İlk insanların ateşle tanışmalarının yıldırım düşmeleri ve benzer sebeplerle başlayan yangınlar sonucu olduğu düşünülmektedir. Önceleri sadece doğal yollarla elde edilen ateş devamlı yanar durumda muhafaza edilmeye çalışılmış, söndüğünde yeniden bir başka yerden ateş aranmıştır. İlk insanların ateş yakmayı keşfetmelerinden ve kontrollü biçimde kullanmaya başlamalarından sonra insanların hayatları kolaylaşmıştır. Ateş sayesinde ısınmışlar, yiyeceklerini pişirmişler, geceleri aydınlanmışlar, yabani hayvanlardan korunmuşlardır. Ateşin kullanılması ile metaller eritilebilmiş, ev aletleri yapılmış, teknolojik olarak gelişme sağlanmıştır. Ateşin bu kadar olumlu yönlerinin yanı sıra olumsuz yönleri de vardır. Ateş kontrol edilemezse bir felaket nedeni olabilir. Bir yangın çıktığında alevler bir evdeki tüm eşyaları ya da bir ormanı bir saatten daha az bir zaman içinde küle çevirebilir ve yaşamsal tehlike yaratabilir.
Tam ve Eksik Yanma![Ateşten Neden Duman Çıkar?]()
Dumanın nasıl oluştuğunu anlamak için ateşin mekaniği anlaşılmalıdır. Herhangi bir yanıcı madde (odun, kömür, kağıt, benzin gibi) atmosferde bulunan oksijenle bir kimyasal reaksiyona girer ve yanma olayı gerçekleşir. Yanma olayının başlaması ve ateşin ortaya çıkabilmesi için yanıcı maddeler yani yakıtlar önce tutuşma sıcaklığına ulaşıncaya kadar kibrit, sürtünme, şimşek, odaklanmış güneş ışığı gibi bir ısıtıcıyla ısınmalıdır. Sonuç olarak ateş, yüksek sıcaklıkla birlikte alevlerin ortaya çıktığı hızlı yanmanın bir sonucudur. Tam bir yanma olabilmesi için ortamda yeterince oksijen bulunmalıdır. Tam yanmada her şey yanarak sadece su (buhar şeklinde çıkar) ve karbondioksit üretir. Yakıtın yakması için yeterli oksijen olmadığında eksik yanma gerçekleşir ve duman oluşur. Eksik yanma meydana geldiğinde, her şey yanmaz. Eksik bir yanma karbonmonoksit, su (buhar şeklinde) ve karbon tozu (kurum) üretilmesine neden olur.
Duman Nedir?
Güzel yanan bir ateşte sıcak parlamakta olan közler görülür, duman tütmez. Bir gazın yanması veya çakmak alevi düşünüldüğünde duman yoktur, çünkü herhangi bir katı parçacık yanmaz, bu nedenle temiz bir alevdir. Hala fazla ısı üreten ve dumanı tütmeyen bir ateşin üzerine bir parça tahta ya da kağıt parçaları atılırsa yeni yakıt ısındıkça duman artar çünkü bu malzemeler su, karbon, kül ve diğer organik bileşikleri de içerir. Odunun içindeki hidrokarbonlar yüksek sıcaklıklarda buharlaşır ve dumana neden olur.
Duman, yanma işlemi sırasında yanmadan kalan çeşitli katı, sıvı ve gaz parçacıklarının görünür bir birleşimidir. Yakılan yakıta bağlı olarak duman, çok çeşitli farklı bileşenler içerebilir ancak görünür duman çoğunlukla karbon veya kurum, katran, yağlar ve kül içerir, bunlar dumanı görünür kılar. Bir ağacın hücrelerinde bulunan kalsiyum, potasyum ve magnezyum gibi mineraller yanmadığından aynı zamanda üretilen kül oluştur. Yakılan plastikler gibi diğer maddeler, dumana, maddenin kendisinin bileşimine büyük ölçüde bağlı olan tehlikeli kimyasallar katar. Sigaradan çıkan dumanın bileşimi çok daha karmaşıktır ve genellikle kanserojendir. Karbonmonoksit, hidrojen siyanür, azot oksitler, formaldehit, benzen, nikotin ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar gibi kimyasal bileşenleri içerebilir.
Ateşin Çok Dumanlı Yanmasının Sebepleri
Bazı ateşler diğerlerinden daha dumanlı olabilir. Ateşin çok dumanlı olmasının birkaç nedeni vardır. En yaygın nedenler şunlardır:
1-Islak odun kullanılması
Islak odun her zaman daha dumanlı ateşler yaratır. Bunun birkaç nedeni vardır. İlk olarak, odunun içindeki nem yanacak ve buhara dönüşecektir. Bu buhar yanan odunun dumanıyla karışır ve dumanı kuru odun kullandığı zamankinden çok daha kalın hale getirir. Islak odun sorunludur çünkü ahşabın sıcak olarak yanmasını engeller. Duman alevden daha düşük sıcaklıklarda başlayacak, bu nedenle odun için için yanıyorsa çok fazla duman çıkaracaktır. Ateş ısındığında daha fazla alev ve daha az duman çıkaracaktır. Islak ahşap bunu zorlaştırır. Bunu önlemek için sadece kaliteli, kuru ve yoğun fırınlanmış odun yakılmalıdır. Yakacak odunlar tamamı tazeyken kesilir ve 250 derecede 48 saat boyunca fırına yerleştirilir. Bu, odunların sürekli olarak kuru, yoğun ve temiz olması anlamına gelir, her kullanıldığında harika bir yanma deneyimi sağlar. Örneğin, son teknoloji yakacak odun, %10’dan daha az bir nem içeriğine sahiptir. Yaş yakacak odun (taze kesilmiş veya ağaçtan düşmüş) %50 nem içeriğine sahip olacak ve kurutulmuş yakacak odun %20-30 nem içerecektir. Bu, nem içeriğinde önemli bir azalmadır ve bu nedenle önemli ölçüde daha az dumanlı bir ateş yaratacaktır.
2-Küflü veya mantarlı odun kullanılması
Çok uzun süre dışarıda kalmış, kurutulmuş çıra veya odun kullanılırsa küf veya mantar oluşabilir. Bu odun yakıldığında küf ve mantar yanar ve bunlar çok fazla duman çıkarır. Yakacak odun mantar veya küf açısından incelenmeli ve temiz değilse yakılmamalıdır. Fırınlanmış odun yakmayı seçmek ateşin çok dumanlı yanması gibi bir sorunu önleyecektir. Fırında kurutma işlemi tüm küf, mantar ve böcekleri öldürür, daha güvenli, daha temiz bir ateş oluşturur.
3-Bahçedeki süprüntülerin yakılması
Yaprak, çam iğneleri veya çam kozalakları ile ateş yakmak cazip gelebilir. Bazen hızlı bir alev oluşturabilirler ancak çok fazla duman da oluşturabilirler. Çoğu zaman, bahçe kalıntıları hala oldukça ıslaktır. Bu nem dumana katkıda bulunur. Bahçelerdeki çer çöp ayrıca oksijen akışını azaltır, bu da ateşin ısınmasını ve iyi yanmasını zorlaştırır. Bu çer çöpte ayrıca ateşin duman seviyelerini artıracak kir veya özsu bulunabilir. Bunun yerine, tüm doğal ateşleyiciler ve kaliteli çıraların kullanılması önerilir. Böylece hızlı bir şekilde ısınacak ve daha büyük kütükleri yakmayı çok daha kolay hale getirecek temiz bir yanma elde edilir.
4-Çöp yakılması
Çöp yakmak her zaman kötü bir fikirdir. Ateşin yanında oturan kişilere, işleri bittikten sonra kullandıkları bazı yiyecek ambalajlarını veya tek kullanımlık bardakları ateşe atmak cazip gelebilir fakat bu doğru değildir. Her türlü çöp dumana eklenir ve havaya herkes için kötü olacak zehirli dumanlar salabilir.
