Dünya tarihinde insanlığın gelişimi üzerinde çok büyük bir etkisi olmuş insanlar vardır ve kuşakların kalbinde ve zihninde ölümsüzleştirilmişlerdir. Bu ölümsüzlerden biri olan Jonas Edward Salk, dünyanın dört bir yanında milyonlarca insanın yaşamını kurtarmayı sürdüren tıp bilimine yaptığı katkılarla tarihe geçmiştir. Jonas Salk, tüm yaşamını tıbbi araştırmalara adamış bir tıp bilimcisi, ünlü bir virolog ve bir virüsün neden olabileceği en yıkıcı hastalıklardan biri olan çocuk felcinin aşısını bulan kişidir. Salk, olağanüstü bir kariyere sahipti. Ancak, onu efsanevi bir insan haline getiren şey, “Güneşi patentleyebilir misiniz?” diyerek en büyük keşfininin patentini almamış ve para kazanmayı düşünmek yerine bu hayat kurtaran keşfini tüm ülkelerin serbestçe kullanmasına açmış olmasıdır.
Çocuk Felcinin Özellikleri
Çocuk felci (polyomiyelit), her yaşta karşılaşılabilen ama daha çok küçük çocukları etkileyen bulaşıcı bir viral hastalıktır. Virüs, fekal ve oral yollardan ya da ortak bir kullanım (örneğin kontamine su ya da yiyecek) yoluyla insandan insana bulaşarak yayılır ve bağırsakta çoğalır, sinir sistemini etkileyerek felce neden olur. Çocuk felci belirtileri arasında ateş, halsizlik, baş ağrısı, kusma, boyunda sertlik ve uzuvlarda ağrı bulunmaktadır. Belirtiler vakaların yaklaşık yüzde yirmisinde görülmekte, geri kalan büyük çoğunlukta sinsice ilerlemekte ve hızla çevrelerindekilere de bulaşmaktadır. Çocuklarda ölüm oranı yüzde 2 – 5, erişkinlerde yüzde 15 – 30’dur. Çocuk felcinin tedavisi yoktur, yalnızca aşılama ile önlenebilmektedir. Oral çocuk felci aşısı, vücutta bağışıklık yanıtını aktive eden zayıflatılmış bir virüsü içerir. Çocuk aşılandığında, aşı virüsü sınırlı bir süre için bağırsakta replike olur, böylece antikorlar oluşarak bağışıklık gelişir. Bu süre zarfında, aşı virüsü de vücuttan atılır.
Jason Edward Salk’ın Yaşamı ve Başarıları
Jason Salk, 28 Ekim 1914’te, New York’ta, Polonyalı göçmenler Daniel Salk ve Dora Salk’ın ilk çocukları olarak dünyaya geldi. (Üç oğulları olan Salk ailesinin en küçükleri olan Lee Salk da ünlü bir çocuk psikoloğu olmuştur.) New York’taki “Townsend Harris Lisesi”, üstün yetenekli öğrencileriyle tanınmıştı ve 1927 yılında girdiği bu prestijli kurum Jason’un kariyerinin temelini oluşturdu. Salk, 1934 yılında, bir başka prestijli kurum olan “City College of New York”dan (kimya alanında) mezun oldu ve 1935 yılında New York Üniversitesi’nde tıp öğrenimine başladı ve dört yıl sonra mezun olduğu bu üniversitede üstün akademik yetenekleriyle dikkatini çektiği araştırmacı Thomas Francis Jr ile çalışma fırsatını buldu.
ABD’nin demokrat siyasi yıldızı Franklin D. Roosevelt 1921 yılında Campobello Adası’ndaki yazlık evinde çocuk felcine yakalanmıştı. Hastalık 39 yaşındaki gelecekteki başkanın ayaklarını kalıcı olarak felç etti. 1938’de, Beyaz Saray’a girdikten beş yıl sonra Roosevelt, Ulusal Çocuk Felci Vakfı’nı kurdu ve Salk’ın aşı denemeleri için fon kaynağını yarattı. 1942 yılında, tıbbi araştırmalarda uzun süredir birlikte çalıştığı Thomas Francis ile Michigan Üniversitesi’nde sürdürdükleri bir çalışma sonrasında, Jonas Salk viroloji alanında kalmaya karar verdi. 1947 yılında Pittsburgh Üniversitesi’nin viroloji bölümü yöneticiliğini kabul etti. 1952 yılında, çocuk felci virüsü üzerinde uzun yıllar süren araştırmaları sonuçlandı ve çocuk felci aşısı kullanılabilir hale geldi. Çoğu bilim insanı, aşıların yalnızca canlı virüslerle geliştirilebileceğine inanırken, Salk formaldehit ekleyerek yeniden üreyemeyecekleri şekilde etkisiz hale getirilmiş bir “ölü virüs” aşısı geliştirmişti.
Salk, binlerce maymun üzerindeki başarılı deneylerinden sonra, 1952’de aşıyı test etmek için riskli bir adım attı ve kendisi, eşi ve çocuklarını aşılayarak insan üzerindeki ilk uygulamaları gerçekleştirdi. Salk, daha sonra Pittsburgh’ta gerçekleştirdiği insanlar üzerindeki testlerinin başarısını 26 Mart 1953’te bir radyo kanalıyla dinleyicilere duyurdu. Salk, Pittsburgh Üniversitesi’ndeki çalışmalarına devam etti ve deneysel tıp ve bakteriyoloji alanlarında da profesör olarak görev yaptı. 1963 yılında, daha sonraları “Salk Enstitüsü” olarak adlandırılan, San Diego, Kaliforniya’daki “Biyolojik Araştırmalar Enstitüsü”nün kurulmasına yardımcı oldu. Uzun yıllar bu kurumun müdürü olarak hizmet verdi.
Jonas, 1939 yılında Donna Lindsay ile evlendi ve çiftin üç çocukları (Peter Salk, Darrell Salk ve Jonathon Salk) oldu. Evliliklerinin 39. yılında boşandılar ve 1970 yılında Salk yeniden evlendi. İkinci eşi, Pablo Picasso’nun ilham perisi Françoise Gilot’ydu. Ünlü virolog, 23 Haziran 1995’te bir kardiyak kriz sonucunda 80 yaşındayken La Jolla’da öldü. “Düşler de gördüm, kabuslar da. Kabusları düşlerimle yendim… Umut, düşlerde ve bu düşleri gerçeğe dönüştürmek isteyenlerin cesaretindedir.” diyen Jonas Edward Salk’ın eşsiz mirası, bulduğu aşıyla dünyanın her yerinde milyonlarca hayatı kurtarmış olması ve kurtarmaya devam etmesidir.
Kaynakça:
– Katherine Krohn, Al Milgrom, “Jonas Salk and the Polio Vaccine (Inventions and Discovery)”, Capstone Press.
– Jeffrey Kluger, “Splendid Solution: Jonas Salk and the Conquest of Polio”, Berkley Books.
Yazar: Oben Güney Saraçoğlu