Apraksi, kişilerin günlük olarak yaptığı hareketleri gerçekleştirmesine engel olan nörolojik hastalığın bir etkisidir. Örneğin, apraksisi olan kişi ayakkabı bağını bağlamakta veya bir gömleğin düğmelerini ilikleme de zorluk çekebilmektedir. Konuşma apraksisi olan kişiler konuşmayı ve konuşarak kendilerini ifade etmede zorlanmaktadırlar. Bu makalede, apraksinin nedenleri ve semptomları ile tedavi seçenekleri hakkında daha bilgiler bulunmaktadır.
Nedenleri
Kafa travması, felç ve demans hastalıkları apraksinin olası nedenlerindendir. Apraksi, beyindeki serebral hemisferlerin belirli bölgeleri düzgün çalışmadığında meydana gelmektedir. Bu işlev bozukluğu, beyindeki bir lezyon öğrenilen hareketlerin anılarını depolayan sinir yolları boyunca oluştuğunda ortaya çıkmaktadır ve apraksi olan kişi bu bilgilere erişememektedir. Ayrıca beyni etkileyen kafa travması veya hastalığa bağlı olarak meydana gelmektedir. Bu hastalıklara örnekler aşağıdaki gibidir:
• İnme
• Kafa travması
• Bunaklık
• Tümörler
• Kortikobazal ganglionik dejenerasyon
Apraksi yaşlı yetişkinlerde, bu popülasyonda inme ve demans gibi nörolojik hastalıkların görülme sıklığının yüksek olması nedeniyle daha yaygındır. Kişiler felç nedeniyle apraksi yaşıyorsa, birkaç hafta içinde iyileşebilmektedir. Ayrıca genetik bir hastalıktır. Bir bebeğin doğumda apraksi varsa, merkezi sinir sistemini ilgilendiren sorunlardan kaynaklanıyor olabilmektedir.
Belirtileri
Apraksinin ana semptomu, apraksisi olan kişinin vücudunu tam olarak kullanmasına ve hareket etme komutlarını anlamasına rağmen basit hareketler yapamamasıdır. Bu hastalığı olan kişiler, gönüllü olarak hareketleri kontrol etmeyi veya koordine etmekte zorlanmaktadırlar. Aynı zamanda bu kişiler, kelimeleri doğru anlama veya kullanma yeteneğini azaltan dil bozukluğu ve afazi olan beyin hasarına da sahip olabilmektedirler.
Türleri
Farklı apraksi türleri vücudu farklı şekillerde etkilemektedirler. Bu türler aşağıdaki gibidir:
Ekstremite-kinetik apraksi: Ekstremite-kinetik apraksi olan kişiler, kesin ve koordineli hareketler yapmak için parmak, kol veya bacaklarını kullanamazlar. Bu kişiler tornavida gibi bir aletin nasıl kullanılacağını anlamış ve geçmişte kullanmış olsalar da, şimdi aynı hareketi yapamamaktadırlar.
İdeomotor apraksi: İdeomotor apraksisi olan kişiler, başkalarının hareketlerini kopyalamak için sözlü bir komutu takip edememekte veya hareketler için önerileri izleyememektedirler.
Kavramsal apraksi: Bu apraksi formu ideomotor apraksi ile benzerdir. Kavramsal apraksi olan kişilerde birden fazla basamağı içeren işleri yapamamaktadırlar.
Fikri apraksi: Fikri apraksi olan insanlar belirli bir hareketi planlayamazlar. Giyinmek veya banyo yapmak gibi bir dizi hareketi takip etmekte zorlanmaktadırlar.
Brakofasiyal apraksi: Brakokofasiyal apraksi veya fasiyal-apraksi olan kişiler yüzünde ve dudaklarında emir vererek hareket ettirmede zorluk çekmektedirler.
Yapısal apraksi: Yapısal apraksi olan kişiler temel diyagramları veya şekilleri kopyalayama, çizme veya inşa etmede zorluk çekmektedirler.
Oculomotor apraksi: Oculomotor apraksi gözleri etkilemektedir. Bu tip apraksili kişiler komuta göz hareketlerinde zorluk çekmektedirler.
Sözel apraksi: Sözel veya sözlü apraksi olan kişiler konuşma için gerekli hareketleri yapmayı zor bulmaktadır. Ses üretme ve konuşma ritimlerini anlamada problemler olmaktadır.