5-Ateşin nefes almasına izin verilmemesi
İyi bir ateşin yanması için ısı, bir yakıt kaynağı ve oksijene ihtiyaç vardır. Kütükler birbirine çok sıkı bir şekilde yığılırsa mevcut oksijeni azaltır ve ateşin yanmasını zorlaştırabilir. Bu, alevleri söndürebilir ve odunun yanmak yerine için için yanmasına neden olabilir. Odun için için yandığında daha fazla duman oluşturur. İşin püf noktası, yakılacak odun kütükleri ısıyı paylaşacak kadar yakın ancak yine de nefes alabilecekleri kadar uzak olacak şekilde istiflemektir.
6-Çam gibi yumuşak ağaçlar kullanılması
Birçok piknik alanında yerde yatan yumuşak ağaçları bulmak kolaydır. Çam ağaçlarının bazı dalları ve yaprakları yere dökülebilir ve kuruduktan sonra kolayca yanabilir. Tek sorun, çam ağaçlarının yanan ve koyu duman oluşturan reçine benzeri bir madde içermesidir. Çok çabuk yandıkları için yumuşak ağaçları ocaklarda yakmak için iyi değildir. Ateşleyici olarak küçük bir çıra parçası kullanmakta bir sorun yoktur, kolayca tutulur ve yanmaya yardımcı olur. Parça küçük olduğu için çok fazla duman çıkarmaz ve gerçekten çok güzel bir koku yayar. Ateş yakmak için her zaman yumuşak ağaçlardan ziyade sert ağaç seçmek önemlidir. Yaprak dökmeyen ağaçlar tipik olarak yumuşak ağaçlardır, yaprak döken ve yaprak oluşturan ağaçlar ise sert ağaçlardır. İyi sert ağaçlar arasında kiraz, meşe ve ceviz bulunur.
Neden Dumansız Ateş?
Her ateş biraz duman oluşturur ancak bazı ateşler diğerlerinden çok daha fazla duman çıkarabilir. Ateşin üzerinde yemek pişirmeye çalışılıyorsa koyu renkli duman iyi bir lezzet katmaz. Berrak, mavi duman ise inanılmaz bir odun tütsü aroması katabilir. Duman, özellikle et tütsülerken her zaman kötü veya rahatsız edici bir şey değildir. Ancak bu yapılmıyorsa büyük bir enerji ve yakıt israfıdır, dumana uzun süre maruz kalınıyorsa ayrıca sağlığa zararlıdır. Dumansız ateşlerin başlaması daha az zaman alır ve daha uzun süre yanar, bu da yemek pişirirken aranan özelliklerdir. Yakıtın tamamı ihtiyaç duyulan ısıyı üretmek için kullanıldığı için alevler daha sıcak olacak ve yemekler daha hızlı pişecektir. Pişirme süresini uzatacak yakıt eklemeye de devam etmek gerekmeyecektir. Dumansız bir ateşle etleri toplu halde pişirmek kolay ve hızlıdır ve yakıt israfı olmaz.
Koyu renkli duman pek çok nedenden dolayı hoş değildir, gözleri yakabilir, nefes almayı zorlaştırabilir, yakınındaki kişinin kötü kokmasına neden olabilir. Koyu renkli dumanlar ateşe yeterince yaklaşmayı da zorlaştırır. Tüm bu nedenlerle ve daha fazlasından dolayı dumanlı bir ateş istenmez. Dumansız ateşin istenmesinin sebeplerinden biri de gizliliktir. Bir ateşin kokusu ve ışığı, dumanın görülmesi kişinin bulunduğu yeri ele veren işaretlerdir. Dumansız bir ateş, vahşi doğada alınabilecek gerekli bir güvenlik önlemi olabilir. Dumansız bir ateş, hava kirliliğini ve kişisel karbon ayak izinizi azaltmaya yardımcı olur, böylece herkesin çok sevdiği ormanların gelecek nesiller için daha fazla gelişme şansı artar.
Dumansız Ateşler İçin En İyi Yakıt Türleri![Ateşten Neden Duman Çıkar?]()
Dumansız ateş için çözüm, daha iyi, ıslak olmayan veya yalnızca karbon içeren yakıt kullanmaktır. Örnekler arasında taş kömürü (maden kömürü), odun kömürü, antrasit (güç tutuşan, duman ve koku üretmeyen, yaklaşık %91 karbonlu olan, kalorisi yüksek, fazla ısı üreten bir taş kömürü), kok kömürü ve kuru odun bulunur.
Kok kömürü maden kömüründen kuru ya da ayrımsal damıtma adı verilen bir işlemle elde edilir. Yaklaşık %90’ı karbondur. Kok kömürü, organik maddelerin uzaklaştırılması amacıyla oksijensiz bir şekilde ısıtılan maden kömürüdür. Bu sırada çıkan duman değerlidir, başka maddelerin yanı sıra kömür gazı, kömür katranı, amonyak, alkoller ve formaldehit içerir. Bu bileşiklerin dumandan damıtılması mümkündür. Mesela odun alkolü diye bilinen metanol, eski zamanlarda odunların dumanından damıtma yoluyla üretilmiştir.
Odun kömürü (mangal kömürü) odunun (çoğunlukla meşe odunu) oksijen yokluğunda, özel oluşturulan kapalı bir ortamda yüksek sıcaklıklarda (538 santigrat derece) ısıtılıp yakılmasıyla oluşturulur. Bu işlemle odunun yapısındaki bütün uçucu organik bileşikler uzaklaştırılır, geriye mineraller (kül) ve karbon kalır. Bu nedenle yakılan odun kömüründeki saf karbon karbondioksit üretmek için oksijenle birleşir. Sıcak kömür yavaşça kırmızı bir parıltıyla yanar, alev yoktur, ilk aşamada çok az duman çıkabilir.
Duman Yükselir
Bir ateşte ya da yangında ısı yükselir, bu nedenle duman yükselir. Bir yapı yangınının ilk aşamalarında, tavanın yakınında duman birikmesi çok yaygındır. Bu nedenle duman dedektörleri her zaman bir duvara veya tavana yükseğe yerleştirilir. Odanın tepesine yükselen ilk duman belirtilerini algılarlar. İtfaiyeciler bunu bilirler ve bu nedenle yanan bir binaya girdiklerinde elleri ve dizleri üzerine çökerler. Zeminin yakınında çok daha az duman vardır ve görüş daha iyidir.
Dumansız Ateş Yakmak İçin Diğer İpuçları
Bir ateşi başlatmadan önce güvenli ve izin verilen bir alanda yakıldığından emin olmak için alan her zaman incelenmelidir. Ateşin etrafındaki en az 3 metrelik alan yanıcı maddelerden, özellikle teçhizattan uzak tutulmalıdır. Her zaman yakında bir şişe su veya toprak yığını gibi bir yangın söndürme kaynağı bulundurulmalıdır. Ateş yakmadan önce tüm malzemeler toplanmalıdır. Herhangi bir suyun varlığı dumana neden olur. Yakıt mümkün olduğunca kuru tutulmalıdır. Bir evde ateş yakılacaksa odunlar için bir kulübe ya da baraka oluşturulmalıdır. Çok fazla duman çıkarmayan, kömüre alternatif yakıt kaynakları (kurutulmuş hayvan gübreleri, kuru otlar ve soyulmuş ağaç kabukları) kullanılabilir. Kullanılan yakıt 60 santimetreden büyük ve başparmaktan küçük olmamalıdır. Dumansız bir ateşe sahip olmak için iyi kav (patates cipsi, pamuk topları ve vazelin, kuru ağaç kabukları, kuru yapraklar, ince dallar, kuru otlar, kuru yosunlar, kağıt, gazete parçaları, yanıcı jeller gibi malzemeler) ve çıra kullanılması zorunludur.
Duman Solunması Ölümcül Olabilir
Farklı duman türlerine maruz kalmak farklı sağlık etkilerine neden olabilir. Orman yangınlarından veya kamp ateşinden kaynaklanan dumana hafif düzeyde maruz kalmak genellikle sağlığa olağanüstü derecede zararlı değildir, sigaradan kaynaklanan pasif sigara dumanına maruz kalmak ise daha zararlıdır. Çok sayıda (7000’den fazla) kimyasal içermesi nedeniyle sigara dumanı özellikle zararlıdır; yüzlercesi toksiktir ve 70 kadarı kansere neden olabilir. Pasif sigara dumanına maruz kalmak, daha sık ve şiddetli astım ataklarına, solunum yolu enfeksiyonlarına, kulak enfeksiyonlarına neden olabilir, inme, kalp hastalığı ve akciğer kanseri gelişme riskini artırabilir.
Orman yangınlarından ve diğer odun bazlı yangınlardan kaynaklanan genel duman, nefes almayı zorlaştırabilir ve buna maruz kalmak mevcut kalp ve akciğer sorunlarını kötüleştirebilir. Dumana maruz kalma belirtileri ağrılı gözlere, gözyaşına, öksürüğe ve burun akıntısına neden olabilir. Maruziyet yüksekse akciğer sorunları gelişebilir ve aşırı duman maruziyeti ölümle sonuçlanabilir.
Evde yangın kurbanlarının yaklaşık %75’i yangından ziyade dumanın etkileri nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Evin içeriğine bağlı olarak ortaya çıkan duman aşırı derecede zehirli veya tahriş edici olabilir. Örneğin, yanan plastikler genellikle karbonmonoksit ve hidrojen klorür gibi kurum ve zehirli gazlar üretir.
Duman ayrıca görünürlüğü ya da görüş mesafesini de engeller. Bu, yangından tahliyeyi zorlaştırır. Birçok ölüm, insanların (itfaiyeciler dahil) duman içinde yönünü kaybetmesi ve bir binadan çıkış yolunu bulamamaları nedeniyle meydana gelir. Kişi dumanın toksinlerine maruz kaldığında kas kontrolü kaybolur, muhakeme bozulur ve akıl yürütme yeteneği azalır. Ateş ayrıca oksijen tüketir, böylece kişilerin nefes alması için mevcut oksijen miktarı azalır. Duman, odadaki oksijenin yerini alarak boğulmaya neden olabilirler. Bir yangın acil durumunun mevcut olduğu bir zamanda, hızlı kararlar alabilmek önemlidir ancak, zehirli gazlar, aşırı ısınmış hava, duman ve sınırlı görüş, kişinin uygunsuz veya mantıksız davranmasına neden olabilir. Dumanın zararlı etkilerinin farkında olmak ve zemine çökerek sürünerek hızla kaçabilmek hayati önem taşır.
![Ateşten Neden Duman Çıkar?]()
Dumanlı Bir Binada Ne Yapılabilir?
Dumanlı Bir Binada Ne Yapılabilir?Dumanlı bir binaya girenler, ellerinin ve dizlerinin üzerine çökmeli ve en yakın çıkışa doğru sürünmeye başlamalıdır. Kapalı bir kapıya gelinirse, ısı testi yapmadan kapı açılmamalıdır. Elin arkası kapıya dayanmalı ve sıcaksa açılmamalıdır. Geriye dönüp başka bir çıkış aranmalıdır. Sıcak değilse, yavaşça açılmalı ancak alevlerle karşılaşılırsa tekrar kapatmaya hazır olunmalıdır. Dışarı çıkana kadar emeklemeye devam edilmelidir. Yardımcı olması için binanın duvarlarının kullanılması gerekebilir. Duvara sadece omuz dayanmalı ve duvara dayalı olarak emeklemeye devam edilmelidir. Bunun yapılması dumanda kaybolma şansını azaltacaktır. En iyi plan, herkesin buluşması ve olması gereken evin dışında önceden düzenlenmiş bir buluşma yerine sahip olmaktır.
Kaynakça:
https://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geophysics/fire.htm
https://www.solonohio.org/636/FACTS-ABOUT-SMOKE
https://www.cuttingedgefirewood.com/news/why-is-my-fire-so-smokey-and-6-ways-to-prevent-it/
https://backpackingmastery.com/skills/smokeless-fire-tips.html
Yazar: Müşerref Özdaş