Her birimiz kötü bir günde ruh halimizi yükseltmek için farklı ve tuhaf şeyler yaparız. Bazılarımız alışveriş yapar, oyun oynar, bazıları da bir enstrüman çalar, müzik dinler, kitap okur ya da sevdikleri bir yemeği yer. Tüm bunlar için beyin suçlanır. Beyin, bir kimyasal karışıklık olduğu için kişileri belirli nesneleri veya aktiviteleri arzulamaya iten bazı kimyasallar üretir. Bu nörokimyasalların üretimini başlatan şey tirozindir. Tirozin sinir hücrelerinin iletişim kurmasına yardımcı olan ve hatta ruh halini düzenleyebilen önemli beyin kimyasalları üretir.
Tirozin Nedir?
Tirozin, vücutta fenilalanin adı verilen başka bir amino asitten doğal olarak üretilen bir amino asittir. Vücuttaki epinefrin, norepinefrin (veya adrenalin), dopamin ve tiroid hormonları gibi en önemli kimyasallardan birkaçı için öncü veya başlangıç maddesidir. Bu nörotransmitterler ve hormonlar beyniniz tarafından vücutta birkaç kritik işlevi yerine getirmek için üretilir. Bu nedenle tirozin açısından zengin gıdaların diyete dahil edilmesi ruh halindeki dalgalanmaları, pazartesi sendromunu, dikkat eksikliğini ve hiperaktiviteyi, uykusuzluğu, yorgunluğu düzeltebilir.
Tirozin aşağıdaki birçok önemli bileşiğin üretilmesine yardımcı olur:
Dopamin: Dopamin ödül ve eğlence merkezlerini düzenler. Bu önemli beyin kimyasalı hafıza ve motor becerileri için de önemlidir.
Adrenalin ve noradrenalin: Bu hormonlar stresli durumlara karşı savaşmaktan ya da kaçmaktan sorumludur. Bedeni, algılanan bir saldırıdan veya zarardan korumak için “savaşmaya” veya “kaçmaya” hazırlarlar.
Tiroid hormonları: Tiroid hormonları tiroid bezi tarafından üretilir ve öncelikle metabolizmanın düzenlenmesinden sorumludur.
Melanin: Bu pigment cilde, saça ve gözlere renk verir. Koyu tenli insanlar, tenlerinde açık tenli insanlardan daha fazla melanine sahiptir.
Tirozinin Eşsiz Yararları
Vücutta doğal olarak üretilen tirozin bir besin takviyesi olarak da mevcuttur. Tirozin aşağıda açıklanan bazı eşsiz yararları sağlar.
Tiroid Hormonlarının Üretimi İçin Gereklidir
Tirozin, tiroid hormonlarının yani tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3)’ün öncüsüdür. Plazmadaki tirozin seviyelerindeki değişiklikler veya tirozinin iyotlanması, doğrudan tiroid seviyelerini etkiler. Bu nedenle, tirozin seviyeleri bir bireyde hipertiroidizme veya hipotiroidizme neden olabilir.
Sabahları Enerji Verir
Yemeklerde, özellikle kahvaltıda bol miktarda tirozin ve fenilalanin bulunması, kişilere enerji verir, depresyonu önler, iştahı arttırır ve hedonik açlığı bastırır. Tirozin, çocukların uyku döngüsü üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Triptofan bakımından zengin kompleks proteinlerle birlikte, tirozin sirkadiyen ritimlerini düzenli hale getirir ve şiddetli stresle savaşabilir.
Dikkat Eksikliği Bozukluğuna Yardımcı Olur
Tirozin, epinefrin, norepinefrin, dopamin ve diğer katekolaminler gibi anahtar nörotransmiterlerin öncüsüdür. Bu hormonlar beyindeki oksijen tüketimini kontrol eder, kan basıncını ve kan şekeri seviyesini korur. Dolaylı olarak, bu katekolaminler vücudun strese ve endişeye yanıt verme şeklini kontrol eder. Bu nörotransmiterlerin seviyelerindeki (özellikle dopamin) herhangi bir değişiklik DEHB (Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu), endişe, depresyon ve zihinsel sağlıktaki diğer aksiliklere yol açar. Tirozin kan-beyin bariyerini geçebilir ve aynı zamanda çeşitli katekolaminlerin başlangıç unsurlarından biri olduğundan, dikkat eksikliği bozukluğunu yönetmek için kullanılabilir.