Apraksi ve Afazi Dispraksi
Afazi olan kişi cümle oluşturmakta ve anlamakta zorlanmaktadır. Apraksi belirtileri, afazi ve dispraksi denilen diğer iki durumun belirtilerine benzemektedir. Afazi, genellikle beyin korteksi adı verilen beynin bir kısmının zarar görmesinden kaynaklanmaktadır. Beyin korteksinin Broca bölgesi ve Wernicke bölgesi olarak adlandırılan belirli bölümleri, dil anlama ve üretmekle sorumludur. Afazi olan kişiler bazı zorluk çekmektedir. Bu zorluklardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Kendilerini ifade etmek için doğru kelimeleri bulmada zorluk
• Cümle okuma ve yazmada zorluk
• Kelimeleri ve gramerini anlamada zorluk
Dispraksi, kişilerin bazen gelişimsel koordinasyon bozukluğu olarak adlandırdığı hafif bir apraksi şeklidir. Kişinin bazı fiziksel hareketleri yapma yeteneğini azaltır ve konuşmayı da etkilemektedir. Dispraksi olan kişiler bazı belirtilere sahiptir. Bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Denge zorluğu
• Sakarlık
• Görüş problemleri
• Duygusal ya da davranışsal zorluklar
• Sosyal becerilerle ilgili sorunlar
• Okuma, yazma ve konuşma zorluğu
• Hafıza problemleri
Teşhis ve Testler
Doktor kişinin apraksi teşhisini yapmak için, tıbbi geçmişine bakarak altta yatan nedenleri belirlemek için tüm belirtileri gözden geçirir. Ayrıca motor zayıflığı, afazi veya dispraksi gibi benzer durumları ekarte etmek için de uygulamaktadır. Doktor değerlendirme yapabilmek için çeşitli testler uygulamaktadır. Bu testler aşağıdaki gibidir:
• Sözlü ve sözsüz iletişim kurma
• Kişiler belirli faaliyetlere nasıl katılır ve nasıl çalışır?gözlemleme
• Koordinasyon testleri
• İşitme ve dinleme yeteneklerini sınama
Testler, motor koordinasyon becerilerini ölçmek için fiziksel testleri ve komutları anlama yeteneğini kontrol etmek için dil testlerini içermektedir.
Tedavi
Kişilerin altta yatan bir sağlık durumu nedeniyle apraksisi varsa, apraksiye neden olan rahatsızlık için tedavi görmelidirler. Bu fiziksel ve mesleki terapi semptomları iyileştirmeye yardımcı olmaktadır. Bu tedaviler aşağıdakiler gibidir:
• Tekrarlama yoluyla sesler geliştirmek ve beraberindeki hareketleri uygulamak
• Metronom veya parmak tıklaması kullanarak konuşma ritimleri üzerinde çalışmak
• Kalem ve kâğıt veya kendilerini ifade etmek için bir bilgisayar kullanmayı öğrenme
Konuşma terapisti ile düzenli bire bir görüşmeler, kişilerin konuşma apraksi semptomlarını iyileştirmelerine yardımcı olmaktadır. Bu teknikler aşağıdaki gibidir:
• Kişinin bazı sesleri çıkarması için ağız kaslarını nasıl hareket ettireceğini öğrenme
• Konuşma dilini zor kullananlar için işaret dili öğrenme
• Konuşmaya yardımcı olmak için tüm duyuları kullanma örneğin, kaydedilmiş sesleri dinleme ve ağzın nasıl ses çıkardığını görmek için ayna kullanma
Yönetim
Konuşma terapisi, apraksi ile yaşayan kişilerin yaşamlarını iyileştirmeye yardımcı olmaktadır. Apraksili çocuklar veya yetişkinler, yaşamları boyunca bu bozukluğu yönetmelidirler. Özel eğitim programları, fiziksel, konuşma ve meslek terapisi, kişilerin apraksi ile daha kolay yaşamayı öğrenmelerine yardımcı olmaktadır. Şiddetli apraksiye sahip kişiler, bağımsız olarak yaşayamayabilir ve günlük görevleri yerine getirmek için başkalarından yardım almaları gerekmektedir.
Apraksili kişiler için görünüm kişisel durumlarına bağlı olarak değişmektedir. Kişinin felç veya başka bir nörolojik bozukluk nedeniyle apraksi varsa, bu durumun tedavisi apraksi semptomlarının azaltılmasına veya çözümüne yardımcı olmaktadır. Ulusal Nörolojik Bozukluklar ve İnme Enstitüsü’ne göre, bazı kişilerin apraksi semptomları zaman içinde önemli ölçüde iyileşmektedir, bazılarının ise daha az iyileşme yaşamaktadır. Ayrıca bazı kişiler birkaç yıl, hatta on yıl boyunca iyileşme göstermeye devam etmektedir. Apraksili kişiler sevdiklerinden, okullardan veya meslektaşlardan gelen doğru destekle da durumlarını yönetmeyi öğrenebilmektedirler.
Kaynakça:
mgiep.unesco.org
asha.org
aphasia.org
stroke.org
rarediseases.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu