Yağlı Karaciğer Nasıl Bir Hastalıktır? Sebepleri, Belirtileri, Yapılması veya Yapılmaması Gerekenler

Vücuttaki en büyük organ karaciğerdir. Vücudun besinler, sindirmesine, enerjiyi depolamasına ve zehirli maddeleri uzaklaştırmasına yardımcıdır. Yağlı karaciğer hastalığı, karaciğerde yağın biriktiği bir sorundur ve günümüzde her zamankinden daha yaygındır. Çoğu insan yağlı karaciğeri çok fazla alkol almakla ilişkilendirir ancak bu yaygın hastalık hiç alkol almayan insanlarda da ortaya çıkabilir. En çok 60 yaşın üzerindeki insanlarda görülür fakat çocuklarda ve genç yetişkinlerde de ortaya çıkabilir. Hastalığın iki ana tür vardır:
1-Non Alkolik (Alkole Bağlı Olmayan) yağlı karaciğer hastalığı (NAYKH)
2-Alkolik steatohepatit olarak da adlandırılan alkole bağlı yağlı karaciğer hastalığı

Non Alkolik Yağlı Karaciğer Hastalığı (NAYKH)

NAYKH, alkol kullanımı ile ilgili olmayan bir tür yağlı karaciğer hastalığıdır. İki çeşit vardır:
A-Karaciğeri yağlı olan ancak az ya da hiç iltihap bulunmayan veya karaciğer hücresi hasarı olmayan basit yağlı karaciğer: Bu yağlı karaciğer sorunu daha basittir ve genellikle karaciğerde hasara ya da komplikasyonlara sebep olacak derecede kötüleşmez.
B-İltihaplanma ve karaciğer hücresi hasarının yanı sıra karaciğerdeki yağın olduğu non alkolik steatohepatit (NASH): Bir kişinin yağlı bir karaciğer geliştirmesinin aşırı şeker tüketimi, insülin direnci, obezite ve genetik de dahil olmak üzere birkaç nedeni vardır. Zamanla, yağlı bir karaciğer Non-Alkolik Steatohepatite (NASH) yol açabilir. NASH, yağlı karaciğer hastalığının daha gelişmiş bir şeklidir Enflamasyon ve karaciğer hücresi hasarı, karaciğerde fibrozise veya skarlaşmaya neden olabilir, siroza veya karaciğer kanserine yol açabilir.

Alkole Bağlı Yağlı Karaciğer Hastalığı

Alkole bağlı (alkolik) yağlı karaciğer hastalığı, ağır alkol kullanımından kaynaklanmaktadır. Karaciğer içilen alkolün büyük bir kısmını parçalar, bu şekilde vücuttan atılabilir ancak parçalama sürecinde zararlı bazı maddeler üretebilir. Bu maddeler karaciğer hücrelerine zarar verebilir, iltihaplanmayı artırabilir ve vücudun doğal savunma sistemini zayıflatabilir. Fazla alkol alınması karaciğerin de fazla zarar görmesine neden olur. Alkolle ilişkili yağlı karaciğer hastalığı karaciğer sorununun erken aşaması olup sonraki aşamalar alkolik hepatit ve sirozdur.

Non Alkolik Yağlı Karaciğer Hastalığının Başlıca Nedenleri

Bir kişinin alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığı geliştirmesinin birçok nedeni vardır. Gıda alımı ve beslenme gibi bazı nedenler kontrol edilebilir; prediyabet gibi diğerleri, kolayca kontrol edilemeyen ve ilaç gerektiren genetik bir bağlantıya sahiptir. Başlıca nedenler şunlardır:
Yetersiz beslenme: Yetersiz beslenme, NAYKH’ye yol açabilecek mitokondriyal değişikliklere neden olabilir.
Obezite: Yetersiz beslenmeye benzer şekilde, aşırı beslenme karaciğer fonksiyonlarını etkileyebilecek iltihaplanmaya neden olabilir. Obez erişkinlerin çoğunun bir tür Non-Alkolik Yağlı Karaciğer Hastalığı olduğu bulunmuştur.
Pre-diyabet: Şeker duyarlılığı olan veya insüline dirençli olan kişiler daha fazla yağa sahip olma eğilimindedir, karaciğerlerinde prediyabet olmayanlara göre daha fazla yağ depolar.
Aşırı miktarda karbonhidrat ve şeker tüketimi: Çok fazla şeker, beyaz un ve gazlı içecek gibi rafine karbonhidratlar özellikle bu tür yiyecekler insüline dirençli kişiler tarafından tüketiliyorsa Non-Alkolik (Alkole Bağlı Olmayan) Yağlı Karaciğer ile ilişkilendirilir.
Kötü Bağırsak Sağlığı: Bağırsak astarındaki bakteri dengesizliği, bazı insanlarda NAYKH’nın gelişimine katkıda bulunabilir.
Genetik: Bazı kültürel gruplar, özellikle Hispanik veya Afro-Amerikan kökenli erkekler, yağlı karaciğer geliştirmeye daha yatkındır.

Yağlı Karaciğer Hastalığı Nasıl Belirti Verir?

Hem non alkolik hem de alkolik olan yağlı karaciğer hastalığı genellikle semptomları az olan veya hiç olmayan sessiz hastalıklardır. Çoğu insan semptomlar daha şiddetli hale gelinceye kadar yağlı bir karaciğere sahip olduğunu bilmez. Non-Alkolik Karaciğer Hastalığının dikkat edilmesi gereken bazı yaygın erken belirtileri şunlardır:
-Genel yorgunluk
-Karnın sağ tarafında veya merkezinde dolgunluk hissi
-Şişmiş bir karın
-Cildin altında görünür, genişlemiş kan damarları
-Kırmızımsı avuç içi
-Cilt ve gözlerde sarı bir renk tonu
-Yüksek karaciğer enzimleri
NAYKH’nın en sık görülen erken belirtileri, yorgunluk hissi ve karnın sağ tarafında hafif bir ağrıdır. Yukarıda listelenen belirtilerden 2 veya daha fazlasını yaşayanlar bir doktordan randevu almalıdır. Non-Alkolik Steatohepatitlerin (NASH) kusma, cildin ve gözlerin aşırı sararması, karında orta veya şiddetli ağrı, açlık kaybı gibi belirtileri de olabilir.

Yağlı Karaciğer Hastalığı Bakımından Risk Altında Olan Kişiler

Non alkolik yağlı karaciğer hastalığının (NAYKH) nedeni bilinmemektedir. Araştırmacılar bunun aşağıdaki durumlara sahip olan insanlarda daha yaygın olduğunu bildirmektedir.
-Tip 2 diyabet ve prediyabet olanlar.
-Obezitesi olanlar.
-Orta yaşlı veya daha büyük olan(çocuklar da görülebilir) kişiler.
-Hispanik ve ardından Hispanik olmayan beyazlar. Afro Amerikalılarda daha az yaygındır.
-Kanda kolesterol ve trigliseritler gibi yüksek yağ seviyelerine sahip olanlar.
-Yüksek tansiyonu olanlar.
-Kortikosteroidler ve bazı kanser ilaçları gibi ilaçları kullananlar.
-Metabolik sendrom da dahil olmak üzere bazı metabolik bozuklukları olanlar.
-Hızlı kilo verenler.
-Hepatit C gibi bazı enfeksiyonlara sahip olanlar.
-Bazı toksinlere maruz kalanlar.
NAYKH dünyadaki insanların yaklaşık yüzde 25’ini etkilemektedir. Toplumda obezite, tip 2 diyabet ve yüksek kolesterol oranları arttıkça, NAYKH oranı da artmaktadır. Alkolle ilişkili yağlı karaciğer hastalığı yalnızca alkoliklerde, özellikle içkiyi uzun süredir içenlerde görülmektedir. Kadın olan, obez veya bazı genetik mutasyonlara sahip olan alkolikler için risk daha yüksektir.

Yağlı Karaciğer Hastalığının Teşhisi

Genellikle hiçbir belirti olmadığından yağlı karaciğer hastalığını saptamak kolay değildir. Doktor, başka nedenlerle yapılan karaciğer testlerinde anormal sonuçlar çıkarsa bundan şüphelenebilir. Teşhis koymak amacıyla doktorlar şunları kullanır:
-Tıbbi geçmiş
-Fiziksel muayene
-Kan ve görüntüleme testleri ve bazen biyopsi dahil çeşitli testler
Tıbbi geçmiş alınırken doktor karaciğerdeki yağlanmanın hangi tür yağlı karaciğer hastalığı belirtisi olduğunu anlamak için hastaya alkol kullanıp kullanmadığını soracaktır. Ayrıca, bir ilacın NAYKH’na neden olup olmadığını belirlemek için hangi ilaçların alındığını da öğrenmek isteyecektir. Fiziksel muayene yapılırken doktor vücudu inceleyecek, kiloyu ve boyu kontrol etmek isteyecektir. Doktor büyümüş bir karaciğer, sarılık gibi siroz belirtilerini de arayacaktır. Muhtemelen karaciğer fonksiyon testleri ve kan sayımı testleri de dahil olmak üzere kan testleri yapılacaktır. Gerekirse karaciğerde yağ olup olmadığını ve karaciğerin sertliğini kontrol eden görüntüleme testleri de istenebilir. Karaciğer sertliği, karaciğerde skarlaşma yani fibroz anlamı taşıyabilir. Tanıyı doğrulayabilmek ve karaciğer hasarının ne kadar kötü olduğunu kontrol etmek amacıyla biyopsiye de ihtiyaç duyulabilir.

Yağlı Karaciğer Hastalığında Tedavi Yolları

Doktorlar non alkolik yağlı karaciğer tedavisine yardımcı olabilmesi için hastaların kilo vermesini önerir. Kilo kaybı karaciğerdeki yağ, iltihap ve fibroz durumunu azaltabilir. Doktor belirli bir ilacın NAYKH’nın nedeni olduğunu düşünüyorsa, bu ilaç bırakılmalıdır ancak ilaç bırakılmadan önce doktora danışılmalıdır. İlacın aşamalı olarak bırakılması ve bunun yerine farklı bir ilaca geçilmesi gerekebilir. NAYKH’nı tedavi etmek için onaylanmış hiçbir ilaç yoktur. Bazı diyabet ilaçlarının ya da E vitamininin tedaviye katkısı olup olmayacağı araştırmaktadır ancak net sonuçlar elde edebilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Alkolün bırakılması alkolle ilişkili yağlı karaciğer hastalığını tedavi etmenin en önemli kısmıdır. Bunu yapmak için yardıma ihtiyaç varsa, bir terapistle görüşmek gerekebilir. Ayrıca, isteği azaltarak veya alkol alınırsa kişinin kendisini hasta veya kötü hissetmesine yardımcı olabilecek ilaçlar da vardır. Hem alkolle ilgili yağlı karaciğer hastalığı hem de bir tür alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığı (alkolsüz steatohepatit) siroza yol açabilir. Doktorlar siroz nedeniyle ortaya çıkan sağlık problemlerini ameliyatla, ilaçlarla ve başka tıbbi prosedürler vasıtasıyla tedavi edebilirler. Siroz karaciğer yetmezliğine yol açarsa, karaciğer nakli gerekebilir.

Önerilen Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Hem riski azaltmak hem de yağlı karaciğer hastalığını kontrol etmek için yapılabilecek birkaç şey vardır. Yağlı karaciğer hastalığı türlerinden herhangi birine sahip olanlara aşağıda belirtilen bazı yaşam tarzı değişiklikleri yardımcı olabilir:
-Sağlıklı bir beslenme gerekir. Tuz ve şekerin sınırlandırılmalı, ayrıca bol miktarda meyve, sebze ve tam tahıl tüketilmelidir.
-Hepatit A ve B, grip ve pnömokok hastalığı için aşı olunmalıdır. Yağlı karaciğer ile birlikte hepatit A veya B hastalığı varsa karaciğer yetmezliğine yol açma olasılığı daha yüksektir. Kronik karaciğer hastalığına sahip olan kişiler diğer kişilere göre enfeksiyona yakalanma bakımından yüksek risk altındadır, bu sebeple grip ve pnömokok aşıları da önem kazanmaktadır.
-Karaciğerdeki yağları azaltmaya ve kilo vermeye yardımcı olabilecek düzenli egzersiz yapılmalıdır. Günlük egzersize girmek, yağlı karaciğeri kontrol altında tutmanın iyi bir yoludur. Haftada birkaç kez kardiyo ve kuvvet antrenmanının bir kombinasyonunu uygulamanın NAYKH olan yetişkinlerde yağ birikimini % 10 azalttığı gösterilmiştir. Yüksek Yoğunluklu Aralıklı Antrenman (HIIT) tercih edilen egzersizdir çünkü hem kardiyo hem de kuvvet antrenmanını tek bir hızlı rutinde birleştirir. Yakın zamanlarda yapılan bir çalışma, 12 hafta boyunca HIIT egzersizlerine katılan insülin direncine sahip hastaların karaciğer yağlarını % 39 oranında azalttığını göstermiştir. Ayrıca egzersiz sıklığının, egzersiz programlarının yoğunluğundan daha önemli olduğu da bulunmuştur. Daha hafif, kardiyo temelli bir egzersiz veya yoğun, güçlendirici bir egzersiz seçilse de sürekli ve sık sık egzersiz yapmak en önemli şeydir. Haftanın çoğu günü 30 dakika egzersiz yapılması hedeflenmelidir.
-Vitaminler, tamamlayıcı veya alternatif ilaçlar veya tıbbi uygulamalar gibi diyet takviyeleri kullanmadan önce doktorla konuşulmalıdır. Bazı bitkisel ilaçlar karaciğere zarar verebilir. İnsülin direncinin yağlı karaciğer hastalığının öncüsü olduğu bilinmektedir. Diyabet sadece diyet ve yaşam tarzı ile kontrol edilemiyorsa ilaçla kontrol etme konusunda doktorla konuşulmalıdır. Bu, gelecekte NAYKH oluşumunun önlenmesinde çok önemli olabilir.

Yağlı Karaciğer Durumunda Tüketilebilecek Yiyecekler

Yağlı karaciğer belirtileri yaşayan birinin yapabileceği en iyi şeylerden biri yağlı karaciğer diyetini takip etmektir. Bu diyete uymak için tek yapılması gereken rafine karbonhidratları ve şekeri azaltmak, daha sonra bu yiyecekleri yulaf, kahverengi pirinç, kinoa vb. gibi daha karmaşık karbonhidratlarla değiştirmektir. Çoğu doktor rafine karbonhidratlar bakımından düşük, balık ve az yağlı süt gibi yağsız etlerin yanı sıra sebze ve meyve gibi taze ürünler de dahil olmak üzere protein bakımından yüksek olan Akdeniz diyetini önerecektir. Bu tür yiyecekler karaciğeri destekleyecek ve NAYKH’nı önlemeye yardımcı olacaktır. Yağlı karaciğer sorununa sahip olanların tüketebilecekleri yiyecekler aşağıdadır.
Kahve: Yağlı karaciğer hastalığı olan kahve tiryakilerinin, kahve içmeyenlere göre zamanla karaciğerlerine daha az zarar verdikleri gösterilmiştir. Günde 1 fincan siyah kahve içmek karaciğer sağlığını desteklemenin harika bir yoldur.
Avokado: Avokado doymamış yağ içerir ve yağlı bir karaciğeri olanların kaçınması gereken tereyağı gibi doymuş yağ ürünlerine mükemmel bir alternatiftir. Ayrıca, avokado’nun alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer ile ilişkili karaciğer hasarını iyileştirmeye yardımcı olabilecek bileşikler içerdiği bulunmuştur.
Peynir altı suyu proteini: Her gün bir peynir altı suyu protein içeceği içmek yağlı karaciğeri kontrol altında tutmanın harika bir yolu olabilir. Aslında, günlük peynir altı suyu proteini tüketiminin NAYKH olan kadınların karaciğerlerindeki yağı % 20 oranında azalttığı bulunmuştur. Aşırı proteinin de şişkinliğe neden olabileceği ve vücutta düzgün bir şekilde kullanılamayacağı unutulmamalıdır. Bir egzersiz sonrası peynir altı suyu proteini tüketmek iyi sindirim için en ideal yoldur.
Yeşil Çay: Yeşil çaydaki antioksidanlar karaciğer için harikalar yaratabilir. Kateşinler gibi özel antioksidanların NAYKH’na sahip olanlarda karaciğer yağını ve inflamasyonu azalttığı bulunmuştur.
Zeytinyağı: Yağlı bir karaciğeri olduğundan şüphe duyanların kırmızı et veya tereyağı gibi besinlerde bulunan doymuş yağlardan kaçınması önemlidir. Zeytinyağı gibi yağlar doymamıştır ve çok daha iyi bir alternatiftir. Günde en fazla 1/4 bardak zeytinyağı tüketimi hedeflenmelidir.
Yulaf Ezmesi: Yulaf ezmesi, hem lif hem de karmaşık karbonhidrat içeren, NAYKH olan kişilerde kilo kaybını teşvik eden harika, tok tutan, az yağlı bir kahvaltı seçeneğidir. Kiloyu kontrol altında tutmak yağlı karaciğeri olanlar için çok önemlidir. Dengeli, enerji verici bir kahvaltı için yulaf ezmesi, fıstık veya badem ezmesi gibi 1 çorba kaşığı yağlı bir tohum ezmesi ile ya da dilimlenmiş meyvelerle desteklenmelidir
Tofu: Tofu’da bulunan soya proteininin karaciğerde yağ birikmesini azalttığı bulunmuştur. Tofu yemenin bir başka büyük yararı hem şeker hem de yağ bakımından düşük olmasıdır.
Yeşil Sebzeler: Brokoli ve ıspanak gibi yeşil yapraklı sebzelerin karaciğerde yağ birikmesini azalttığı gösterilmiştir. Her gün bol miktarda brokoli, ıspanak, çemen otu, hardal ve marul alınması hedeflenmelidir. Diyeti çok sayıda yeşillikle doldurmak kiloyu da düşük tutmayı sağlar.
Şevketibostan (Deve Dikeni, peygamber dikeni): Her gün bir fincan deve dikeni çayı içmenin alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalarında inflamasyonu ve karaciğer hasarını azalttığı gösterilmiştir.
Turpgiller: Karnabahar, lahana ve brokoli gibi turpgiller karaciğerin detoksifikasyon yeteneğini artırmaya ve temizlemeye yardımcı olabilir.

Yağlı Karaciğer Diyetinde Kaçınılması Gereken Gıdalar

Yağlı karaciğer için yağın en büyük suçlu olduğunu varsayılabilir ancak asıl suçlular şeker ve karbonhidrattır. Genel sağlık ve kilo kaybı için doymuş yağdan kaçınmak önemli olsa da karbonhidrat alımını azaltmak daha fazla iyileşme sağlayacaktır. Kaçınılması gereken gıdalardan bazıları aşağıdadır:
Alkol: Alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer sorunu olduğunda kaçınılması gereken en önemli şeylerden biri alkoldür. Alkol sadece yağlı karaciğer hastalığına neden olmakla kalmaz aynı zamanda mevcut bir durumu daha da kötüleştirebilir.
Şeker: Tüm şekerler azaltılmalıdır, bu meyve suyu ve bal gibi doğal olarak elde edilen şekerleri de kapsar.
Rafine karbonhidratlar: Beyaz ekmek ve makarna gibi beyaz karbonhidratlardan kaçınılmalı ve yerine kinoa, kepekli ekmek ve siyah fasulye soslu makarna gibi tam tahıllı alternatifler kullanılmalıdır.
Tuz: Sodyum alımı günde 1500 miligramın altında tutulmaya çalışılmalıdır. Çok fazla tuz, vücutta su tutulmasına neden olabilir.
Kızarmış gıdalar: Patates kızartması, cips, tavuk kanadı gibi kızarmış yiyecekler hem yağ hem de şeker bakımından yüksektir. Bu tür yiyecekler kan şekerinin yükselmesine neden olur ve bu da NAYKH’na katkıda bulunan bir faktördür.
Doymuş yağ: Kırmızı et ve tereyağı dahil her türlü doymuş yağdan kaçınılmalı ve bunun yerine zeytin, avokado ve soğuk preslenmiş fındık yağları gibi sağlıklı yağlarla değiştirilmelidir.
Kümes hayvanları: Tavuk kanatları ve bacaklardaki yüksek yağ içeriği nedeniyle beyaz et parçası olmadıkça kümes hayvanları tavsiye edilmez. Beyaz tavuk eti yemeye karar verilirse derisi ve yağı çıkarılmalıdır.
Diyetin en önemli kuralı hazır satın alınan, katkıları olan ketçap, mayonez gibi gıdaların tüketilmemesidir. Tüketilecek gıdalar mümkün olduğunca ev ortamında pişirilmeli, organik besinler tercih edilmelidir.

Yağlı Karaciğer Diyet Planı

NAYKH dostu bir diyet planı aşağıdaki gibi olabilir.
Kahvaltı
-1 fincan sade kahve
-Bir kase yulaf ezmesi veya ceviz ve meyve, çilek içeren diğer tam tahıllı sıcak bir karışım veya
-1 bardak yeşil çay
-Peynir altı suyu veya soya proteini, yulaf, çilek ve az yağlı süt ile yapılan bir protein kokteyli.
Öğle yemeği
-1 veya 2 porsiyon kahverengi pirinç gibi kepekli tahıl, 1 bardak lor, bakliyat veya
-50 gram tavuk ile 2 porsiyon çiğ veya haşlanmış yeşillik, sebze.
Ara öğün
– küçük bir avuç badem veya
– Nane soslu lor ve dilimlenmiş çiğ sebzeler ya da
-1 bir çorba kaşığı fıstık veya badem ezmesi ile dilimlenmiş yeşil elma
Akşam yemeği
1 bardak fasulye/mercimek ve 2 bardak pişmiş veya çiğ sebze ile kahverengi pirinç gibi bir fincan kepekli tahıl
Tatlı
-1 su bardağı taze karışık meyve
Özetle; Yağlı Karaciğer Hastalığı zayıf beslenme, obezite, pre diyabet (gizli şeker), genetik ve zayıf bağırsak sağlığı gibi sayısız sorundan kaynaklanabilir. Yeşil sebzeler, düşük şekerli meyveler, yağsız etler ve kepekli tahıllar bakımından yüksek Akdeniz tarzı bir diyeti takip etmek yağlı karaciğeri önlemede ve iyileştirmede önemli bir rol oynar. Yağlı bir karaciğeri olanların şeker, beyaz karbonhidrat, alkol, tuz ve doymuş yağdan kaçınması da önemlidir. Genel olarak, sağlıklı bir diyet izlemek ve NAYKH’nı uzak tutmak, sağlıklı bir yaşam sürmek için kiloyu ve kan şekerini kontrol altında tutmak çok önemlidir.

Kaynakça:

https://www.healthifyme.com/blog/fatty-liver-causes-symptoms-dos-and-donts-and-diet-plan/
https://medlineplus.gov/fattyliverdisease.html
https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberleri/karaciger-yaglanmasi/

Yazar: Müşerref Özdaş