Böcek fobisi olarak da adlandırılan Entomofobi, böceklerden aşırı veya akıldışı bir şekilde korkmaktır. Bu fobi, aktivite, görünüm ve hatta çok sayıda böcekle ilişkili iğrenme veya tiksinme sonucu ortaya çıkar. Korkulan bir böceğe verilen tepki; hafif bir rahatsızlıktan önemli bir rahatsızlığa kadar değişebilir.
Yaygın Böcek Fobileri
• Karınca korkusu (Myrmecophobia)
• Suikast Böceği korkusu (Skathariphobia)
• Arı korkusu (Apifobi)
• Kırkayak korkusu (Scolopendrphobia)
• Hamamböceği korkusu (Katsaridaphobia)
• Kriket korkusu (Ortopatofobi)
• Sinek korkusu (Muscaphobia)
• Güve korkusu (Mottephobia)
• Sivrisinek korkusu (Anofelafobi)
• Eşek arısı korkusu (Spheksophobia)
Birçok entomofobi hastaları, dış mekanlarda veya böceklerle temas etme ihtimalinin olduğu durumlardan kaçınmaya çalışır. Bu bozukluk, okul, iş ve ilişkiler de dahil olmak üzere yaşamın çeşitli yönlerini etkiler. Böcek korkusu olan bir kişi, irrasyonel davrandığının farkındadır, ancak tepkilerini kontrol edememektedir.
İnsanlar Neden Risklerden Korkar?
Pek çok insanın, böceklerden korkmak için iyi bir nedeni vardır. Bilindiği gibi bazı böcekler insan vücudunda yaşar ve beslenirler. Sivrisinekler, pire ve keneler dahil olmak üzere bazı böcekler hastalıkları insanlara bulaştırabilir. Böcekler beslendikçe, Lyme hastalığı, Q humması, Rocky Mountain benekli ateşi, sıtma ve Afrika uykusu hastalığı gibi ciddi hastalıklara neden olabilecek parazitik protozoaları, bakterileri veya diğer patojenleri aktarabilirler. Böceklerin hastalıklarla olan ilişkisi; kendimizi bu böcek ısırmalarından korumak ve güvende tutmak için bir tepki yaratır.
İnsanların böcekleri sevmemesinin bir başka nedeni de görünüşlerinden kaynaklanmaktadır. Böcek anatomisi insanlar için tamamen yabancıdır ve yabancılık tedirginlik yaratır. Özellikle bazı böceklerin ise, insanlardan daha fazla uzantısı, göz veya farklı vücut kısımları vardır. Ayrıca böceklerin hareket şeklide, bazı insanlara ürpertici bir his ya da bir şeylerin üzerinde gezinme hissi verebilir. Böceklerden korkmanın sebepleri içinde, böceklerin insanların çevreyi kontrol altında tutma dürtüsüne ters düşmelerini de gösterebiliriz. Çünkü bu yaratıklar; insanların kişisel yaşam alanlarını istila ederler ve hatta kişisel hijyenlerine tehlike teşkil ederler. Bu durumda, güvenlik ve temizlik anlayışında tedirginlik yaratırlar.
Böcekler ayrıca iğrenme veya tiksinti duygularını da uyandırabilirler. Bizi hasta eden nedenleri reddetme yönündeki doğal eğilimimiz, içgüdüsel ve kültürel olarak da değişir.
Böcek Fobisi Nedenleri Nelerdir?
Böcek fobisinin kesin bir nedeni olmamakla birlikte, insanlar olumsuz bir karşılaşma nedeniyle aşırı bir korku duygusu geliştirebilirler. Arı tarafından sokulan ya da ateş karınca tarafından ısırılan bir kişi, acı veren bu deneyimden sonra bir böceğin varlığına aşırı tepki gösterebilir.
Böcek korkusu, etrafındakilerin davranışlarından da öğrenilmiş bir cevap olabilir. Mesela; böcek fobisi olan ebeveyn ya da sevdiğinin verdiği tepkiye şahit olmuş bir çocuk aynı şekilde tepki verme eğilimindedir. Beyin travması gibi, kafalarına aldıkları şiddetli bir darbe sonucu gelişen yaralanmalarda bu tür fobiler gelişmesi daha olasıdır. Ayrıca depresyon ve madde bağımlılığı sorunları olan kişilerde böcek ya da diğer fobilerin gelişme olasılığı yüksektir.
Bir fobi, birinin, çok az tehlike bulunabileceği ya da hiç bulunmadığı gerçeğine rağmen, bir kişinin akılsızca tepki vermesine ve korktukları şeyden kaçınmasına neden olan bir kaygı bozukluğudur. Stres, odaklanmış dikkat edilmesi gereken durumlara cevap vermemizi sağlayan yararlı bir tepkidir. Stres, havlayan köpek gibi potansiyel tehlikelere karşı vücudun geliştirdiği canlandırıcı doğal bir tepkidir. Bu durumları yaşarken, sinir sistemimiz adrenalin salınımı için sinyaller gönderir. Bu hormon bedenlerimizi savaşmaya veya kaçmaya hazırlar. Adrenalin; kalp atışını hızlandırır ve kan basıncı arttırır. Akciğerlerdeki broş kaslarını genişletir, oksijen girişini artırır ve kana oksijen takviyesi yapılmasını sağlar.
