Yemek yeme isteğinin kaybolmasına iştahsızlık denir. Birçok hastalıkta iştahsızlık şikayeti olmaktadır. Her yaş grubunda görülebilir.
Mide, bağırsak hastalıklarında mide ağrısı ve ekşimesi nedeniyle iştah kapanır. Spastik kolon (hassas bağırsak) hastalığında gaz ve karın ağrıları nedeniyle iştahsızlık ortaya çıkar. Bulantıya neden olan kalp yetmezliği, hormon bozuklukları, karaciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları, paraziter hastalıklar, sarılık, romatizmal hastalıklar, çölyak hastalığı, iltihabi bağırsak hastalıkları (Crohn, Ülseratif kolit), kontrolsüz şeker hastalığı, pankreas iltihabı ve kanser gibi kronik hastalıkların tamamında iştahsızlık olmaktadır. Mikrobik enfeksiyon, tüberküloz, AIDS, grip, kansızlık, vitamin ve mineral eksikliklerinde de görülmektedir. Kemoterapi de iştahsızlık yapan en önemli nedenlerdendir. Sigara ve alkol kullanımı tat alma duyusunu bozarak iştahsızlık yapar. Depresyon, stres, bunalım gibi psikolojik nedenler iştahı olumsuz yönde etkiler. Sitofobide hasta yemek yemekten korktuğu için iştahsızlık görülür. Anoreksiya nevroza denilen yeme bozulduğunda ise hasta hiç yemek yemeyebilir.
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Yemek yeme isteği kaybolmuştur. Besin alınmadığı için kabızlık görülür. Gaz oluşumuna bağlı mide ve karın ağrıları oluşur. Sinirlilik hali olur. Yeterli beslenmemeye bağlı vitamin ve mineral eksiklikleri ortaya çıkar. Saç dökülmesi, cilt problemleri, tırnak problemleri görülebilir.
İştahsızlık 2 haftadan fazla sürüyorsa mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Yapılacak kan tahlillerinde kansızlık, demir eksikliği, iltihap hücrelerinin artışı, üre, kreatinin, karaciğer fonksiyon testleri, viral hepatit markerleri, D vitamini, ferritin, demir, B12 vitamini, folik asit gibi değerler incelenir. İdrar tahlili ile idrar yolu iltihabı, idrarda kan ve protein bakılarak idrar yolları değerlendirilir. Dışkı muayenesi ile parazit aranır. Gerekirse ultrason istenir. Hastanın diğer bulgu ve belirtilerine göre ileri tetkikler gerekebilir.
TIBBİ TEDAVİ
Öncelikle sigara ve alkolden uzak durulmalıdır. Dengeli ve düzenli beslenme önemlidir. Psikolojik faktörler mevcutsa psikiyatri hekimi tarafından değerlendirilir. Kansızlık varlığında demir preparatları başlanır. İltihap mevcutsa iltihaba yönelik antibiyotik verilir. İştahsızlığa neden olan hastalık tedavi edilirse şikayetler geriler.
Kansere bağlı gelişen iştah kaybında megesterol asetat, medroksi proa gesteron, balık yağı, siproheptadin, kortizon gibi ilaçların yararı olabilmektedir. Ağız yoluyla yüksek kalori, vitamin, mineral içeriği ile destek sağlayan beslenme ürünleri, glutamin gibi besin takviyeleri de yararlıdır. Doktor ve diyet uzmanının planlamalarıyla bu tedavi yürütülür.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Aşırı miktarda yemek yenmemeli, öğün atlanmamalı, aşırı baharatlı gıda tüketilmemeli, yemeğin başında veya ortasında sıvı tüketilmemelidir. Açlık hissi duyulduğunda gıda alınmalıdır. Bir su bardağı hurma suyunun içine yarım tatlı kaşığı demirhindi meyvesi tozu, yarım tatlı kaşığı tarçın ve bir çimdik karabiber karıştırılarak günde bir defa içilir. Şeker hastalarında şekeri artırabileceği için dikkat edilmelidir.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Hareketsiz bir hayattan kaçınmalı, düzenli egzersiz (yürüyüş gibi) yapılmalıdır. Egzersiz, vücuttaki hormonal dengeyi ve enerji döngüsünü hareketlendirerek iştahı uyarır.
Stres, iştahı azaltabilmektedir. Bu nedenle, stres varsa psikolojik yardım ve gevşeme egzersizleri yapılmalıdır.
ÖNERİLEN BESİN TAKVİYELERİ
B vitamin kompleksi: Kalp yetmezliği gibi ciddi iştah kaybı ve zayıflama ile seyreden hastalıklarda B vitaminlerinin eksikliği gelişebilmekte, bu da enerji kaynaklarının yeterli kullanılamamasına ve hastalığın daha da ilerlemesine neden olmaktadır. Günlük önerilen RDA değerlerinin %100’ünü karşılayacak şekilde B vitaminlerinin destek olarak alınması iştah üzerine olumlu katkı sağlayabilir.
Çinko: Hayvan çalışmalarında, kısa süreli çinko eksikliği geliştirilmesi sonrası verilen çinko ile iştah ve gıda alımında çok hızlı bir artış olduğu gösterilmiştir. Çinko büyüme, bağışıklık sistemi işlevleri ve üremede görevlidir. Eksikliğinde şiddetli iştahsızlık ve kilo kaybı (Anoreksiya), dermatit, büyüme geriliği, yumurtalıklarda işlev bozukluğu, tat alma bozuklukları gelişir. Çinko eksikliği saptananlarda doktor önerisi ile günde 15-30 miligram destek kullanılması yararlıdır.
ÖNERİLEN BİTKİSEL İÇERİKLİ TAKVİYELER
Bitkisel kaynaklı droglar ile ilgili hekim ve eczacılar için önemli ve yol gösterici bir kaynak olan PDR (Physicians’Desk Refference) For Herbal Medicines isimli kaynakta, iştahsızlık (iştah kaybı) tedavisinde pek çok drogun yararlı olduğu, hatta birçoğunun da Alman Komisyon E tarafından tıbbi olarak iştah kaybında kullanılabileceğinin onaylandağı Melekotu, enginar, anason, fesleğen, turunç kabuğu, şevketi bostan, kakule, kırmızıbiber, tarçın, karahindiba, okaliptüs, çemen, zencefil, lavanta, hibiskus, hindiba, kişniş, pelinotu, civanperçemi, jansiyran kökü, yıldız anasonu, ıspanak, biberiye, ada çayı, soğan, ardıç mevvesi, İzlanda likeni, karanfil, eğir kökü ve tıbbi bira mayası, kaynaklarda yer alan ve iştahsızlıkta kullanılması önerilenler arasındadır.
Bazı bitkisel desteklere ve hazırlanış önerilerine aşağıda yer verilmiştir:
Kereviz: Meyvelerinden yararlanılır. 1 çay kaşığı drog 1 çay fincanı kaynamış su içinde 5-10 dakika ağzı kapalı olarak demlenir ve süzülür. İştahsızlık ve bitkinlikte günde 1-2 çay fincanı içilir.
Pelinotu: Toprak üstü kısımlarından yararlanılır. 1 çay kaşığı drog 1 çay fincanı kaynamış su içinde 5 dakika ağzı kapalı olarak demlenir ve süzülür. Yemeklerden önce 1 çay fincanı içilir. 1 bardak su içine 3-5 damla tentürü ilave edilip karıştırılır, çay yerine tentüründen de yararlanılır.
Ahududu: Ahududu meyvesi iştah açıcı özelliktedir.
Şerbetçiotu: 1 çay kaşığı drog 1 bardak kaynamış su içinde 10 dakika ağzı kapalı olarak demlenir ve süzülür. Uykusuzluk, nevralji, sinirsel tansiyon ve iştahsızlıkta günde 2-3 çay fincanı içilir.
Adaçayı: 1-2 gram adaçayı 150 ml kaynamış su içinde 15 dakika ağzı kapalı olarak demlenir. Günde birkaç çay fincanı içilir. Uyarı: Adaçayı ekstresi ve uçucu yağı veya 15 gramdan daha fazla miktarlarda adaçayı tüketilmesi veya uzun süreli tüketimi yan etki olarak sıcak basması, çarpıntı, vertigo ve epileptik konvülziyonlara neden olabilir.
Karahindiba: 1 tatlı kaşığı kök veya toprak üstü kısımlarının üzerine 1 çay fincanı su eklenir ve kısa bir süre kaynatılıp süzülür. Yemeklerden sonra 1-3 fincan içilmesi önerilir.
Kakule tohumları: 1.5 gram toz drog 1 bardak kaynamış su içinde 10-15 dakika ağzı kapalı olarak demlenir ve süzülür. Sindirime yardımcı olur. İştahsızlıkta yararlanılır.
Civanperçemi: 1 bardak kaynamış su içine 1-2 çay kaşığı drog eklenir ve 10-15 dakika ağzı kapalı olarak demlenir ve süzülür. Yemek aralarında günde 3 çay fincanı içilir.
Zerdeçal: 1 çay kaşığı drog 1 çay fincanı kaynamış su içinde 5-10 dakika demlenip süzülür. Hazımsızlık ve iştah kaybında yararlanılır. Bir defada 2 gramdan fazla tüketilmemelidir.
Çemen tohumu: 0.5 gram drog 150 ml su içinde 3 saat bekletilip süzülür. Günde 6 gramdan fazla drog tüketilmemelidir.
İştah açıcı çay karışımı-1:
Jansiyan kökü
Enginar yaprağı
Droglardan eşit miktarlar alınıp karışım hazırlanır. 1 tatlı kaşığı karışım üzerine oda sıcaklığında su eklenir ve hafif ateşte sık sık karıştırılarak 30 dakika ısıtılır, sıcakken süzülür. Yemekten 1 saat önce 1 çay fincanı içilir.
İştah açıcı çay karışımı-2:
Melekotu kökü
Nane yaprağı
Pelinotu
Droglardan eşit miktarlar alınıp karışım hazırlanır. 1 tatlı kaşığı karışım üzerine oda sıcaklığında su eklenir ve hafif ateşte sık sık karıştırılarak 30 dakika ısıtılır, sıcakken süzülür. Yemeklerden 1 saat önce 1 çay fincanı içilir.
Yazar: Fatih Bolelli