulmaya başlar, bu nedenle yüzeydeki şeyler gittikçe daha az etkili hale gelir. Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü (NIAID) direktörü Dr.Anthony Fauci, 13 Mart 2020’de, bir virüsün çeşitli maddeler üzerindeki canlılığı düşünüldüğünde muhtemelen ölçüldüğünü açıklamıştır. Kapı kolları ve cep telefonu ekranları gibi yüzeyleri silinmesini tavsiye ederken, mümkün olduğunda para ve posta konusunda endişelenilmemesi için uyarıda bulunmuştur.
Avustralya Hastalık Hazırlık Merkezi’nden yapılan yeni bir araştırmada, COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2’nin yüzeylerde 28 güne kadar hayatta kalabileceğini öne sürülmüştür. Birçok medya kuruluşu tarafından bildirildiği üzere çalışma endişe verici olmuştur. Virüsün yüzeylerde daha önce düşünülenden çok daha uzun süre kalabileceğini ima edilmiştir ve bu en titiz kişinin bile normal aktiviteler sırasında bazı virüslerle temas kurabileceği anlamına gelir. Ancak raporlamada genellikle önemli bir ayrıntı ihmal edilmiştir. Araştırmacılar virüsü ideal laboratuvar koşullarında incelemişlerdir ve laboratuvar koşulları günlük yaşamdan büyük ölçüde farklı olabilir. Solunum virüslerinin çoğu, solunum damlacıkları yoluyla insandan insana yayılır, buda gülme, nefes alımında veya öksürürken burun ve ağız yoluyla damlacıklar saçılır.
Bu bakımdan COVID-19 bir istisna değildir. Bu solunum damlacıklarının ve aerosollerinin ne kadar uzağa gidebileceği ve havada ne kadar süre kalabileceği konusunda süregelen bir tartışma devam eder. Ve bu tartışma da COVID-19’un yeni enfeksiyonlarının çoğunun doğrudan bir kişiden diğerine meydana geldiği konusunda genel bir fikir birliği vardır. Bununla birlikte, bazı COVID-19 vakalarının fomitler, cansız nesneler veya enfeksiyon kaynağı olabilecek yüzeyler yoluyla ortaya çıkabileceği konusunda her zaman bazı endişeler olmuştur. Örneğin, kişide COVID-19’u varsa, ellerine öksürdüğünde bir kapı koluna dokunursa, bir başkası aynı kapı koluna dokunduktan sonra yüzüne sürerse, bu virüsü burun boşluğuna sokar, o zaman o kişi fomit bulaşması yoluyla enfekte oldu anlamına gelir.
El yıkamanın, özellikle de mikropların bol olduğu hastanelerde, hastalığın yayılmasını durdurmanın en etkili yollarından biri olduğu gerçeğinden de anlaşılacağı üzere, fomite bulaşması açıkça görülmektedir. Ancak bu şekilde COVID-19’un ne kadar yayıldığı biraz belirsizdir. Bununla birlikte virüsler bir konakçının dışında çoğalamazlar ve hareketsiz bir yüzeyde bırakılırlarsa, bir süre sonra ölürler. Ancak bunun ne kadar süreceği ortamdaki koşullara bağlıdır. Isı ve UV ışığı gibi faktörler viral bozulmayı hızlandırabilir, bu nedenle araştırmacılar deneylerinde bu faktörleri kontrol etmeye çalışırlar. Çeşitli yüzeylerdeki viral numuneler, numuneleri sabit bir sıcaklıkta tutmak için inkübatörlerde tutulmuştur. Bildirilmeyen bir diğer detay da deneylerin tamamen karanlıkta gerçekleştirilmiş olmasıdır. 
Gerçek durumda, çok uzun süre hayatta kalma olasılıkları muhtemelen düşüktür. Artık çoğu uzman, kontamine yüzeyler yoluyla COVID-19 bulaşmasının muhtemelen büyük bir enfeksiyon kaynağı olmadığına inanmaktadırlar. Sonuç olarak, patojenler, fomitler ve bağlamlar arasında yüzeylerdeki canlılık farklılıklarına rağmen, virüslerin yayılmasını önlemek için 1 numaralı tavsiye standarttır, oda elleri su ve sabunla kurallara uygun şekilde yıkamak. Elleri yıkamak yine de iyi bir fikirdir, ancak enfeksiyonların çoğu muhtemelen kişiden kişiye olmaktadır. Bu yüzden virüsten korunmanın en iyi yolu mesafeyi korumak ve maske takmaktır.
Kaynakça:
mayoclinic.org/diseases-conditions/flu/expert-answers/infectious-disease/faq-20057907
jamaicahospital.org/newsletter/how-long-can-viruses-live-outside-the-body/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu