Zebraların Neden Çizgileri Var?

Zebralar, kendilerine özgü göz alıcı siyah-beyaz çizgileriyle tanınan Afrika atlarındandır. Çizgileri, her bireye özgü farklı desenlere sahiptir. Genellikle sürü halinde yaşayan sosyal hayvanlardır. En yakın akrabaları olan atların ve eşeklerin aksine, zebralar hiçbir zaman gerçekten evcilleştirilemediler. Zebralar mükemmel bir işitme duyusuna sahiptir. Atlardan daha büyük, yuvarlak kulakları vardır ve her yöne çevirebilirler. Gene, mükemmel görme (gece görüşü dahil) ve duyma güçlerine ek olarak, çok hassas koku ve tat alma duyularına sahiptirler.

Zebraların eşsiz siyah-beyaz çizgileri onları insanların en iyi bildiği hayvanlardan biri yapmaktadır. Ovalar, savanlar, ormanlık alanlar, dağlık bölgeler gibi çok çeşitli habitatlarda yaşayabilen zebraların popülasyonları üzerinde, antropojenik faktörlerin, habitat tahribatının ve avlanmanın son derecede ciddi bir etkisi olmuştur. Örneğin, bir alt türü olan “kuagga”nın (quagga), 19. yüzyılın sonlarında soyu tükenmiştir. Bu tür, bir proje kapsamında yeniden üretilmeye çalışılmaktadır.

Önceleri, bazı zebralar beyaz alt kuşaklara sahip olduğundan, zebraların siyah çizgili beyaz hayvanlar olduğuna inanılmaktaydı. Ancak, embriyolojik kanıtlar, hayvanın asıl renginin siyah olduğunu ve beyaz çizgilerin ekleme olduğunu göstermektedir. Bu çizgiler, tipik olarak, baş, boyun, ön ve ana gövdede dikey, arka kısmında ve bacaklarının üzerinde yataydır. Zebraların çarpıcı çizgilerinin evrimi üzerine çok çeşitli hipotezler önerilmiştir. Bunların en geleneksel olanları kamuflaj ile ilgilidir.

Yırtıcılardan Koruma

Dikey çizgiler, zebraların görüntü bütünlüğünü bozarak çeşitli bitkilerin arasında gizlenmelerine yardımcı olabilir. Ayrıca, orta mesafelerde bile, çizgiler birleşerek gri bir görünüm sağlamaktadır. Ancak, bu hipoteze, aslanlar ve sırtlanlar gibi yırtıcıların çoğunun uzak mesafeleri iyi göremeseler de avlarının kokusunu aldığını ya da sesini duyduğunu ileri sürenler tarafından itiraz edilmiştir. Yine de, birbirlerine yakın duran bir grup zebra, büyük bir titreşen çizgiler kütlesi olarak görünebilir ve bu da örneğin bir aslanın hedef seçmesini zorlaştırabilir. Hareket halindeyken de, algılanan hareketin tersine çevrildiği araç-tekerlek etkisi (algılanan hareketin ters yönde olduğu illüzyonu) gibi bir görsel yanılsama yapabilir.

Kan Emicilerden Koruma

Farklı araştırmacılar tarafından yapılan deneyler, bu çizgilerin başta çeçe sinekleri ve “tabanidae” at sinekleri olmak üzere kan emici sineklerden korumada etkili olduğunu göstermektedir. Bu sinekler öncelikli olarak polarize ışığa yönelmekte oysa siyah ve beyaz çizgiler onları çeken deseni bozmakta. Dahası, çekicilik çizgi genişliğiyle artmakta, dolayısıyla üç zebra türünün nispeten dar çizgileri at sineklerine karşı çekici olmamaktadır.

Serinletme Tartışması

Bilim insanları arasında, zebraların neden siyah ve beyaz çizgileri olduğu hakkında Darwin’e kadar uzanan bir tartışma yıllarca sürüp gitti. Daha sıcak bölgelerde yaşayan zebraların daha fazla çizgiye sahip olduğundan yola çıkan bu konudaki teorilerden biri, onları güneş ışığına karşı koruyup, serinletmesidir. Siyah alanların beyaz alanlardan daha sıcak olacağı düşünüldüğünde, teori, bunun kürkün koyu renkli kısımları üzerindeki daha sıcak havanın, beyaz renkli kısımları üzerindeki daha soğuk hava ile karşılaştığında küçük vorteksler yaptığını ileri sürmektedir. Teoriye göre bu vorteksler adeta zebraların vücutlarını soğutan bir “fan” gibi çalışmaktadır.

Bu teoriyi test etmek için, İsveç’teki Lund Üniversitesi araştırmacılarından biyolog Susanne Åkesson ve arkadaşları, suyla dolu büyük metal varilleri siyah, beyaz, siyah-beyaz çizgili, kahverengi ve gri renklerde suni derilerle kapladılar. Daha sonra güneş altında yapılan ölçümlerde, siyah olan varildeki suyun en yüksek ısıya ve beyaz olan varildeki suyun daha düşük ısıya sahip olduğu ölçüldü. Ancak, siyah-beyaz çizgili varillerde sıcaklığın beklenen ölçülerde düşmediği saptandı. Yani çizgilerin zebraları serinletmediği görüldü. Ama bu konuda kesin bir sonuca varılması için başka araştırmaların da yapılması gerekiyor.

Kaynakça:
– Martin J. How, Johannes M. Zanker, “Motion camouflage induced by zebra stripes”. Zoology. 117 (3), (2014).
– Gábor Horváth, Ádám Pereszlényi, Dénes Száz, András Barta, Imre M. Jánosi, Balázs Gerics, Susanne Åkesson, “Experimental evidence that stripes do not cool zebras”, Scientific Reports, (2018).

Yazar: Oben Güney Saraçoğlu