Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Ağaçlar Kışın Neden Yapraklarını Döker?

0 557

Yapraklar doğanın gıda fabrikaları, bitkilerin güç merkezleridir. Ağaçlar da dâhil olmak üzere bitkiler kökleri ile topraktan su alırlar. Yapraklarındaki “stoma” denilen küçük deliklerden (gözeneklerden) ise havadaki karbondioksit adı verilen bir gazı alırlar. Bitkiler aldıkları suyu ve karbondioksit gazını bir çeşit şeker olan glikoza dönüştürmek için güneş ışığını kullanırlar. Bu işlemin bir yan ürünü olarak oksijen oluştururlar. Bitkiler şekeri besin olarak, enerji elde etmek ve büyümek için kullanırlar. Bitkilerin su ve karbondioksit gazını şekere dönüştürdüğü bu sürece fotosentez denir. Etrafta yeterli su yoksa yapraklar işlevlerini yerine getiremez veya zarar görebilir, bu nedenle gezegene bir yük haline gelirler ve bu organları olmadan daha iyi durumda kalmak için yapraklarını dökerler. İşlem düzenli olarak gerçekleşirse veya bir mevsime bağlıysa, yapraklarını kaybeden (bir kerede kaybeden) ağaçlara “yaprak döken ağaçlar” denir. Yaprak dökmeyen, bir seferde birkaç yaprak kaybeden ve tüm yıl boyunca yeşil kalan ağaçlar da bulunmaktadır. Bu tip ağaçlara “her dem yeşil ağaçlar” denir.

Karaçamlar Yapraklarını TutamazAğaçlar Kışın Neden Yapraklarını Döker?

Kozalaklı ağaçlar (koniferler), tüm yıl boyunca yapraklarını tutan kozalak taşıyan ağaçlardır fakat kozalaklılardan olan karaçamlar farklıdır çünkü yapraklarını koruyamazlar, sonbaharda iğne şeklindeki yapraklarını döker, ilkbahar geldiğinde dallarda yeniden taze ve yeşil iğne yapraklar çıkar. Kozalaklılar önceleri daha soğuk iklimlerde yaşadıkları için daha düşük sıcaklıklara adapte olmuşlardır. Yapraklarının şekli nedeniyle daha fazla su tasarrufu yapabilirler. Bu yapraklar suyun kaybını önlemek için mumsu bir tabakaya sahiptirler ve daha yavaş fotosentez yaparlar ancak tüm yıl boyunca bunu yapmaya devam ederler. Tropikal yağmur ormanlarında bulunan ağaçlar da yaprak dökmez çünkü yıl boyunca ılık ve nemli iklim, tüm yapraklarını bir kerede kaybetmelerini gerektirmez.

Yapraklar Kışa Hazırlık İçin Dökülür?

Sonbaharın sonunda yaprak döken ağaçların çoğu kış mevsimi için yapraklarını kaybeder. Yapraklarını sonbaharda tutma eğiliminde olan birkaç yaprak döken ağaç da bulunur. Aslında yaprak dökmenin meydana geldiği üç yaygın durum vardır.
-Birincisi yaprakların kışın dökülmesidir. Çoğu ağaçta yaprakların düşmesinin ana nedeni, kış geldiğinde dünyanın o bölgesinin oldukça soğuk ve kuru olmasıdır. Kış aylarında, özellikle kuzey yarımkürede yağış miktarı düşük olur ve bitkinin kullanabileceği suyun çoğu yerde donar. Su yoksa bitkinin yapraklarını kaybetmesi daha iyidir ve dahası yapraklar soğuktan ve dondan zarar görebilir. Ağaçlar enerji harcamak yerine, kaynakları korumak amacıyla yapraklarını dökerler. Düşen yapraklar toprağa besin eklemeye yardımcı olur. Bu nedenle, yapraksız ormanlık alanlar, Avrupa ve Kuzey Amerika kışlarında ve orta enlemde bulunması nedeniyle ülkemizde yaygındır.
-İkinci durum yaprakların kuraklık olduğunda dökülmesidir. Kurak ancak ılık veya sıcak iklim koşullarından kaynaklanır. Birçok tropikal veya subtropikal bölge, yıllık yağışların çoğunu getiren yağışlı mevsimler arasında kayda değer kurak mevsimler yaşayabilir. Bu kurak mevsimlerde orman kurur ve bazı ağaçlar yapraklarını kaybeder. Örneğin, Doğu Afrika’nın kıyı ormanları, uzun kurak mevsimlerde yapraklarını döken ve dört aydan fazla sürebilen bir Ağaçlar Kışın Neden Yapraklarını Döker?dizi yaprak döken ağaca sahiptir.
-Kutupsal yaprak dökenlik olarak adlandırılan üçüncü durum günümüzde meydana gelmez ancak 80 milyon yıldan daha uzun bir süre önce Avustralya, Yeni Zelanda, Afrika, Güney Amerika, Hindistan ve Antarktika’yı oluşturmak üzere ayrılan eski kara kütlesi olan Gondwana’da ağaçlar bulunduğunda meydana geldiği düşünülmektedir. Bu süre zarfında, bugünkü kutup enlemlerine gelinceye kadar, çok uzun güneşsiz kışlar yaşanmıştır. Bununla birlikte, o zamanlar iklimin bugünden çok daha sıcak ve kutupların bile yıl boyunca ılık sıcaklıklara sahip olduğu bilinmektedir. Ancak güneş ışığı olmadan yapraklar suyu ve karbondioksiti şeker dönüştürme işlemi olan fotosentezi yapamayacağı için bitkilerin kutup kışlarında yapraklarını kaybetmeleri daha iyidir.