Depresyona Yardımcı Olabilir
Tirozin depresyonu da iyileştirebilir. Depresyonun beyindeki nörotransmiterlerin dengesiz hale geldiği zaman ortaya çıktığı düşünülmektedir. Antidepresanlar genellikle onları yeniden düzenlemeye ve dengelemeye yardımcı olmak için reçete edilir. Tirozin, nörotransmiterlerin üretimini artırabildiğinden, antidepresan olarak görev yapabilir.Depresyon karmaşık ve değişken bir hastalıktır. Bu nedenle tirozin gibi bir gıda takviyesi semptomlarla mücadelede etkisiz kalabilir. Bununla birlikte, düşük dopamin, adrenalin veya noradrenalin seviyesine sahip depresif bireyler, tirozin takviyesinden fayda görebilirler. Dopamine bağımlı depresyon düşük enerji ve motivasyon eksikliği ile karakterizedir. Aslında, dopamin eksikliği depresyonu olan bireyler arasında yapılan bir çalışmada, tirozinin klinik olarak önemli yararlar sağladığı belirtilmiştir. Daha fazla araştırmalar yapılıncaya kadar, mevcut kanıtlar depresyon semptomlarını tedavi etmek için tirozin takviyesi alınmasını desteklemez.
Zihinsel Performansın Artışını Sağlar
Stresi pek çok kişi yaşar. Stres, nörotransmiterleri azaltarak akıl yürütme, hafıza, dikkat ve bilgiyi olumsuz yönde etkileyebilir. Örneğin, soğuğa maruz kalan (çevresel stres etkeni) kemirgenlerin nörotransmiterlerindeki bir düşüş nedeniyle hafızası bozulur. Bu kemirgenlere bir tirozin takviyesi verildiğinde, nörotransmiterlerdeki düşüş tersine çevrilir ve hafıza geri kazanılır. Kemirgen verilerinin mutlaka insanlara çevrilmesi gerekmese de, insan çalışmaları da benzer sonuçlar vermiştir.22 kadında yapılan bir çalışmada, tirozin, plaseboya kıyasla zihinsel olarak zorlu bir görev sırasında çalışma belleğini önemli ölçüde geliştirmiştir. Tirozin takviyesinin, uykusuzluk yaşayanlara da yarar sağladığı gösterilmiştir.
Saçların Grileşmesini Azaltır ve Sağlıklı Bir Bronzluk Verir
Gri saç, melanin adı verilen bir pigmentin varlığına veya yokluğuna bağlı olan yaşlanma ile ilişkili bir özelliktir. Belirli hücreler, melanositler, bu pigmenti sitoplazmalarında üretirler. Bu melanin pigmentinin yüzdesi doğal cilt ve saç rengi sorumludur. Tirozin melanositlerde sıkıca kontrol edilen bir işlemle melanine dönüştürülür. Tirozin eksikliği, erken veya hızlandırılmış saç kırlaşmasına ya da grileşmesine ve cilt pigmentasyonuna neden olabilir, ancak çeşitli protein kaynaklarıyla (fındıktan, tohumlardan, yumurtalardan, balıktan vb.) oluşan sağlıklı bir diyet bu etkileri geciktirmeye veya önlemeye yardımcı olabilir. Bu aynı zamanda bağışıklık sisteminde bir kırılmanın da göstergesi olabilir.
Libidoyu ve Cinsel Performansı Artırır
Beş ana nörotransmiter (norepinefrin, dopamin, serotonin, asetilkolin ve histamin) cinsel uyarılmayı arttırmak için birlikte çalışır. Bunların dışında, serotonin ve dopamin cinsel davranışların nörokimyasal kontrolünde rol oynar, serotonin engelleyici, dopamin uyarıcıdır. Dopamin üretilmesi için tirozinin gereklidir. Merkezi dopaminerjik sistemlerin aktivitesindeki artış, cinsel aktivite ile ilişkilidir. Bu nedenle, tirozin seviyelerindeki bir dengesizlik cinsel performansı ve libidoyu doğrudan etkiler.
