Dang, enfekte sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşan viral bir enfeksiyondur. Hastalığı bulaştıran birincil vektörler Aedes aegypti sivrisinekleridir. Dang hummasına neden olan virüse dang virüsü (DENV) denir. Dört DENV serotipi vardır ve dört kez enfekte olmak mümkündür. Şiddetli dang, bazı Asya ve Latin Amerika ülkelerinde ciddi hastalık ve ölümlerin önde gelen nedenidir. Tıp uzmanları tarafından yönetilmesini gerektirir.
Dang humması için özel bir tedavi yoktur. Şiddetli dang humması ile ilişkili hastalık ilerlemesinin erken tespiti ve uygun tıbbi bakıma erişim, şiddetli dang hummasının ölüm oranlarını %1’in altına düşürür.
Dang, dünya çapında tropikal ve alt tropikal iklimlerde, çoğunlukla kentsel ve yarı kentsel alanlarda bulunur. Dang hummasının küresel insidansı, dünya nüfusunun yaklaşık yarısının şu anda risk altında olmasıyla çarpıcı biçimde arttı. Her yıl tahmini 100-400 milyon enfeksiyon meydana gelse de %80’den fazlası genellikle hafif ve asemptomatiktir.
Dang hummasının önlenmesi ve kontrolü, etkili vektör kontrol önlemlerine bağlıdır. Sürdürülebilir topluluk katılımı, vektör kontrol çabalarını önemli ölçüde iyileştirebilir.
Birçok DENV enfeksiyonu sadece hafif hastalık üretirken, DENV akut grip benzeri hastalığa neden olabilir. Bazen bu, şiddetli dang adı verilen potansiyel olarak ölümcül bir komplikasyona dönüşür.
Genel Bakış
Dang, son yıllarda DSÖ’nün tüm bölgelerine hızla yayılan sivrisinek kaynaklı viral bir hastalıktır. Dang virüsü, esas olarak Aedes aegypti türünden ve daha az ölçüde Ae türünden dişi sivrisinekler tarafından bulaşır. Bu sivrisinekler aynı zamanda chikungunya, sarı humma ve Zika virüslerinin vektörleridir. Dang, iklim parametrelerinin yanı sıra sosyal ve çevresel faktörlerden etkilenen yerel risk varyasyonları ile tropik bölgelerde yaygındır.
Dang, geniş bir hastalık yelpazesine neden olur. Bu, subklinik hastalıktan (insanlar enfekte olduklarını bile bilmeyebilirler) enfekte kişilerde şiddetli grip benzeri semptomlara kadar değişebilir. Daha az yaygın olmasına rağmen, bazı kişilerde şiddetli kanama, organ yetmezliği ve/veya plazma sızıntısı ile ilişkili herhangi bir sayıda komplikasyon olabilen şiddetli dang humması gelişir. Şiddetli dang, uygun şekilde yönetilmediğinde daha yüksek ölüm riskine sahiptir. Şiddetli dang humması ilk olarak 1950’lerde Filipinler ve Tayland’daki dang salgınları sırasında tanındı. Günümüzde şiddetli dang humması çoğu Asya ve Latin Amerika ülkesini etkiler ve bu bölgelerdeki çocuklar ve yetişkinler arasında hastaneye yatış ve ölümlerin önde gelen nedeni haline gelmiştir.
Dang hummasına Flaviviridae ailesinden bir virüs neden olur ve dang hastalığına neden olan virüsün dört farklı, ancak yakından ilişkili serotipi vardır (DENV-1, DENV-2, DENV-3 ve DENV-4). Enfeksiyondan kurtulmanın, bu serotipe karşı ömür boyu bağışıklık sağladığına inanılmaktadır. Bununla birlikte, iyileşmeden sonra diğer serotiplere çapraz bağışıklık sadece kısmi ve geçicidir. Diğer serotipler tarafından sonraki enfeksiyonlar (ikincil enfeksiyon), şiddetli dang humması geliştirme riskini artırır.
