Kobra Familyası
Kobragiller familyasındaki kobralar çoğunlukla Güney Yarımküre’de Güney Amerika, Afrika, Güneydoğu Asya ve Avustralya’da görülür. Kobragiller, kırbaç yılanlarının soyundan gelmektedir. Yüzeysel olarak; dar kafalarının üzerini kaplayan büyük pulları ve az çok silindirik vücutlarıyla birbirlerine benzerler. İçsel olarak fonksiyonel bir sağ akciğerden yoksundurlar, ancak sağ ve sol yumurta kanalına sahiptirler. Yalnızca sucul türlerde nefes borusunda akciğer vardır (daha verimli oksijen emilimi için).
Çoğu kobragilin yuvarlak göz bebekli, büyük gözleri vardır. Bazı Avustralya türlerinin vücutları tıknaz, gözbebekleri de dikey çizgi şeklindedir. Kobraları kırbaç yılanlarından ayıran en temel özellik, ağzın ön kısmındaki zehir dişleridir.
Sınıflandırma
Kobragiller familyası kobralar, Mambalar, mercan yılanları ve ölüm engerekleri gibi çok iyi bilinen ve kötü şöhrete sahip yılanları içermektedir. Ayrıca deniz yılanları ve Doğu Asya deniz yılanları da bu familyanın içinde yer alır, buna rağmen bu türler bazen ayrı bir familya olan Hydrophiidae’ye dahil edilir. Bu mantıklı bir sınıflandırma gibi gözükse de, taksonomik olarak bunun sağlam bir gerekçesi yoktur. Kobragiller iki ayrı alt familyaya ayrılmıştır. Kobragiller yalnızca karasal (bir başka deyişle denizsel olmayan) olan ve Amerika, Afrika ve Asya’da yaşayan kobralar, Mambalar, bungarlar ve mercan yılanlarını kapsamaktadır. Hydrophiinae ise Avustralya’daki karasal türler de dahil olmak üzere, deniz yılanları ve Doğu Asya deniz yılanlarını da kapsayan tüm deniz yılanı türlerini içerir. Soy ağaçları hakkında hala yanıtlanamamış cevaplar vardır, bununla beraber sınıflandırma sisteminin bir noktada değişmesi de olasıdır.
Alt familya Elapinae Kuzey, Orta ve Güney Amerika’da Elapinae, mercan yılanları tarafından temsil edilir. Bu grup arasında Micruroides yalnızca Arizona, New Mexico ve Kuzey-Orta Meksika’da yaşayan M. Euryxanthus türü ile temsil edilir. Daha geniş bir alana yayılan Micrurus cinsinin ise 65 türü vardır. Bunların hepsi parlak renkli yılanlardır ve çoğunun vücudunda beyaz, kırmızı ve siyah halkalar bulunur. Birçoğu yağmur ormanlarında yaşasa da, bazıları Güneybatı Amerika ve Kuzey Meksika çöllerinde de görülür. Bir türü yarı sucudur ve yılan balıklarıyla beslenir, ayrıca tüm türleri insanlar için tehlikelidir. Mercan yılanları yarı-kendini gömen türlerdir ve çoğunlukla kendini gömen diğer sürüngenlerle beslenirler. Bunlar Kuzey ve Güney Amerika’nın tek karasal kobra türleridir.
Karasal kobragiller en çok Afrika’da bulunmakta ve çok iyi bilinen bazı türleri içermektedir. Dendroaspis cinsinden olan Mambalar, genellikle ağaçta yaşayan türlerdir, ancak kara Mamba (D. Polylepsis), yerde avlanır. Mambalar Afrika’da en çok korkulan yılanlardır, ancak verdikleri zarar, şişen engerek (Bitiş arietans) ve halı engerekleri (Echis sp.) ile karşılaştırıldığında önemsizdir. Afrika’daki en kalabalık kobragil cinsi; sekiz kobra türünü içeren Naja’dır.
Kobra Başlığı
Kobralar pürüzsüz pulları ve parlak kafalarıyla çok güçlü yılanlardır. Tehdit edildiğinde vücudunun ön kısmını yerden yukarı kaldırır ve bir başlık (kaburga kemiklerinin çıkıntıları boyunca gerilmiş deri parçası) açar. Normalde, kaburgalarını vücutlarının üst kısmı boyunca katlanmış durumda tutar, ancak tepeliği açmak için bunları dışarı doğru hareket ettirir. Tüküren kobra (Hemachatus haemachatus) gibi bazı Afrika türleri tükürücüdür, zehir dişlerinin on kısmındaki açıklıklardan ince bir zehir püskürtürler Kobragiller arasında pürüzlü pullara ve yavruların canlı doğrulmasına pek sık rastlanmaz. Kurbağaları yeme konusunda uzmanlaşmışlardır ve saldırıya uğradığında ölü taklidi yapan birkaç yılandan türünden biridir. Aspidelaps cinsi; Afrika mercan yılanı (A. lubricus) ve zırh burunlu yılan (A.scutatus) türlerinden oluşmaktadır. Küçüktürler ve burunlarının ucunda büyükçe bir pul vardır, tehdit edildiklerinde başlıklarını açarlar. Afrika jartiyer yılanları -Amerikadaki jartiyer yılanlarıyla karıştırmamak gerekir- küçüktürler ve özellikle gençken şerit şeklinde desenleri vardır. Elle tutulduklarında bile ısırmaktan kaçındıklarından dolayı, oldukça zararsız olarak anılırlar. Afrika’da yaşayan dört tür elapid, karasal yaşam tarzını geride bırakmıştır: Afrika su kobraları (Boufengenna cinsi) büyük göllerin kıyı şeritlerinde yaşayıp balıkla beslenirken; ağaç kobraları (Pseudohaje cinsi) ağaççıldır ve kurbağalarla beslenir. Her iki cinsin de ikişer türü bulunur. Asya’da tüküren türleri de kapsayan birkaç Naja (kobra) türü vardır. Aynı zamanda Bungarlar (Bungarus) ve mercan yılanları (Maticora) gibi diğer yılanlarla beslenen başka cinsler de bulunmaktadır. Kesitleri üçgen biçimindedir ve üzerleri büyük pullarla kaplı, belirgin bir belkemiğine sahiptirler. Bungarlar ölümcül yılan ısırmalarının büyük kısmından sorumlu, ancak bunun sebebi agresif olmaları değil; üstlerine kolayca basılabilmesi ve gececi olmalarıdır.
Alt familya Hydrophiinae, Avustralyadaki tüm yılan türleri bu alt familyaya aittir.
Aralarında çok farklı şekil, boyut, huy ve yaşam alanına sahip yılanlar yer alır. Deniz yılanları ve Doğu Asya deniz yılanları denizdi yılanlar olarak uzmanlaşmıştır. Avustralya’da az sayıda kırbaç yılanı bulunması ve hiç engerek bulunmaması, kobragilleri bu türlerin nişine de taşımıştır. Kahverengi yılanlar (Pseudonaja) ve Avustralya kırbaç yılanları (Demansia) gibi cinsler; kayda değer bir biçimde Eski ve Yeni Dünya’daki kum yılanları, kırbaç yılanları ve karayılanlara benzer davranırlar ve görünüme sahip olsalar da bunlardan farklı olarak zehirlidirler. Diğerlerinin benzer yapıları vardır, ancak daha küçük ve gizemlidirler. Bunlar arasındaki taçlı yılanlar (Cathopis cinsi): Kuzey Amerika’daki karabaşlı yılanlar (Tantilfa ferden), halka boyunlu yılanlar (Diadophis punctatus) ve Avrupadaki tepeli yılanlar (Macroprotodon cucullatus) gibi türlere karşılık gelirler. Avustralya bakır kafasının (Austrelaps superbus). Natrix (su yılanları) ve Nerodia (Amerika su yılanları)’ları andıran kısa ve kalın bir şekli vardır. Aynı onlar gibi bataklık ve batak zeminli yerin yakınında bulunurlar. Taypanların kral kobra ve kara Mambaya benzer bir yaşam tarzı vardır. On iki kadar türe sahip küçük mercan yılanları, Sımoselaps; kendilerini gömen türlerdir ve yalnızca geceleri yüzeyde bulunurlar. Kertenkelelerle beslenirler ve kuru, kumlu bölgeleri severler. Bantlı yılan (Vermicella annulata) ve onun yakın akrabası kuzey bantlı yılanı (V. Multifasdata) türlerinin ikisi de siyah ve beyaz renkte, koyu bantlara sahiptirler ki yaygın isimleri buradan gelmektedir. Küçüktürler ve esas olarak diğer yılanları yerler. Yeraltı tünellerinde yakaladıkları Tylophidae familyasına ait kör yılanlarla beslenirler. Alarm durumuna geçtiklerinde; vücutlarının büyük bir kısmını yerden kaldırarak rakiplerine karşı tokmak gibi kullanabilecekleri bir ilmik oluştururlar. Son olarak, ağır cüsseli ölüm engerekleri (Acanthopis) vardır. Yaygın isimleri, bu cinsi Eski Dünyada yaşayan ve davranışları ile görünüşleri birbirine yakın olan engereklerle ilişkilendirmektedir.
Kaynakça:
BBC
Yazar:Tuncay Bayraktar