Fenilketonüri Hastalarına Yardımcı Olabilir
Fenilketonüri (PKU), fenilalanin hidroksilaz enziminin oluşturulmasına yardımcı olan gendeki bir kusurdan kaynaklanan nadir bir genetik durumdur. Vücut bu enzimi, fenilalanini, nörotransmiterler oluşturmak için kullanılan tirozine dönüştürmek amacıyla kullanır. Bununla birlikte, bu enzim olmadan vücut fenilalanini parçalayamaz ve vücutta birikmesine neden olur. Fenilketonüri’yi tedavi etmenin birincil yolu fenilalanin içeren yiyecekleri sınırlayan özel bir diyet izlemektir. Bununla birlikte, tirozin fenilalaninden yapıldığı için bu insanlar tirozin bakımından eksik kalabilir ve bu da davranışsal sorunlara katkıda bulunabilir.
Tirozinin En İyi Kaynakları Nelerdir?
Birçok gıdada, özellikle peynirlerde bulunur. Aslında, “tyros”, Yunancada “peynir” anlamına gelir. Aşağıda, tirozin bakımından zengin gıdaların bir listesi bulunmaktadır.
Spirulina: Bu deniz yosununun yaklaşık 30 gramı 2046 mg tirosin içerir. Kurutulmuş spirulinanın aynı miktarı1782 mg tirozin içerir. Spirulina tirozin ile birlikte, K vitamini, pantotenik asit, tiamin, riboflavin ve niasin içerir. Magnezyum, demir, potasyum, manganez, bakır gibi madensel tuzlar da boldur.
Soya fasulyesi ve soyalı gıdalar: Organik soya fasulyesi, soya proteini, soya unu, soya sütü, tofu ve diğer soya türevleri tirozin bakımından yüksektir. 30 gramında yaklaşık 1900–2000 mg tirozin bulunur. Soya ürünleri sodyum ve kolesterol açısından düşüktür ama mükemmel folat, potasyum, demir, fosfor, bakır ve manganez kaynaklarıdır.
Yumurta: Yumurtalar, özellikle yumurta akı, porsiyon başına yaklaşık 1904 mg trozin bulunduran başka bir iyi kaynaktır. Yumurta akı ayrıca A ve E vitaminleri, riboflavin, pantotenik asit, sodyum, selenyum ve diğer küresel proteinler bakımından zengindir
Peynir: Bu lezzetli süt ürünü ve çeşitleri, porsiyon başına yaklaşık 1800 mg tirozine sahiptir. Peynir çeşitlerinin bazılarının porsiyon başına içerdiği tirozin miktarı aşağıdadır:
—Çökelekte 1833 mg
—Krem peynirde 1558 mg
—Parmesan peynirde 1117 mg
—Provolone peynirinde 1109 mg
—Mozzarella peynirinde 1105 mg
Somon balığı: Otuz gramlık somon balığında bulunan tirozin miktarı 1774 miligramdır ve tirozin bakımından zengin besinler tablosunda bir yer edinmiştir. Somon ayrıca iyi bir riboflavin, fosfor ve selenyum kaynağıdır. Bol miktarda A vitamini, folat ve niasin de içerir.
Hindi: Bu kuşun Noel’de ve Şükran Günü’nde fırına girmesinin bir nedeni vardır. Hindi eti, B6, B12 ve folat ile birlikte yaklaşık 1760 mg tirozin içerir. Çiğ hindi eti, omega–3 ve omega–6 yağ asitlerinin yanı sıra selenyum, fosfor, bakır, çinko ve potasyum gibi mineraller bakımından da zengindir.