Dang, virüsün dört serotipi ile ilişkili farklı epidemiyolojik paternlere sahiptir. Bunlar bir bölgede birlikte dolaşabilir ve aslında birçok ülke dört serotipin tümü için hiperendemiktir. Dang hummasının hem insan sağlığı hem de küresel ve ulusal ekonomiler üzerinde endişe verici bir etkisi vardır. DENV, enfekte yolcular tarafından sıklıkla bir yerden başka bir yere taşınır; bu yeni alanlarda duyarlı vektörler mevcut olduğunda, yerel bulaşmanın oluşturulma potansiyeli vardır.
Küresel Yük
Dang humması insidansı son yıllarda dünya çapında çarpıcı bir şekilde arttı. Vakaların büyük çoğunluğu asemptomatik veya hafif ve kendi kendine yönetiliyor ve bu nedenle gerçek dang vakası sayıları yetersiz bildiriliyor. Birçok vaka da diğer ateşli hastalıklarla karıştırılmaktadır. Bir modelleme tahmini, yılda 390 milyon dang virüsü enfeksiyonunu (%95 güvenilir aralık 284-528 milyon) gösterir ve bunun 96 milyonu (67-136 milyon) klinik olarak (herhangi bir hastalık şiddeti ile) kendini gösterir. Dang hummasının yaygınlığı üzerine yapılan bir başka araştırma, 3,9 milyar insanın dang virüsleri ile enfeksiyon riski altında olduğunu tahmin ediyor. 129 ülkede mevcut olan bir enfeksiyon riskine rağmen, asıl yükün %70’i Asya’dadır.
DSÖ’ye bildirilen dang humması vakalarının sayısı son yirmi yılda 8 kat artarak 2000’de 505.430 vakadan 2010’da 2,4 milyonun üzerine ve 2019’da 5,2 milyona ulaştı. 2000 ve 2015 yılları arasında bildirilen ölümler 960’tan 4032’ye yükseldi. Bu virüs, çoğunlukla genç yaş grubunu etkiliyor. Toplam vaka sayısı, 2020 ve 2021 yıllarında ve ayrıca bildirilen ölümler için görünüşte azaldı. Ancak veriler henüz tam değil ve COVID-19 pandemisi birçok ülkede vaka bildirimini de engellemiş olabilir.
Son yirmi yılda vaka sayılarındaki genel endişe verici artış, kısmen, dang hummasını Sağlık Bakanlıklarına ve DSÖ’ye kaydetmek ve bildirmek için ulusal uygulamalardaki bir değişiklikle açıklanmaktadır.
Dağıtım ve Salgınlar
1970’ten önce sadece 9 ülke şiddetli dang humması salgınları yaşadı. Hastalık şu anda Afrika, Amerika, Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik’in DSÖ bölgelerinde 100’den fazla ülkede endemiktir. Amerika, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgeleri, küresel hastalık yükünün ~%70’ini temsil eden Asya ile en ciddi şekilde etkilenen bölgelerdir.
Hastalık Avrupa dahil yeni bölgelere yayıldıkça vaka sayısı artmakla kalmıyor, aynı zamanda patlayıcı salgınlar da meydana geliyor. Olası bir dang humması salgını tehdidi artık Avrupa’da mevcuttur; 2010 yılında Fransa ve Hırvatistan’da ilk kez yerel bulaş rapor edildi ve diğer 3 Avrupa ülkesinde de ithal vakalar tespit edildi. 2012 yılında Portekiz’in Madeira adalarında bir dang humması salgını 2000’den fazla vakaya neden oldu ve Portekiz anakarasında ve Avrupa’daki diğer 10 ülkede ithal vakalar tespit edildi. Otokton vakalar artık birkaç Avrupa ülkesinde yıllık olarak gözlemlenmektedir.
Küresel olarak şimdiye kadar bildirilen en fazla dang humması vakası 2019’da gerçekleşti. Tüm bölgeler etkilendi ve ilk kez Afganistan’da dang humması bulaşması kaydedildi. Sadece Amerika bölgesi 3,1 milyon vaka bildirdi ve 25.000’den fazlası şiddetli olarak sınıflandırıldı. Bu endişe verici sayıda vakaya rağmen, dang hummasına bağlı ölümler önceki yıla göre daha azdı. Asya’da Bangladeş (101.000), Malezya (131.000) Filipinler (420.000), Vietnam’da (320.000) çok sayıda vaka bildirildi.
2020’de dang humması birkaç ülkeyi etkiledi ve Bangladeş, Brezilya, Cook Adaları, Ekvador, Hindistan, Endonezya, Maldivler, Moritanya, Mayotte (Fr), Nepal, Singapur, Sri Lanka, Sudan, Tayland’daki vaka sayısında artış rapor edildi. Dang, 2021’de Brezilya, Hindistan, Vietnam, Filipinler, Cook Adaları, Kolombiya, Fiji, Kenya, Paraguay, Peru ve Reunion adalarını etkilemeye devam ediyor.
COVID-19 salgını, dünya çapında sağlık hizmetleri ve yönetim sistemleri üzerinde büyük bir baskı oluşturuyor. DSÖ, birkaç ülkede vaka sayıları arttığından ve kentsel popülasyonları her iki hastalık için en yüksek riske soktuğundan, bu pandemi sırasında dang humması ve diğer arboviral hastalıklar gibi vektör kaynaklı hastalıkları önleme, tespit etme ve tedavi etme çabalarının sürdürülmesinin önemini vurgulamıştır. COVID-19 ve dang salgınlarının birleşik etkisi, risk altındaki popülasyonlar üzerinde yıkıcı sonuçlar doğurabilir.
Bulaşma
Virüs, başta Aedes aegypti sivrisineği olmak üzere enfekte dişi sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşır. Aedes cinsi içindeki diğer türler de vektör olarak hareket edebilir, ancak katkıları Aedes aegypti’ye ikincildir.
DENV ile enfekte bir kişiyle beslendikten sonra virüs, tükürük bezleri dahil ikincil dokulara yayılmadan önce sivrisinek orta bağırsağında çoğalır. Virüsün yutulmasından yeni bir konakçıya gerçek bulaşmaya kadar geçen süre, dışsal kuluçka dönemi (EIP) olarak adlandırılır. EIP, ortam sıcaklığı 25-28°C [4-6] arasında olduğunda yaklaşık 8-12 gün sürer. Harici inkübasyon periyodundaki değişiklikler sadece ortam sıcaklığından etkilenmez; günlük sıcaklık dalgalanmalarının büyüklüğü, virüs genotipi ve ilk viral konsantrasyon gibi bir dizi faktör sivrisineklerin virüsü bulaştırması için geçen süreyi de değiştirebilir. Bir kez bulaşıcı olan sivrisinek, hayatının geri kalanında virüsü bulaştırabilir.
İnsandan Sivrisineklere Bulaşma
Sivrisinekler, DENV ile viremik olan kişilerden enfekte olabilir. Bu, semptomatik dang enfeksiyonu olan biri olabilir yada henüz semptomatik enfeksiyon geçirmemiş biri olabilir (bunlar semptomatiktir). Ayrıca hastalık belirtisi göstermeyen kişiler de olabilir (asemptomatiktirler). İnsandan sivrisineklere bulaşma, kişinin hastalık semptomlarını göstermesinden 2 gün öncesine kadar, ateşin geçmesinden 2 gün sonrasına kadar gerçekleşebilir. Sivrisinek enfeksiyonu riski, hastada yüksek viremi ve yüksek ateş ile pozitif ilişkilidir; tersine, DENV’ye özgü antikorların yüksek seviyeleri, sivrisinek enfeksiyonu riskinin azalmasıyla ilişkilidir. Çoğu insan yaklaşık 4-5 gün viremiktir, ancak viremi 12 güne kadar sürebilir.
Anne İletimi
DENV’nin insanlar arasında birincil iletim modu sivrisinek vektörlerini içerir. Bununla birlikte, anneden bulaşma olasılığına dair kanıtlar vardır (hamile bir anneden bebeğine). Dikey bulaşma oranları düşük görünse de, dikey bulaşma riski hamilelik sırasında dang enfeksiyonunun zamanlaması ile bağlantılı görünmektedir. Bir anne hamileyken DENV enfeksiyonu geçirdiğinde, bebeklerde erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve fetal sıkıntı olabilir.
Diğer İletim Modları
Nadiren kan ürünleri, organ bağışı ve transfüzyon yoluyla bulaşma vakaları kaydedilmiştir. Benzer şekilde, virüsün sivrisinekler içinde transovaryal geçişi de kaydedilmiştir.
Vektör Ekolojisi
Aedes aegypti sivrisinek , DENV’nin birincil vektörü olarak kabul edilir. Ağaç delikleri ve bromeliadlar gibi doğal kaplarda üreyebilir, ancak günümüzde kentsel habitatlara iyi adapte olmuştur ve çoğunlukla kovalar, çamur kapları, atılmış kaplar ve kullanılmış lastikler, yağmur suyu giderleri vb. dahil olmak üzere insan yapımı kaplarda üremektedir. Dang humması yoğun nüfuslu şehir merkezlerinde sinsi bir hastalıktır. Erkek Ae. aegypti gündüz besleyicidir; en yoğun ısırma periyotları sabahın erken saatlerinde ve akşam gün batımından önceki zamanlardır. Dişi Ae. aegypti sık sık her yumurtlama dönemi arasında birden çok kez beslenir ve bu da enfekte bireylerin kümelenmesine yol açar. Dişi bir kez yumurtalarını bıraktıktan sonra, bu yumurtalar kuru durumda birkaç ay yaşayabilir ve suyla temas ettiklerinde yumurtadan çıkarlar.
İkincil bir dang humması vektörü olan Aedes albopictus, büyük ölçüde kullanılmış lastiklerin (bir üreme habitatı) ve diğer ürünlerin (ör. bambu) kauçuk ve palmiye yağı plantasyonundakiler gibi kırsal işçiler için artan maruz kalma riskiyle bağlantılı olan plantasyonlar da dahil olmak üzere, yoğun bitki örtüsüne yakın üreme alanlarını tercih eder. Ancak, aynı zamanda kentsel alanlarda da bol miktarda kurulduğu bulunmuştur. Ae. albopictus son derece uyumludur. Coğrafi yayılımı, büyük ölçüde, yumurta ve yetişkin olarak daha soğuk koşullara toleransından kaynaklanmaktadır.
Hastalık Özellikleri (belirtiler ve semptomlar)
Dang humması vakalarının çoğu asemptomatiktir veya hafif semptomlar gösterirken, bebekleri, küçük çocukları ve yetişkinleri etkileyen, ancak nadiren ölüme neden olan şiddetli, grip benzeri bir hastalık olarak kendini gösterebilir. Semptomlar, enfekte sivrisinek ısırığından 4-10 günlük bir kuluçka döneminden sonra, genellikle 2-7 gün sürer. Dünya Sağlık Örgütü, Dang’ı 2 ana kategoriye ayırır: Dang (uyarı işaretleri olan / olmayan) ve Şiddetli Dang. Dang hummasının uyarı işaretleri olan veya olmayan alt sınıflandırması, sağlık pratisyenlerinin hastaları hastaneye kabul için triyajına almasına yardımcı olmak, yakın gözlem sağlamak ve daha şiddetli dang hastalığına yakalanma riskini en aza indirmek için tasarlanmıştır.
Dang Humması![Dang Humması Nedir?]()
Yüksek ateşe (40°C/104°F) ateşli fazda (2-7 gün) aşağıdaki semptomlardan 2’sinin eşlik etmesi durumunda dangdan şüphelenilmelidir:
Şiddetli başağrısı
Gözlerin arkasındaki ağrı
Kas ve eklem ağrıları
Mide bulantısı
Kusma
Şişmiş bezler
Döküntü.