Yapraklar Dökülmeden Önce Renk Değiştirir

Doğal yaşamdaki çoğu şeyde olduğu gibi ağaçların davranışları da güneşe bağlıdır. Ağaçlar gün ışığı miktarında bir azalma tespit ettiğinde ürettikleri klorofil miktarını azaltmaya başlarlar. Klorofil, yaprakları yeşil yapan pigmenttir ve hemen hemen tüm bitkiler için birincil enerji üreticisidir. Bitkiler yapraklarını kaybetmeden önce, mümkün olduğu kadar çok faydalı bileşeni geri kazanmaya çalışırlar. Geri kazanılacak ilk bileşen, yapraklara yeşil rengini veren klorofildir. Klorofil üretimi durduğunda parçalanır ve ağaca geri alınır. Klorofil yapraktan geri kazanılıp bitkiye geri emildikçe, yapraklarda her zaman mevcut olan, ancak aşırı miktarda klorofil nedeniyle görünmeyen diğer pigmentler (sarılar, turuncular ve kırmızılar gibi) görünür hale gelir. Bu nedenle sonbahar mevsiminde yaprakların rengi yeşilden turuncuya, sarıya (karoten pigmentlerini görebildiğimiz zaman) ve hatta kırmızı veya mora (antosiyanin pigmentlerini görebildiğimiz zaman) dönüşür. Yapraklar çoğunlukla bu sıra ile renk değiştirir. Klorofillerin ve potansiyel olarak diğer pigmentlerin tümü geri kazanıldığında yaprak ölür. Yapraklar kurudukça kahverengi görünmeye başlar ve gevrekleşir. İşte yapraklar bu aşamada ağaçtan düşerler. Yapraksız ağaçlar ya da bitkiler yeni yapraklar büyüdüğünde, su ve/veya ışık tekrar kullanılabilir hale geldiğinde tersine dönen bir uyku durumuna geçer ve döngü bir kez daha başlar.

Ağaçlar Kışın Neden Yapraklarını Döker?

Yaprakların ağaçlardan düşmesine (dökülmesine) absisyon denir. Kışın düşük sıcaklıklar bitkilerin büyümesine yardımcı olan, daha fazla ışık emmesi için güneşe doğru dönmesine neden olan hormon olan oksinin üretiminin yavaşlamasına neden olur. Ağaçlar, faydalı bileşenlerin geriye kazanılma sürecinde görülen yapraklardaki renk değişikliğine uyum sağlamak için yaprak sapı ile ağaç dalı arasında absisyon tabakası olarak bilinen bir hücre tabakası oluştururlar ve yaprak dökmeye hazırlanırlar. Bu tabaka, besin maddelerinin ve suyun yaprağa taşınmasını durdurur, ağaçların yapraklarını kaybetmesinin temel fiziksel nedeni haline gelir. Absisyon tabakası ayrıca bitkinin bu hassas bölgesini kışın soğuğundan ve kuruluğundan korumaya yardımcı olur.

Marcescense DavranışıAğaçlar Kışın Neden Yapraklarını Döker?

Bazı bölgelerde kış boyunca kuru, kahverengi fakat ağaca hala tutunan yaprakları bulunan bazı ağaçlar vardır. Bunu karşılayan terim “marcescence”dir. Bu ağaçlarda absisyon tabakası ilkbahara kadar tam olarak oluşmaz, bu da onların yapraklarını çok daha uzun süre tutmalarını sağlar. Marcescence, hemen hemen her zaman ağacın cinsel olarak olgunlaşmamış kısımlarında (henüz çiçek oluşturmamış kısımlarda) meydana gelir. Genellikle ağaçlar gençken marcescence özelliği sergiler ancak yaşlandıklarında bu özelliğini kaybederler. Bu şekilde, kışın yapraklarını dökmeyen bazı meşe türleri vardır. Bir ağacın yalnızca bir bölümünün yaprakları tutması da yaygındır; genellikle yapraklar yere en yakın dallarda kalır. Ak meşe, bataklık ak meşesi, Amerika gürgeni ya da mavi kayın, Amerika kayacığı ya da Demir Ağacı gibi bazı ağaçlar bu davranışı sergiler.

Yaprak Tutmanın Bir Yararı Var mı?

Bazı ağaç türlerinin neden yapraklarını koruduğu konusunda araştırmacılar arasında gerçek bir fikir birliği yoktur ancak bir takım teoriler vardır. Bunlardan en önemlisi, yaprakların saklanmasının gelecek yılın tomurcuklarını geyiklere veya kışın kurutan rüzgârlarına karşı korumasıdır. Sonuçta, yeni bitki parçaları eski yaprakları dallardan iterken, marcescent özelliğine sahip olan ağaçlar ilkbaharda yapraklarını kaybederler.

Kaynakça:
https://www.threeriversparks.org/blog/why-do-some-trees-keep-their-leaves-through-winter
https://ypte.org.uk/factsheets/leaves/why-do-trees-lose-their-leaves-in-winter
https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/neden-bazi-agaclar-yapraklarini-dokerken-bazilari-dokmez

Yazar: Müşerref Özdaş

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku