İğne yapraklı ağaçlar iğneye benzer yaprakları olan ve tüm yıl boyunca yeşil kalan kozalaklı ağaçlardır. İğne yapraklı orman, baskın bitki yaşamının çok yıllık, yaprak dökmeyen kozalaklı ağaçların veya iğne yapraklı ağaçların olduğu bir biyomdur. Biyomlar farklı biyocoğrafik birimlerdir; yani belirli organizmaların ve organizma türlerinin iklim koşullarına bağlı olarak gelişme olasılığının daha yüksek olduğu alanlardır. En yaygın, karakteristik kozalaklı ağaçlardan bazıları ladinler, çamlar, köknarlar ve sedirlerdir. Kozalaklı ağaç türleri dünyanın birçok yerinde yetişebilir ve ılıman veya subtropikal karma ormanlar gibi biyomların bir parçasıdır. Dünya çapında bu kadar yaygın olmalarının nedeni, diğer ağaçların yaşayamayacağı belirli çevre koşullarından faydalanmalarıdır. En geniş kozalaklı ağaç toplulukları Kuzey Yarımküre’nin yüksek enlemlerinde Kuzey Amerika, Asya ve Avrupa’nın boreal (kuzey) ormanlarında bulunur; ancak tropikal bölgelerde de yaygındır. Bulunmadıkları tek büyük kara parçası Antarktika’dır.
Kozalaklı Ağaçların Özellikleri
İğne yapraklı orman bir iki katmandan oluşur; çok uzun ağaçlardan oluşan gölgelik katman ve az güneş ışığı ve zayıf toprak nedeniyle çevresinde çok az bitki yaşamının bulunduğu çalılık katman. Çalılık katman türü, ayrışmamış kalın bir örtüden, mantarlar ve küçük eklembacaklılarla kısmen ayrışmış çöplere kadar değişir. Kozalaklı ağaçlar tipik olarak iğne benzeri yapraklarla temsil edilse de, yaprak şekli ve boyutu kozalaklı ağaçlar arasında farklılık gösterir. Yapraklar pul benzeri, bız şeklinde, doğrusal şekilli, tek iğneler, demetlenmiş iğneler ve kümelenmiş iğneler şeklinde bulunur. Ladin, çam ve köknar ağaçlarının uzun ve kısa iğne benzeri yaprakları, ardıç, sedir ve selvi ağaçlarının pul benzeri yaprakları vardır. Kozalaklı ağaçların yaprakları su kaybını azaltan sert, mumlu yüzeye sahiptir. Ağaçların gövdelerini ve dallarını kaplayan kaba, sert bir kabuk bulunur. Kozalaklı ağaçların çoğu nispeten sığ köklere sahiptir, ancak bazıları toprağın daha derinlerine kadar inebilir. Sığ kökler geniş alana yayılır, kolayca nem ve su elde eder. Ağaçlar birbirine yakın büyür. Kozalaklı ağaçların çoğu yangına adapte olmuştur.
İğne Yapraklı Orman Türleri
İğne yapraklı ormanlar dünyanın farklı yerlerinde, kuzeyde tundra ile güneyde yaprak döken orman arasında yer almaktadır. Üç farklı iğne yapraklı orman türü vardır.
1-Kuzey ormanları ya da Boreal ormanlar (Tayga)
İğne yapraklı ormanların bir türü olan kuzey ormanları, 50 ila 60 derece Kuzey enlemlerinde bulunur. Kuzey ormanları ya da Boreal ormanlar Sibirya’dan başlayıp Kanada’ya kadar uzanır.
2-Ilıman iğne yapraklı ormanlar
Adından da anlaşılacağı gibi ılıman iğne yapraklı ormanlar, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’nın ılıman bölgelerinde dağların yüksek kesimlerinde, Birleşik Krallık (Büyük Britanya ya da İngiltere), İsviçre, Avusturya, Fransa, Çin, Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada gibi ülkelerde bulunur.
3-Tropikal ve subtropikal iğne yapraklı ormanlar
Tropikal ve subtropikal iğne yapraklı ormanlar Kuzey ve Orta Amerika ile Asya’nın tropik bölgelerinde yetişir. Bu türün en dikkate değer örneği Meksika ve Orta Amerika’nın çam-meşe ormanlarıdır. Diğer örnekler Bahamalar, Küba, Hispaniola, Himalaya dağlarının aşağı kesimleri ve Filipinler’de bulunabilir.
İğne yapraklı bir ormanın sıcaklığı ve genel iklimi, bulunduğu yere ya da konuma bağlı olarak değişir. Kuzey ormanları (Boreal ormanlar)uzun kışlarla tüm yıl boyunca soğuk kalırken, ılıman ormanlar çok daha ılıman iklimlere sahiptir. Tropikal iğne yapraklı ormanlar çok daha yüksek sıcaklıklarla karakterize edilir.
Kozalaklı Ağaçlarda Adaptasyonlar
Kozalaklı ağaçlar her zaman yeşil kalma eğilimindedir; tüm yıl boyunca iğneler taşırlar. İğne şeklindeki yapraklar nem kaybını önlemeye yardımcı olan bir kütikül ile kaplıdır. Bu adaptasyonlar kozalaklı ağaçların çok soğuk veya kuru bölgelerde hayatta kalmasına yardımcı olur. Kuzeydeki kozalaklı ağaçların çoğu, zemin donduğunda genellikle -40 santigrat dereceyi aşan (- 6,7 santigrat dereceye kadar çıkabilir) düşük kış sıcaklıklarına dayanabilir. Yaz ortalama sıcaklıkları 10 santigrat derece civarındadır.
İğne yapraklı ormanlarda yağış miktarı yıllık 300 ila 900 mm arasında değişmektedir; bazı ılıman iğne yapraklı ormanlar ise yılda 2.000 mm’ye kadar yağış almaktadır. Nem, yazın %50 ile 80 oranında olsa da hava kışın çok daha kurudur. Kış yağışlarında yağışlar kar şeklinde, yaz aylarında ise yağmur şeklinde düşer. Yağış miktarı ormanın konumuna bağlıdır. Kuzey kutup (boreal) ormanlarında kışlar uzun, soğuk ve kurak, yazlar ise orta derecede sıcak ve nemli geçer. Alçak enlemlerde yağış yıl boyunca daha eşit dağılır.
Kozalaklı ağaçlar, yaprak döken ormanlarda bulunan zengin topraklardan genellikle daha kumlu ve kuru olan fakir topraklarda, toprakta yeterli besinin bulunmadığı ortamlarda gelişebilirler. Her baharda yeni “yapraklar” çıkarmak yerine, mevcut iğne yapraklarını uzun yıllar korurlar. Bu şekilde, her baharda büyük miktarlarda besin maddelerine ihtiyaç duymazlar, dolayısıyla topraktaki zayıf besin koşulları nedeniyle sınırlı kalmazlar.
Yapraklar, yırtıcıları caydırmak için lezzetli olmayan tanen veya kimyasallarla doludur. Genellikle koyu yeşil renktedirler ve fotosentez için mümkün olduğunca fazla güneş ışığı yakalamak üzere spiral olarak düzenlenmişlerdir.
Kozalaklıların Yaşam Döngüsü
Kozalaklılar açık tohumlu bitkilerdir, yani tohumları herhangi bir dış muhafaza olmaksızın kozalak şeklinde açıkta bulunur. Bir kozalaklı ağacın yaşam döngüsü, bir tohumdan başlayarak tam teşekküllü bir bitkiye dönüşmesine kadar birkaç aşamada tamamlanır. Tohumlar kozalaklarda üretilir; ağaçlarda çiçek yoktur. Kozalaklı ağaçlarda tozlaşma önemli ölçüde rüzgara bağlıdır.
Hem erkek hem de dişi kozalaklar cinsel olgunluğa ulaştığında, erkek kozalaklar polen üretir, dişi kozalaklar ise yumurtalıkları üretir. Erkek kozalaklardan gelen polenler rüzgârla dişi kozalaklara taşınır. Erkek gametler polen tüpü yoluyla dişi gametlere ulaşır ve döllenme gerçekleşir. Döllenme sonucu zigot oluşur ve bunlar yeni bitkilerin tohumlarını içeren embriyolara dönüşür. Her embriyo olgunlaştıkça, onu bir kabuk çevreleyerek tohumu oluşturur. Olgunlaşmış ve artık döllenmiş kozalaklar açıldıkça tohumlar dağılır ve yeni, bireysel bitkilere dönüşen fideler halinde filizlenirler. Tohumların çoğu rüzgarla dağılırken, bazı kuşların veya olgun kozalaklarla beslenen hayvanların tohumları yutması ve dışkılarıyla dışarı çıkarmasıyla da dağılma gerçekleşebilir. Bu, özellikle meyve yiyen kuşları kolayca çeken, yumuşak, etli ve tatlı pullu kozalak üreten bazı kozalaklı ağaç ailelerinde (selvi ailesi gibi) oldukça yaygındır. Büyüyebilen ve olgunluğa ulaşabilen bireysel bitkiler kozalak üretir ve böylece kozalaklı ağaçların yaşam döngüsü devam eder.
İğne Yapraklı Ormanlarda Yaşayan Türler
Yaprak şekilleri ve iğne tiplerine göre farklı gruplara ayrılan kozalaklı ağaçların 600’den fazla türü bulunmaktadır. İğne yapraklı orman bölgelerinde farklı kozalaklı ağaç türleri bulunur. Çam, sedir, ladin, köknar, çam, ardıç, selvi ve sekoya en yaygın ve tanınabilir türlerden bazılarıdır. Dünyadaki en büyük ağaç olan Dev Sekoya ağacı, 120 metreyi aşan yüksekliğe ve 7 metreyi aşan (bazıları 31 metreyi aşar)kalınlığa kadar gövde çapına ulaşan potansiyel olarak Dünyadaki en büyük ve en ağır (toplam tahmini ağırlık 6.167 ton) yaşayan canlıdır. Kaliforniya sekoyası olarak da adlandırılan Sahil Sekoya ağaçları da 91-110 metreyi aşan yüksekliğe kadar ulaşabilir. Tüm kozalaklı ağaçlar her zaman yeşil değildir. Kel Selvi, sonbaharda tüm yapraklarını döken, yaprak döken bir kozalaklı ağaçtır. Kel Selvi, Güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bataklık (tatlı su) bölgelerine özgüdür. Öz odunu çürümeye karşı dayanıklı olduğundan, rıhtımlar, depolar, tekneler, köprüler gibi ağır inşaatların yanı sıra genel doğrama işleri ve iç kaplamalarda kullanılır. Bu ağaçlar, daha soğuk iklimlerde ve daha kuru topraklarda süs olarak kuzeye doğru dikilir.
İğne yapraklı ormanlarda diğer bazı bitkiler de yetişir ancak kozalaklı ağaçlar kadar yaygın değillerdir. Pek çok ot ve otsu bitki iğne yapraklı alt tabakada hâlâ hayatta kalabilir, hatta gelişebilir. Ren geyiği yosunları denilen likenler, mantarlar, eğrelti otları, sürahi bitkisi gibi böcek yiyen bazı etobur bitkiler özellikle kozalaklı ağaçlarla birlikte yaşamaya adapte olmuşlardır.
Bu ormanlarda yaşayan büyük hayvanlar arasında vaşak, ayı, geyik, mus (Kanada veya Amerikan geyiği, Sığın), Ren geyiği, Wolverinler (Kutup porsukları ya da ayı sansarları), dağ keçileri, fare ve sincap bulunur. Bazı hayvanlar ( geyik, kirpi, fare ve tilki gibi) yalnızca kısmen iğne yapraklı ormanlara bağımlıdır, yiyecek ve barınak kaynakları için diğer habitat türlerine giderler. Örneğin geyik, yaprak döken ağaçların yaprakları yemeyi tercih eder ancak sıklıkla iğne yapraklı ormanlardan geçer.
Ağaçkakan, çapraz gaga, baştankara, şahin ve baykuş gibi kuşlar iğne yapraklı ormanların daimi sakinleri arasında yer alır. Çapraz gagalar, gagalarının üst ve alt kısımlarının tamamen üst üste geldiği benzersiz gagalara sahiptir. Bu gagalar tuhaf görünse de önemli bir amaca hizmet eder, çapraz gaganın açık kozalakları kaldırarak içindeki lezzetli tohumlara ulaşmasını sağlar. Ötleğen gibi çeşitli göçmen kuşlar da baharın başında gelir. Nemli koşullara sahip yoğun orman alanları sayısız böcek, karınca, tırtıl ve testere sineği türüne de ev sahipliği yapmaktadır.
Ekolojik ve Ekonomik Önemi
İğne yapraklı ormanlar, en yaygın biyomlardan biri olmasının ve biyolojik çeşitlilikle dolu olmasının yanı sıra, ekonomik açıdan en değerli ekosistem türlerinden biridir. Yapılar inşa etmek ve mobilyalar üretmek için kullanılan kerestelerin çoğu kozalaklı ağaçlardan elde edilir. Bunun yanı sıra kağıt, kalem, terebentin ve hatta Taxol gibi kanser ilaçları gibi bir dizi başka ürün de bu ağaçlardan elde edilir.
İğne yapraklı ormanlar, çoğu insan kaynaklı olmak üzere birçok faktör tarafından giderek daha fazla tehdit edilmektedir. En büyük tehditlerden biri arazi geliştirme ve bina inşaatı için ormansızlaştırmadır. Bunun sonucunda, habitat kaybı ve biyolojik çeşitlilik eksikliği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca küresel sıcaklıklardaki mevcut artış, iğne yapraklı ormanların hayatta kalmasını zorlaştırır ve daha yüksek sıcaklıklara uyum sağlayan yaprak döken ağaçların yerini alabilir.
Kozalaklılar Yangına Uyumludur
Pek çok iğne yapraklı ormanla ilgili en şaşırtıcı şeylerden biri, sağlıklı olmaları için aslında düzenli orman yangınlarına ihtiyaç duymalarıdır. Orman yangınlarını genellikle kilometrelerce uzaktaki tüm canlıları yok eden felaket olayları olarak düşünülür. Orman yangınları elbette bunu yapabilir ama aynı zamanda daha az bilinen faydalı yanları da vardır. Sağlıklı bir iğne yapraklı orman yangını, akşam haberlerinde görülebilen şiddetli yangınlardan çok farklı görünür. Sağlıklı orman yangınları alçaktan yanar ve ormanın taç kısmına (tepesine) kadar ulaşmaz, bunun yerine, orman tabanında daha küçük alevlerle yanar, alttaki her şeyi temizler. Böylece geride kalan tek şey bu biyomun ayırt edici özelliği olan büyük iğne yapraklı ağaçlardır. Yangından sonra zemin değişir. Yakılan bitkiler toprağa besin salar ve toprağı eskisinden daha verimli hale getirir. Ayrıca, toprak altı da baskın bitkilerden temizlenir ve diğer bitki türlerine büyüme şansı tanınır. Yangın sık sık yeni bitkilere yer edinme şansı verdiği için, yangına adapte olmuş iğne yapraklı ormanlar dünyadaki en çeşitli ekosistemlerden bazıları olabilir. Bilim insanları, yangının bu tür ekosistemler için ne kadar önemli olduğunun farkındadır. Bu nedenle var olan iğne yapraklı ormanların bir kısmının korunması için yangın (kontrollü yangınlar) bir yönetim aracı olarak kullanılır.
Ateşe ihtiyaç duyan iğne yapraklı ormanlar
Yangının nasıl daha çeşitli ekosistemler yarattığının en önemli örneği Güney Amerika’daki uzun yapraklı çam ormanlarıdır. Bu ormanlar bir zamanlar ABD’nin güneydoğusunun çoğuna yayılmıştır, ancak tarım arazisine dönüştürülmesi, aşırı ağaç kesimi ve yangın söndürme nedeniyle bu ormanlar eskiden hakim oldukları toprakların yalnızca küçük bir kısmını kaplar. Diğer iğne yapraklı orman türleri başka nedenlerden dolayı yangına ihtiyaç duyar. Örneğin Orta Batı ve Kanada’nın kuzey kısmındaki Banks çamı ormanları, bir orman yangını çıkmadığı sürece aslında hiç üreyemez. Serotinöz kozalaklar üretirler, yani reçine ve balmumu ile sıkıca yapıştırılmışlardır ve tohumlar bir orman yangını gelip balmumunu eritmediği ve tohumu serbest bırakmadığı sürece fiziksel olarak kozalaktan dışarı çıkamazlar. Banks çamı (Jack çamı) ormanları kendi başlarına benzersizdir ancak aynı zamanda başka bir nadir sakini daha vardır: Kirtland ötleğenleri. Bu küçük gri ve sarı kuşlar, akla gelebilecek en özel habitat gereksinimlerinden bazılarına sahiptir. Yalnızca büyük, saf Banks çamı ormanlarında yuva yaparlar ve ağaçların kendileri de 45 cm ila 6 metre uzunluğunda ve 6 ila 22 yaşında olmalıdır. Yangına uyum sağlayan diğer birçok iğne yapraklı ormanda olduğu gibi, Banks çamı ekosistemleri de düşüştedir ve bu minik kuşun popülasyonu da onlarla birlikte azalmaktadır. 1974 yılına gelindiğinde bilinen yalnızca 167 kuş vardır ve hepsi Michigan’ın kuzeyindeki tek bir ilçede üremiştir. Banks çamı ormanlarına yönelik yoğun yönetim programları sayesinde nüfus nihayet artmaktadır. 2011 yılında biyologlar 1.828 kuş saymıştır. Hatta yakın zamanda ilk kez tamamen yeni eyaletlerde görülmüşlerdir.
Sonuç olarak iğne yapraklı ormanlar uzun süredir vardır, insanların yardımı ve korumasıyla çok daha uzun süre var olacaklardır.
KAYNAKÇA:
https://fullertonarboretum.org/online-education/coniferous.aspx
https://www.conserve-energy-future.com/coniferous-forest.php
https://www.coniferousforest.com/
https://untamedscience.com/biology/biomes/coniferous-forest-biome/
https://www.orman.gen.tr/igne-yaprakli-ormanlar.html
https://derinkesif.com/kultur/tayga-ormanlari-nedir-tayga-hakkinda-bilgiler.html
YAZAR: MÜŞERREF ÖZDAŞ