Kalp, yumruğumuz büyüklüğünde olup yaklaşık 250-300 gram ağırlığındadır. 2 karıncık ve 2 kulakçık şeklinde 4 odacıktan oluşur. Kalp, vücuttan gelen kirli kanı sağ karıncık akciğere pompalar. Akciğerde temizlenen kan kalbe gelerek sol karıncıktan vücuda pompalanır. Yeterli basınçla kan pompalanır. Böylece organların yeterli beslenmesini sağlayacak kanı gönderir. Kalp yetmezliğinde kalbin pompalama gücü azaldığı için dokulara yeterli kan gönderilemez ve dokuların beslenmesi karşılanamaz. Dokuları yetersiz beslenmeden korumak için vücut, böbrekler aracılığı ile su ve tuz tutmaya başlar. Böylece vücutta sıvı birikimi başlar.
Tansiyon yüksekliği, şeker hastalığı, kalp ritim bozuklukları, kalp krizi, kalp damar hastalıkları, böbrek yetmezliği, doğumsal kalp hastalıkları, kalp adale iltihapları, kalp kapak hastalıkları, kansızlık, guatr, şişmanlık, akciğer hastalıkları, gebelik ve bazı ilaçlar (antrasiklin kemoterapi ilacı, trastuzumab, steroidler gibi) kalp yetmezliği riski taşımaktadır. Zamanında tanı ve tedavi ile bu risk önlenebilir.
Akciğere pıhtı atması ve akciğer iltihapları gibi akciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları, siroz, varisler ve kalp zarı iltihapları klinik olarak kalp yetmezliği ile karışabilir.
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Kalp yetmezliğinin yeni başladığı dönemlerde nefes darlığı hareketle ortaya çıkar. İlerledikçe akciğerde sıvı birikimi artacağından dolayı, özellikle dinlenme ve gece yatarken nefes darlığı olmaktadır. Hasta, gece yatarken başının altına birkaç yastık koyar. Kuru öksürük, boyun damarlarında dolgunluk, halsizlik, çabuk yorulma, iştahsızlık, gece idrara çıkma, ayak bileğinde şişlik, hızlı kilo alma ve çarpıntı şikayetleri vardır.
Muayene bulgusu olarak bacaklarda parmakla basınca iz bırakan ödem (şişlik) mevcuttur. Kalbi dinlemekle anormal ses olan üfürüm, akciğeri dinlemekle sıvı birikimin gösteren ral dediğimiz anormal ses duyulur. Nabız sayısı artmıştır. Karın muayenesinde ileri vakalarda sıvı birikmesi bulguları saptanır. Karaciğer büyümüş olarak tespit edilebilir.
İdrar tahlilinde protein kaçağı olabilir. Kan tahlilinde vücutta aşırı sıvı birikimine bağlı olarak göreceli azalmış sodyum (tuz) düşüklüğü olabilir. İdrar söktürücü ilaç alımı varsa sodyum ve potasyum mineralleri düşük tespit edilebilir. Kalp şeridinde kalp yetmezliğine özel bir bulgu yoktur ancak çarpıntı, ritim bozuklukları, kalp krizi gibi hastalıklar tespit edilir. Çekilen akciğer röntgeninde kalp gölgesi normalden büyüktür, akciğerde sıvı birikimi vardır. Renkli kalp ultrasonu olan ekokardiyografi (EKO) ile kalp zarında sıvı birikimi, kapak hastalıkları, kalp içi basınçlar, çaplar ve kalp yetmezliğinin derecesi tespit edilmektedir. EKO ile ejeksiyon fraksiyonu (EF) dediğimiz, kalbin her atımda ne kadar pompaladığını ölçen test tespit edilir. EF, yüzde 40 altı ise kalp yetmezliğini destekler. Kalp damar hastalığı mevcut ise koroner anjiyografi yapılabilir.
TIBBİ TEDAVİ
Öncelikle, kalp yetmezliğine neden olan hastalığın tedavisi yapılır.
Sigara, alkol bırakılır. Tuz ve su alımı kısıtlanır. Fazla kilolar verilmelidir. Kilo ve idrar takibi yapılmalıdır. Düzenli, hafif egzersizler önerilir.
Diüretik dediğimiz idrar söktürücü ilaçlara (furosemid vb) başlanır. Bunlar, vücuttaki suyu azaltarak ödemi çözerler. İdrar söktürücülerin aşırı kullanımı vücutta tuz ve potasyum mineralini azaltabilir.
Kalp yetmezliğinin ilerlemesini durduran, ölüm riskini azaltan beta blokerler (metaprolol, atenolol vb), ACE inhibitörleri (fosinopril, enarapril, lisinopril vb) gibi ilaçlar kullanılır. İlaç türü ve şekli kardiyolog tarafından hastaya özel başlanır. Yetmezliğin derecesine göre tedaviye digoksin eklenir. Digoksinin en önemli yan etkisi, bazı hastalarda görülen kalp ritim bozukluğudur.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Kalp yetmezliğinde vücutta sıvı fazlalığı olabileceği için, günlük ne kadar sıvı tüketilebileceği hakkında doktorun tavsiyesi alınmalıdır.
Alkol tüketimi bırakılmalıdır.
Günlük kahve tüketimi 1-2 fincandan fazla olmamalıdır.
Doymuş yağların kalp-damar sağlığı üzerine eskiden sanılanın aksine olumsuz etkisi olmadığı gösterilmiştir. Aşırıya kaçmadan tüketilmelidir.
Kalp-damar sağlığını olumsuz etkileyen trans yağ (margarin ve hazır gıdalarda bulunur) ve rafine tuz içeren gıdaların tüketimi kısıtlanmalıdır. Bunun için diyet uzmanından yardım alınmalıdır.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Ciddi kalp yetmezliği olan hastaların her gün sabah aç karnına, idrar yapıldıktan sonra kıyafetsiz vücut ağırlıklarını takip etmeleri gereklidir. Bir günde 1.5 kg’dan fazla alınması veya bir haftada 2.5 kg’dan fazla alınması kalp yetmezliğinin ağırlaştığını, vücutta su toplandığını (ödem) gösterebilir, takip eden doktor ile görüşülmelidir. Kalp yetmezliği bir kişi hızlı kilo vermeye başlarsa da hastalığın ilerlediği anlamına gelebilir, kardiyoloji doktoruyla görüşülmelidir.
Doktorun izin verdiği ölçülerde egzersiz yapılmalıdır.
Stres ile mücadele çok önemlidir. Her gün 15-20 dakika sessiz bir ortamda oturulmalı ve derin nefes alıp verilmelidir. Meditasyon gibi gevşeme teknikleri çok yararlıdır. Sizi kızdıracak sorulara cevap vermeden önce içinizden 10’a kadar sayıp, sakinleşip yanıt verin.
Günlük 15 dakika oturup istirahat sonrası ölçtüğünüz tansiyonu sabah ve akşam düzenli olarak not alın. Tansiyon değişiklikleri kalp yetmezliğini olumsuz etkileyebilir.
Düzenli uyku, organların istirahati için önemlidir. Başı yukarda tutmak nefes darlığını azaltabilir, buna göre yüksek yastık seçilmelidir. Yemeklerden sonra kısa süreli şekerleme yapılması 2-3 saatte bir ayakların yukarda tutulması yararlıdır.
Kalp yetmezliği olanlarda zatürree gelişmesi kanda oksijeni azalttığı için hayati riske neden olabilir. Bu nedenle zatürree ve grip aşılarının zamanında yapılması önemlidir.
Seks aktivitesi ile ilişkili olarak doktordan bilgi alınmalı, stresten uzak ve rahat bir pozisyon tercih edilmelidir.
Sıkı çoraplar kan dolaşımını bozup toplardamar pıhtısı oluşturabileceği için tercih edilmemelidir.
ÖNERİLEN BESİN TAKVİYELERİ
Koenzim Q10 (CoQ10): Hücrelerde bulunan ve enerji üretiminde yer alan doğal bir antioksidandır. Kalp yetmezliği görülen hastalarda CoQ10 düzeyleri oldukça düşük bulunmaktadır. Hekim kontrolünde günde 100-300 mg CoQ10 kullanımı önerilmektedir.
L-Karnitin: Tüm hücrelerde doğal olarak bulunan aminoasittir ve kalp kasılmasına yardımcı olup daha etkin bir şekilde enerji üretimini desteklemektedir. Kalbin fonksiyonlarını iyileştirerek kalp yetmezliği yakınmalarını azaltabilmektedir. Günde 3 kez, 500-1.000 mg kullanılması önerilmektedir.
Kalsiyum ve magnezyum: Kasların kasılması ve sağlıklı damar yapısı için gerekli olan elementlerdir. Kalp yetmezliği hastalarında sıklıkla kullanılan idrar söktürücülerin (diüretiklerin) ve digoksinin, kalsiyum ve magnezyum düzeylerinde azalmaya neden olduğu bilinmektedir. Bu iki element kan basıncında düzelmeye ve kalp yetmezliği şikayetlerinde azalmaya neden olmaktadır. Magnezyum ayrıca kalpte ritim bozukluğunu önleyebilmektedir. Yemeklerle birlikte ve bölünmüş dozlarında 1500 mg kalsiyum ile 500 mg magnezyum desteği alınması önerilmektedir.
Balık yağı: İçinde bulunan omega-3 yağ asitleri olan eikosapantenoik (EPA) ve dokosahekzanoik asitler (DHA) sayesinde kan basıncını düşürmede etkili olup, damar sertleşmesi ve kalp krizi riskine karşı koruyucu rol oynamaktadır. Günde 3 kez 3 gram EPA+DHA alınması önerilmektedir.
L-Taurin ve L-Arginin: Kalp kası kasılmalarının gücü ve etkisinin artmasına yardımcı olan aminoasitlerdir. Kalp yetmezliği yakınmalarını azaltmaya yardımcı olmak için günde 3 kez 2 gram L-Taurin veya günde 3 kez 1.000-2.000 mg L-Arginin kullanılması önerilmektedir.
B1 vitamini (Tiyamin): Kalp hücrelerinde enerji üretimi için gerekli olan bir vitamindir. Diüretik kullanımı B1 vitamini düzeylerinde azalmaya neden olabilmektedir. B1 vitamini günde toplam 200-250 mg, kalp yetmezliği hastaları için takviye olarak önerilmektedir.
ÖNERİLEN BİTKİSEL İÇERİKLİ TAKVİYELER
Terminalia arjuna: Ayurvedik tıpta kullanılmaktadır. Ağaç kabuklarından ekstresi hazırlanır. Günde 3 kez 500 mg önerilir.
Sarımsak ekstresi: Kan basıncının ve kolesterol düzeyinin düşürülmesine yardımcı olmaktadır. Günde 2 kez 600 mg sarımsak ekstresi içeren takviye alınması önerilmektedir.
Sarımsak: 1-2 diş sarımsağın (4 gram civarında) bir gün içinde tüketilmesi önerilir ancak etkili bileşiklerinin açığa çıkması ve etkinin görülebilmesi için sarımsaklar çiğnenerek ya da kullanmadan önce mutlaka ezilerek alınmalıdır. Uyarı: Sarımsağın kan sulandırıcı ilaçların etkinliğini artırma potansiyeli bulunmaktadır. Kan sulandırıcı ilaçları kullanan kişilerin, sarımsak içeren takviyeleri hekim kontrolünde kullanması gerekmektedir. Planlanmış ameliyatlarda, en az 2 hafta öncesinden sarımsak tüketimine son verilmelidir.
Alıç: Günde 3 kez 200-300 mg alıç ekstresi içeren takviye kullanılması önerilmektedir.
Alıç çayı: Kalp yetmezliğinin ilk evrelerinde sağlığı korumak ve kalp üzerinde uzun süreli koruyucu etki sağlamak amaçlı tüketilmesi önerilen bir çaydır. Alıç çayının ekstre içeren formülasyonlarına göre etkisi daha zayıf olup uzun süreli ve düzenli kullanımdan sonra kalp üzerine olumlu etkileri görülmektedir. Alıç çiçeği ve alıç yaprakları eşit miktarlarda alınıp karıştırılır. 1-2 tatlı kaşığı drog karışımı 1 fincan (150 ml) kaynar su içinde ağzı kapalı olarak 5-10 dakika demlemeye bırakılır ve süzülür. Günde 2 kez birer fincan içilmesi tavsiye edilmektedir.
Yazar: Fatih Bolelli