Kabak yaprakları: Çiğ kabak yaprakları yaklaşık 1642 mg tirozin içerir. Hemen hemen hiç kolesterol bulundurmayan bu yapraklar mükemmel bir kalsiyum, fosfor, demir, potasyum, magnezyum, bakır ve manganez kaynağıdır. Kabak yapraklarında ayrıca yüksek miktarda A ve C, niasin, riboflavin, tiamin ve folat bulunur.
Hardal otu: 200 kalorilik porsiyon başına 8853 IU A vitamini ile birlikte taze ve çiğ hardal otu 1587 mg tirozin içerir. Bu yeşilliklerde çok düşük kolesterol, yüksek seviyede K vitamini, C vitamini ve folat bulunur. Bu yapraklarda ayrıca manganez, kalsiyum, potasyum, magnezyum ve bakır gibi minerallerde de bol miktarda bulunur.
Tavuk: Kolin, A vitamini, niasin de içeren bu çok yönlü ve besleyici kümes hayvanı aynı zamanda 1300–1500 mg tirozin içermektedir. Etlik piliçlerde ayrıca fosfor, kalsiyum, sodyum, selenyum ve potasyum gibi minerallerin yanı sıra glutamik asit, aspartik asit, lisin, lösin ve arginin gibi diğer amino asitlerde de bol miktarda bulunur. 
Tirozinin temel gıdalarımızın çoğunda bol miktarda bulunduğu açıktır. Süpermarkette ithal gıdalar bölümüne gidip çok para harcamaya gerek yoktur. Besinlerle çok fazla tirozin almasına rağmen, bazı insanlar tirozin eksikliği yaşayabilir. Nedenler genetik, epigenetik veya çevresel olabilir.
Tirozin Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Vücutta az miktarda tirozin varsa veya hiç yoksa Tirosinemi denilen bir bozukluk ortaya çıkar. Bu, tirozin yapan hücresel bozulmasına yol açan genetik bir hastalıktır. Aşağıdaki semptomlar ilk birkaç ayda bebeklerde ve küçük çocuklarda gözlemlenebilir:
—Düşük büyüme oranı
—İshal
—Kusma
—Sararmış cilt ve gözler (sarılık)
—Böbrek ve karaciğer yetmezliği
—Raşitizm
—Karaciğer kanseri
—Zeka geriliği
—Fotofobi
—Kalın ve ağrıyan tabanlar ve avuç içi
—Kontrol ve koordinasyon kaybı
Nedeni genetik ise, bebekler hayatta kalamaz. Genetik ama şiddetli değilse, erken çocukluk döneminde yoğun bakım, proteinsiz diyetler ve karaciğer transplantasyonu etkilenen çocukların sıkıntılarını azaltabilir.
Tirozinin Yan Etkileri
Tirozin çoğu insan için güvenli olsa da, yan etkilere neden olabilir. Yan etkileri şunlardır:
Çok fazla tirozin olduğunda, türevleri vücutta birikir ve bir sıkıntıya neden olur. Tirozinin yan etkileri şunlardır:
—Vücuttaki azot dengesizliği
—Çocuklarda büyüme yavaşlığı
—Böbrek sorunları
—Karaciğer yetmezliği
—Yüksek protein diyetine karşı aşırı duyarlılık
Tirozin aşağıda belirtilen ilaçlarla etkileşime girebilir.
Monoamin Oksidaz İnhibitörleri (MAOI’ler)
Tiramin, kan basıncını düzenlemeye yardımcı olan ve tirozinin parçalanmasıyla üretilen bir amino asittir. Tiramin, tirozin ve fenilalanin, mikroorganizmalarda bir enzim tarafından tiramine dönüştürüldüğünde gıdalarda birikir. Çedar ve mavi küflü peynir gibi peynirler, kurutulmuş veya tütsülenmiş etler, soya ürünleri ve bira yüksek düzeyde tiramin içerir. Monoamin oksidaz inhibitörleri olarak bilinen antidepresan ilaçlar, vücuttaki fazla tiramini parçalayan monoamin oksidaz enzimini bloke eder. MAOI’leri yüksek tiraminli yiyeceklerle birleştirmek kan basıncını tehlikeli bir seviyeye çıkarabilir. Bununla birlikte, tirozin takviyesinin vücutta tiramin birikmesine yol açıp açmayacağı bilinmemektedir, bu nedenle MAOI alanlara dikkat edilmesi gereklidir.
