Yaygın adı: Bayağı İpekkuyruk
Bilimsel adı: Bombycilla garrulus
Familya: İpekkuyrukgiller
Takım: Ötücü kuşlar
Boyutları: Uzunluk, 18 cm; kanat açıklığı, 32-36 cm; ağırlık, 50-75 gr
Fiziksel özellikleri: Arkaya doğru sorgucu olan dolgun bir kuştur, pembe-kahverengi bir gövdesi vardır, but kısımları gridir, çenesi siyah olup ince ve siyah bir maskesi vardır, kanat çizgileri beyazdır, tüylerinin başlangıcı sarı ve beyazdır, uçları ise (bazı türlerde) kırmızıdır, kuyruğunun ucu sarıdır.
Alışkanlıkları: Kışın sürüler halinde yemiş ararlar
Yaşam çizgisi: Yuvaları ince dallar, yosun ve çimenlerden yapılan bir kaseye benzer; ağaca yapılan bu yuvaların içinde çimen ve likenlerden oluşan bir katman bulunur; İpekkuyruk gri ve siyah noktaları olan, gri-mavi arası 5-6 yumurta bırakır; kuluçka görevi dişidedir ve 14-15 gün sürer; yavru, 14-15 gün sonra tüylenmeye başlar; 1 kez yumurtlarlar
Sesi: Yumuşak ve çınlayan bir “sirrr” sesi çıkarırlar, ötüşleri benzer şekildedir; havalanırken ve yere konarken kanatlarından çırpma sesi çıkarırlar.
Beslenme tarzı: Üreme mevsiminde böcekler, kışın ise yemişlerle beslenirler
Yaşam alanı: Özellikle yaşlı, liken kaplı kozalaklı bitki örtüsünün hakim olduğu kuzey ormanlarında ürerler; sevdikleri meyveleri bulabildikleri ılıman bölgelerde kışı geçirirler, buralar şehir merkezleri ya da bahçeler olabilir.
Türün durumu: Herhangi bir risk altında olmadığı sanılmaktadır. Bayağı İpekkuyruklar göz alıcı göçmen kuşlardır; kuzey yarım küreyi tam bir daire şeklinde çevreleyen üreme alanlarından çok, en iyi kışı geçirdikleri bölgelerde tanınırlar. Bayağı ipekkuyruk, bir kitabın sayfasında gördüğünüz fotoğrafından farklı değildir. Pembemsi tüyleri, alevli sorgucu, tüylerinin üzerindeki büyüleyici süslemeler ve genel olarak egzotik görüntüsü onu diğer kuzey kuşlarından farklı kılar. Ancak büyüklüğü ve şekli sığırcığa (Sturnus vulgaris) çok benzer. Işıklandırmanın farklı olduğu bazı yerlerde ayırt edici tüyleri olduğundan daha koyu görünebilir ve bu haliyle sığırcık ile karıştırabilir. Her ne kadar ipekkuyruk sürüleri ender olarak sığırcıklarda olduğu gibi geniş sürüler oluştursalar da, genellikle dar sürüler halinde gezerler ve bu sürülerde en fazla birkaç yüz kuş bulunur.
Bu tür net olarak görülebiliyorsa bu kesinlikle bir Bayağı ipekkuyruktur. Ancak Kuzey Amerika’da rengi daha kahverengi, kanatları daha düz ve kuyruk altı kırmızı-kahverengi yerine beyaz olan sedir ipekkuyruk (Bombycilla cedrorum) ile karıştırabilir. Erkek ve dişi aşağı yukarı birbirine benzer, ancak dişinin siyah Çenesinin daha küçük ve çizgileri daha anlaşılır bir alt kenarı olduğu söylenebilir. Aynı zamanda dişilerin kanatlarında daha az sayıda ve daha küçük kırmızı tüy uzantıları vardır. Gençlerin tüyleri yetişkinlerine göre daha solgundur; kaşları beyazımsıdır ve her bir gözün arkasında beyaz bir çizgi bulunur.
Bayağı ipekkuyruk, geçmişte ipeksikuyruk, bayağı geveze, kızıl kuyruklu geveze ve Carolina gevezesi gibi farklı adlarla anılırdı. Buradaki “geveze”, çınlayan ötüşünden çok kanatlarından çıkan sesin karşılığıdır. Günümüzde dış görünüşleri birbirine benzeyen üç ırk bilinmektedir. Bu ırklardan biri olan Bombycilla garrulus pallidiceps yalnızca Kuzey Amerika’da yaşar, diğerleri ise Avrupa, Sibirya ve Asya’da bulunur.
Uzun Mesafe Gezginleri
Bazı bayağı ipekkuyruklar kış boyunca üreme bölgelerinde kalmayı tercih eder, bazıları ise güneye göç eder. Sürüye dahil olmayan İpekkuyruklar sıklıkla üreme bölgelerine geri dönerler ve çok geniş tuttukları her bir bölgede bir yıl geçirirler; aynı şekilde kışı her yıl farklı bir bölgede olacak şekilde geçirirler. Kış mevsimini Polonya’da geçiren bir İpekkuyruk bir sonraki kış 5,150 km uzaklıkta, Doğu Sibirya’da bulunmuştur.
İskandinavya’da üreyen kuşlar genellikle Avrupa’nın güney ve batı bölgelerine göç ederler. Ancak göçler sırasında İzlanda ve Grönland gibi daha uzak yerlere de ulaşabilirler. Kuzeybatı Kanada ve Alaska’da üreyen Kuzey Amerikalı türler kış aylarını Kanada’nın Nova Scotia’ya kadar olan güney bölgelerinde geçirirler. Batı Kanada’da üreyen türler Kaliforniya’nın güneyi, Arizona, New Mexico ve Teksas’a göç ederler. Diğer türler ise Ohio, Indiana ve New England’a doğru yol alırlar.
İstilacı Türler
Tipik bir göçmen kuş çiftleşme bölgeleri ve kışı geçireceği bölge arasında öngörülebilir bir yolculuk yapar. Her yıl aynı bölgede ürer ve her yıl kışı aynı bölgede geçirir. Sınırları belli bir rotada göç ederler ve gelişmiş bir sesli iletişim yeteneğine sahiptirler.
Bayağı ipekkuyruk gibi istilacı türler farklıdır. Sonbaharda güneye yönelen kuşların sayısı ve kat ettikleri mesafe yıldan yıla değişiklik gösterir. Bireysel kuşlar geniş ve ayrık alanlarda ürerler ve yine geniş ve ayrık alanlarda kışı geçirirler. Öngörülebilir bir göç rotaları yoktur ve her yıl farklı bir yöne göç edebilirler.
İstilacı türler sıklıkla bir ya da iki tür yiyeceğe bağlıdır. Eğer yeteri kadar yiyecek yoksa başka bir yere bakmak zorunda kalırlar ve genellikle kendilerine uygun olan ilk yiyeceği buldukları yerden uzağa gitmezler. Birçoğu, yiyecek çeşidinde değişimin sık yaşandığı yüksek enlemlere ait kuşlardır.
Güney İsveç’teki ladin ağaçları her 3-4 yılda bir iyi mahsul verir, böylece kırmızı çaprazgaga (Loxia curvirostra) için yiyecek sağlar. Herhangi bir bölgedeki tüm ladin ağaçları aşağı yukarı aynı dönemde mahsul verir. İyi bir mahsul, kuşların kışın hayatta kalma oranını, bunun sonucu olarak da çaprazgaga nüfusunu artırır. Ancak art arda iki yıl bol mahsul olmadığından sayıları artan çaprazgagalar yeterince yiyecek bulamazlar. Bunun sonucu olarak kış mevsiminde çok sayıda çaprazgaganın yiyecek bulmak için normalinden daha uzağa göç ettikleri bir “istila yılı” yaşanır.
Et yiyen kuşlar da aynı süreçten geçebilir. Kuzey Amerika’nın kutupaltı ormanlarında yaşayan Kuzeyli çakır (Accipiter gentilis) yabani tavşan ile beslenen türler arasında yer alır. Ancak yabani tavşan nüfusunda on yılda bir yaşanan dalgalanmalar, çakırların on yılda bir güney bölgelerini istila etmelerine yol açar.
Yazsever Sinekkapanlar
Yaz aylarında bayağı ipekkuyruklar daha çok böcekler ile beslenirler. En sevdikleri türler sivrisinek ve titrersinek olsa da mayıs sineği, şayak sineği ve taş sineği ile de beslenirler. Avlarını tünedikleri yerden havalanarak tıpkı sinekkapanlar gibi havada kaparlar. Sonbaharda böceklerin yerini yemişler alır, fakat bu değişim birden değil, yavaş yavaş gerçekleşir. Değişimin hızı hava şartlarına ve böceklerin ulaşılabilirlik durumlarına göre değişir. İlkbaharda tekrar böceklere yönelmeleri belli bir zaman alır – İpekkuyrukların güneş ışığı altında böcek avladıkları ve hava bulutlandığında yemişlere yöneldikleri gözlemlenmiştir. İpekkuyruklar kış mevsimini geçirmek için çiftleşme bölgelerinde kalma, güneye göçe etme ya da daha ılıman bölgelerde yiyecek arama seçeneklerinden birini seçmek zorundadır. İstila yıllarında çok sayıda İpekkuyruk güneye göç eder ve uygun meyveyi bulabildikleri yerde belirir. Seçtikleri besinler çok çeşitlidir; aralarında üvez, alıç, dağ muşmulası, kuşüzümü, elma, armut, ateş dikeni, çobanpüskülü ve sarmaşık bulunur. Bir İpekkuyruk gün içerisinde kendi ağırlığının üç katı kadar meyve yiyebilir. Karnı doymuş bir kuş tembel görünebilir ve iyice yanına yaklaşana kadar sizden kaçmaz, böyle bir durumda İpekkuyruğun sorgucu tehlike işareti olarak dikleşir.
Diğer bir yandan İpekkuyruğun kış diyeti yemişlerle sınırlı değildir. Meyvenin yanı sıra safran, küpe çiçeği, huş ağacı ve titrek kavak gibi bitkilerin tomurcuk ve çiçekleri ile beslenirler. İpekkuyrukların akçaağacın özsuyu, salyangoz ve kınkanatlı böceklerle beslendikleri de gözlemlenmiştir. İpekkuyruklar, yemişlerle beslenirken çok su içerler, hatta kar tanelerini tıpkı bir sinekkapan gibi havada kaparken bile görülebilirler!
Bayağı mı Yoksa Sedir mi?
Kuzey Amerika’da iki tür ipekkuyruk vardır: Bayağı ipekkuyruk ve sedir ipekkuyruk. Bu iki türü birbirinden nasıl ayırt edersiniz? Bayağı ipekkuyruklar Batı Kanada’nın çoğu bölgelerinde ve Alaska dolaylarında ürerler. Kışın yaşam alanları Batı Amerika’da Utah ve Colorado’ya, hatta daha güneye kadar genişler. Bazı yıllarda kuzeydoğuda bile görüldükleri olur. Sedir ipekkuyruklar Kanada’nın güney ve Amerika’nın kuzey bölgelerinin hem doğu hem batı bölgelerinde ürerler. Kışı geçirmek için ise Meksika kadar güneye inerler.
Yetişkin sedir ipekkuyruk daha küçüktür. Bayağı ipekkuyruğun karnı gri iken sedir ipekkuyruğunkı sarıya kaçar. Sedir ipekkuyruğun kuyruk altı beyaz, bayağı ipekkuyruğunki kırmızı-kahverengidir. Bayağı ipekkuyruğun kanatlarında beyaz çizgiler ve sarı işaretler olur; sedir ipekkuyrukta ise bu desenler yoktur. Her iki türün yavrularının karın bölgeleri çizgilidir ve renkleri yetişkinlerine göre daha solgundur; ayrıca sedir ipekkuyrukların aksine bayağı ipekkuyrukların kanatlarında beyaz benekler vardır. Sedir ipekkuyruk sürülerine dikkatlice bakın, bazen aralarında bir bayağı ipekkuyruk görebilirsiniz.
Kaynakça:
National Geoghraphic
Yazar: Tuncay Bayraktar