Şiddetli Dang Humması
Hasta, normalde hastalığın başlangıcından yaklaşık 3-7 gün sonra kritik aşama olarak adlandırılan döneme girer. 24-48 saatlik kritik aşamada, hastaların küçük bir kısmı semptomlarda ani kötüleşme gösterebilir. Bu zamanda, hastada ateş düştüğünde (38°C/100°F’nin altında), şiddetli dang hummasıyla ilişkili uyarı işaretleri ortaya çıkabilir. Şiddetli Dang, plazma sızıntısı, sıvı birikimi, solunum sıkıntısı, şiddetli kanama veya organ yetmezliği nedeniyle potansiyel olarak ölümcül bir komplikasyondur.
Doktorların araması gereken uyarı işaretleri şunları içerir:
Şiddetli karın ağrısı
Sürekli kusma
Hızlı nefes alma
Diş etleri veya burun kanaması
Tükenmişlik
Huzursuzluk
Karaciğer büyümesi
Kusmuk veya dışkıda kan.
Hastalar bu semptomları kritik aşamada gösterirse, komplikasyonları ve ölüm riskini önlemek için uygun tıbbi bakımın sağlanabilmesi için sonraki 24-48 saat boyunca yakın gözlem gereklidir. İyileşme evresinde de yakın izleme devam etmelidir.
Teşhis
DENV enfeksiyonunun teşhisi için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Hastanın başvuru zamanına bağlı olarak, farklı tanı yöntemlerinin uygulanması az ya da çok uygun olabilir. Hastalığın ilk haftasında toplanan hasta numuneleri aşağıda belirtilen her iki yöntemle de test edilmelidir:
Virüs İzolasyon Yöntemleri
Virüs, enfeksiyonun ilk birkaç gününde kandan izole edilebilir. Çeşitli ters transkriptaz-polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) yöntemleri mevcuttur ve altın standart olarak kabul edilir. Ancak, personelin bu testleri yapabilmesi için özel ekipman ve eğitim gerektirirler. Virüs ayrıca, NS1 adı verilen virüs tarafından üretilen bir proteinin test edilmesiyle de tespit edilebilir. Bunun için ticari olarak üretilmiş hızlı tanı testleri mevcuttur ve sonucun belirlenmesi yalnızca ~20 dakika sürer ve test özel laboratuvar teknikleri veya ekipmanı gerektirmez.
Serolojik Yöntemler
Enzim bağlantılı immünosorbent deneyleri (ELISA) gibi serolojik yöntemler, anti-dang antikorlarının tespiti ile yakın
zamanda veya geçmiş bir enfeksiyonun varlığını doğrulayabilir. IgM antikorları enfeksiyondan ~1 hafta sonra saptanabilir ve yaklaşık 3 ay boyunca saptanabilir durumda kalır. IgM’nin varlığı, yeni bir DENV enfeksiyonunun göstergesidir. IgG antikor düzeylerinin gelişmesi daha uzun sürer ve vücutta yıllarca kalır. IgG’nin varlığı geçmiş bir enfeksiyonun göstergesidir.
Tedavi
Dang humması için özel bir tedavi yoktur. Hastalar dinlenmeli, susuz kalmamalı ve tıbbi yardım almalıdır. Klinik belirtilere ve diğer koşullara bağlı olarak, hastalar eve gönderilebilir, hastanede tedavi için sevk edilebilir veya acil tedavi ve acil sevk gerektirebilir. Ateş düşürücüler ve ağrı kesiciler gibi destekleyici bakım, kas ağrıları ve ağrıları ve ateş semptomlarını kontrol altına almak için alınabilir. Bu semptomları tedavi etmek için en iyi seçenekler asetaminofen veya parasetamoldür.
İbuprofen ve aspirin gibi NSAID’lerden (steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar) kaçınılmalıdır. Bu iltihap önleyici ilaçlar kanı sulandırarak etki eder ve kanama riski olan bir hastalıkta kan sulandırıcı ilaçlar prognozu kötüleştirebilir. Şiddetli dang humması için, hastalığın etkileri ve ilerlemesi konusunda deneyimli doktorlar ve hemşireler tarafından sağlanan tıbbi bakım hayat kurtarabilir.
Dang Hummasına Karşı Aşı
Sanofi Pasteur tarafından geliştirilen ilk dang humması aşısı Dengvaxia® (CYD-TDV) Aralık 2015’te ruhsatlandırılmıştır ve şu anda ~20 ülkede düzenleyici otoriteler tarafından onaylanmıştır. Kasım 2017’de, aşılama sırasındaki serostatı geriye dönük olarak belirlemek için ek bir analizin sonuçları yayınlandı. Analiz, ilk aşılama sırasında seronegatif olduğu düşünülen deneme katılımcılarının alt kümesinin, aşılanmamış katılımcılara kıyasla daha şiddetli dang humması ve dang hummasından hastaneye yatış riskinin daha yüksek olduğunu gösterdi. Bu nedenle, CYD-TDV aşısının kullanımı, endemik bölgelerde yaşayan, 9-45 yaşları arasında, geçmişte en az 1 dang virüsü enfeksiyonu atağı geçirmiş kişiler için hedeflenmektedir. Birkaç ek dang aşısı adayı değerlendirme aşamasındadır.
DSÖ’nün CYD-TDV Aşısı Konusundaki Pozisyonu
Dengvaxia aşısına ilişkin DSÖ durum belgesinde açıklandığı gibi (Eylül 2018) canlı atenüe dang aşısı CYD-TDV’nin klinik deneylerde, daha önce dang virüsü enfeksiyonu geçirmiş kişilerde (seropozitif bireyler) etkili ve güvenli olduğu gösterilmiştir. Dang humması kontrol programlarının bir parçası olarak aşılamayı düşünen ülkeler için önerilen strateji aşılama öncesi taramadır. Bu stratejiyle, yalnızca geçmişte bir dang enfeksiyonu kanıtı olan kişiler aşılanacaktır (bir antikor testine veya geçmişte laboratuvar tarafından doğrulanmış belgelenmiş bir dang enfeksiyonuna dayanarak). Bir aşılama öncesi tarama stratejisinin uygulanmasına ilişkin kararlar, mevcut testlerin duyarlılığı ve özgüllüğünün ve yerel önceliklerin, dang epidemiyolojisinin, ülkeye özgü dang humması hastaneye yatış oranlarının, aşılama, entegre bir dang humması önleme ve kontrol stratejisinin bir parçası olarak düşünülmelidir. İyi uygulanmış ve sürekli vektör kontrolü gibi diğer hastalık önleyici tedbirlere bağlı kalmaya devam eden bir ihtiyaç vardır. Bireyler, aşılanmış olsun ya da olmasın, dang humması benzeri semptomlar ortaya çıkarsa derhal tıbbi yardım almalıdır.
Risk Faktörleri
DENV ile önceki enfeksiyon, bireyin şiddetli dang humması geliştirme riskini artırır. Kentleşme (özellikle plansız), birden fazla sosyal ve çevresel faktör yoluyla dang humması bulaşmasıyla ilişkilidir: nüfus yoğunluğu, insan hareketliliği, güvenilir su kaynağına erişim, su depolama uygulaması vb. Topluluğun dang hummasına karşı riskleri, toplumun dang hummasına karşı bilgi, tutum ve uygulamalarının yanı sıra toplulukta rutin sürdürülebilir vektör kontrol faaliyetlerinin uygulanmasına da bağlıdır.
Sonuç olarak, tropikal ve subtropikal bölgelerde iklim değişikliği ile hastalık riskleri değişebilmekte ve vektörler yeni çevre ve iklime uyum sağlayabilmektedir.
Önleme ve Kontrol
Dang humması olduğunu biliyorsanız, hastalığın ilk haftasında daha fazla sivrisinek ısırığı almaktan kaçının. Bu süre zarfında virüs kanda dolaşabilir ve bu nedenle virüsü, diğer insanları enfekte edebilecek yeni enfekte olmamış sivrisineklere bulaştırabilirsiniz. Sivrisinek vektörü üreme alanlarının insan yerleşimine yakınlığı, dang humması için önemli bir risk faktörüdür. Şu anda, dang virüsünün bulaşmasını kontrol etmenin veya önlemenin ana yöntemi sivrisinek vektörleriyle mücadele etmektir. Bu şu yollarla sağlanır:
Sivrisinek üremesinin önlenmesi:
Çevre yönetimi ve modifikasyonu ile sivrisineklerin yumurtlama habitatlarına erişiminin engellenmesi;
Katı atıkların uygun şekilde bertaraf edilmesi ve su tutabilen yapay insan yapımı habitatların ortadan kaldırılması;
Kullanım suyu saklama kaplarının haftalık olarak kapatılması, boşaltılması ve temizlenmesi;
Su depolama dış kaplarına uygun insektisitlerin uygulanması;
Sivrisinek ısırıklarından kişisel korunma:
Pencere ekranları, kovucular, bobinler ve buharlaştırıcılar gibi kişisel ev koruma önlemlerinin kullanılması. Bu önlemler gün boyunca hem evin içinde hem de dışında (örneğin: işte/okulda) gözlemlenmelidir çünkü birincil sivrisinek vektörleri gün boyunca ısırır;
Cildin sivrisineklere maruz kalmasını en aza indiren giysiler giyilmesi tavsiye edilir;
Toplum katılımı:
Toplumu sivrisinek kaynaklı hastalıkların riskleri konusunda eğitmek;
Sürdürülebilir vektör kontrolü için katılımı ve mobilizasyonu geliştirmek için toplulukla etkileşim kurmak;
Aktif sivrisinek ve virüs gözetimi:
Kontrol müdahalelerinin etkinliğini belirlemek için vektör bolluğu ve tür kompozisyonunun aktif izlenmesi ve gözetimi yapılmalıdır;
Sentinel sivrisinek koleksiyonlarının aktif olarak taranmasıyla, sivrisinek popülasyonundaki virüs prevalansını ileriye dönük olarak izleyin;
Vektör gözetimi, klinik ve çevre gözetimi ile birleştirilebilir.
Ayrıca, dang hummasının bulaşmasını engellemeye yönelik küresel çabalara katkıda bulunacak yeni araçlar ve yenilikçi stratejiler arayışında olan birçok uluslararası işbirlikçi grup arasında devam eden araştırmalar bulunmaktadır. Vektör yönetimi yaklaşımlarının entegrasyonu, sürdürülebilir, etkili yerel olarak uyarlanmış vektör kontrol müdahaleleri elde etmek için DSÖ tarafından teşvik edilmektedir.
DSÖ Yanıtı
DSÖ, dang hummasına aşağıdaki şekillerde yanıt verir:
İşbirliği yapan laboratuvar ağı aracılığıyla salgınların doğrulanmasında ülkeleri destekler;
Dang salgınlarının etkin yönetimi için ülkelere teknik destek ve rehberlik sağlar;
Ülkeleri raporlama sistemlerini iyileştirmeleri ve hastalığın gerçek yükünü yakalamaları için destekler;
İşbirliği yaptığı bazı merkezlerle ülke ve bölge düzeyinde klinik yönetim, teşhis ve vektör kontrolü konusunda eğitim sağlar;
Kanıta dayalı stratejiler ve politikalar formüle eder;
Dang humması önleme ve kontrol stratejileri geliştirme ve Küresel Vektör Kontrol Yanıtını (2017-2030) benimseme konusunda ülkeleri desteklemek
Böcek ilacı ürünleri ve uygulama teknolojileri dahil olmak üzere yeni araçların geliştirilmesini gözden geçirir;
100’den fazla Üye Devletten dang humması ve şiddetli dang hummasının resmi kayıtlarını toplar; ve üye devletler için gözetim, vaka yönetimi, teşhis, dang hummasının önlenmesi ve kontrolü için kılavuzlar ve el kitapları yayınlar.
Kaynakça:
DSÖ (Dünya Saðlýk Örgütü)
Yazar: Tuncay Bayraktar