Tiroid hormonu: Tiroid hormonları triiyodotironin (T3) ve tiroksin (T4) vücuttaki büyümeyi ve metabolizmayı düzenlemeye yardımcı olur. Tirozin takviyeleri bu hormonların miktarını etkileyebilir. Bunun nedeni, tirozinin, tiroid hormonları için bir yapı taşı olmasıdır, dolayısıyla takviye almak seviyeleri çok yükseğe çıkarabilir. Bu nedenle, tiroid ilacı kullanan veya aşırı aktif bir tiroide sahip olan kişiler, tirozin takviyeleri konusunda dikkatli olmalıdırlar.
Levodopa (L-dopa): Levodopa (L-dopa), Parkinson hastalarının tedavi edilmesi için sık kullanılan bir ilaç olma özelliğindedir. Vücutta, L-dopa ve tirozin, ince bağırsakta emilim için ilacın etkinliğini bozabilecek şekilde rekabet eder. Bu nedenle, bu iki ilaç birkaç saat arayla alınmalıdır. Yaşlı erişkinlerde bilişsel gerileme ile ilişkili semptomların bir kısmını hafifletmek için tirozin araştırılmaktadır.
Tirozin Nasıl Takviye Edilir, Ne Kadar Alınmalıdır?
Takviye olarak tirozin, serbest biçimli bir amino asit veya N-asetil L-tirozin (NALT) olarak mevcuttur. NALT serbest biçimli muadillerine göre suda daha fazla çözünür, ancak vücuttaki tirozine dönüşüm oranı düşüktür. Aynı etkiyi elde etmek için tirozinden daha fazla bir NALT dozuna ihtiyaç duyulur ve serbest formu tercih edilen seçenek haline gelir. Tirozin egzersiz performansına olan yararları kesin olmasa da genel olarak egzersizden 30–60 dakika önce 500–2000 mg dozlarında alınır.
Fiziksel olarak stresli durumlarda veya uyku yoksunluğu dönemlerinde, vücut ağırlığının kilogramı başına 100–150 mg arasında değişen dozlarda alındığında zihinsel performansı artışında etkili görünmektedir. Bu 68,2 kg’lık bir kişi için 7–10 grama karşılık gelir.
Yüksek dozda alımı gastrointestinal rahatsızlıklara sebep olabilir. Dengelemek için stresli durumlardan 30–60 dakika önce, 2 doza bölünerek alınabilir.
Kimler Tirozin İçeren Gıdalar veya Takviyeler Almamalıdır?
Fenilketonüri olanlar, hamile ve emziren kadınlar, hipertiroidisi olanlar, monoamin oksidaz inhibitörleri ilaçları kullananlar tirozin takviyesi almaktan kaçınmalı ve tirozin bakımından zengin gıdaların alımı konusunda doktorlarına danışmalıdır.
Son Düşünceler ve Uyarılar
Vücut yeterince tirozin yapar ve besinlerle yeterince tirozin tüketilir. Ölçülü miktarda alınan çoğu şey en iyi sonucu verir, aynı durum tirozin için de geçerlidir. Tirozin takviyesi kullanmanın bu önemli nörotransmiterleri yenilediğine ve bir plaseboya kıyasla zihinsel işlevi geliştirdiğine dair iyi kanıtlar vardır. Vücutta birden fazla rol oynayan bir amino asit olduğu için, tıbbi tavsiye veya denetim olmadan takviye olarak rastgele haplar alınmamalıdır. Takviyenin yüksek dozlarda bile güvenli olduğu kanıtlanmıştır ancak dikkatli olunmasını gerektiren bazı ilaçlarla etkileşime girme potansiyeli vardır. Bu makalede listelenen belirtilerle karşılaşanlar bir uzmana danışmalı, diyetinde ve yaşam tarzında küçük ama sabit değişiklikler yapmalıdır.
Kaynakça:
https://www.stylecraze.com
https://www.healthline.com
Yazar: Müşerref Özdaş