Adrenalin, duyumlarımızı da yükseltir ve bizi bir durumun detaylarını daha fazla fark etmemizi sağlar. Beynin bir bölgesi olan Amigdala, duygusal tepkimeyi yönetir. Böcek ve diğer fobileri olanlar, korktukları belirli bir koşul ya da nesneyle karşı karşıya kaldıklarında, bu yükseliş halini tecrübe ederler. Bu bozukluk, kişinin fiziksel ve psikolojik aktivitelerini, kişinin güvende olduğu durumlarda bile korku nesnesine karşı abartılı bir tepki gösterdiği belirtilir.
Böcek Fobisi Belirtileri
Böcek fobisi olan bireyler; değişik derecelerde kaygı yaşayabilirler. Bazıları hafif tepki gösterirken, bazıları böcekle karşılaşma korkusu nedeniyle dışarı çıkamayabilirler. Bazıları şiddetli bir panik duygusu ya da panik atak olarak adlandırılan bunalma duygusunu yaşayabilirler.
Böceğe bağlı anksiyete belirtileri şunlardır:
• Mide bulantısı
• Kalp çarpıntısı
• Göğüs ağrısı
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Aşırı terleme
• Solunum Güçlüğü
• Uyuşma
• Kas Güçsüzlüğü
• Nefes darlığı
Böcek fobisinin aşırı olması durumunda ise, kişi fotoğraftaki ya da çizimdeki bir böceğe bakamaz, gördüğü zaman kaçmak için bir girişimde bulunur. Bu tarz bireyler yaşamlarını normal devam ettiremezler. Korkuları olanlar, tepkilerinin irrasyonel olduğunu anlar, ancak onları önleyemezler.
Böcek Fobisi Tedavisi
Böcek fobileri yaygın olarak bilişsel davranış terapisi ve maruziyet tedavisi ile tedavi edilir. Bu ikili yaklaşım, böceklere duyulan iğrenme faktörü, korku ve endişenin yanı sıra böceklere davranışsal tepkiyi ele almaya odaklanmaktadır. Duygusal tepkimeye yardımcı olmak için uzmanlar gevşeme tekniklerini öğretir, böylece kişi kendilerini sakinleştirmeyi öğrenebilir. Terapistler ayrıca, kişinin korkularını güçlendiren düşünce kalıplarını tanımlamasıyla birlikte yeniden eğitmesine yardımcı olur. Kişi bunu yaparak, korktuğu böcekler hakkında daha mantıklı düşünmeye başlayabilir. Böylelikle böcekler hakkında detaylı bilgi içeren, tercihen resimli kitap ve dergiler okuyarak böcekler hakkında bilgi edinmeye başlar. Böceklerin çevredeki olumlu rolleri öğrenmek, bu bireylerin böceklerin daha dengeli bir görünümünü almasına yardımcı olacaktır. Bu da düşünce ve duygularımızın davranışlarımızı etkilediğinin bir ispatıdır.
Terapistler genellikle; korkan bir insanın davranışsal tepkileriyle başa çıkmasına yardımcı olmak için maruziyet terapisini kullanırlar. Bu tedavi yöntemi, bir böcek hakkında düşünmekle başlayıp bir böceğe dereceli olarak maruz kalmayı içerir. Yapılan bir vaka çalışmasında, böcek fobisi olan bir çocuk, kriketlerle artan temas düzeylerine maruz kalmıştır.
Bu terapide izlenecek adımlar;
• Bir kavanoz kriket yakalanır.
• Ayak ucuna kriket dokundurulur.
• 60 saniye boyunca kriketlerle aynı odada kalması sağlanır.
• Eldiven ile bir kriket yakalaması sağlanır.
• 20 saniye boyunca çıplak elle kriketi tutması istenir.
• Bir kriketin çıplak kolunda gezinmesine izin verilir.
Korktuğu bir böceğe kademeli olarak maruz kalma eylemi, insanın korkularıyla yavaş yavaş yüzleşmesine yardımcı olur. Bu tedavi; insan böceklerle karşılaştığı zaman artık endişe duymadığı noktaya gelene kadar devam eder. Maruziyet terapisinde, vücudun öğrenilmiş olan savunma yanıtını yeniden değerlendirmede etkili olduğu bulunmuştur.
Savunma davranış mekanizmaları, bizi tehlikelerden koruyan sinir sisteminin otomatik tepkileridir. Bir şeyin tehlikeli olduğunu düşünürsek, vücudumuz buna göre zarar görmemizi ve hayatımızı korumamıza yardımcı olur. Böylelikle böcek fobisi olan bir kişi onlardan zarar görmesini önleyecek şekilde tepki verdiğinde, beyinde savunma davranışı mekanizması güçlenir. Bu tepki, gerçekçi bir zarar beklentisi olmasa bile ortaya çıkar.
Duyarsızlaşma; böcek fobisi olan kişinin böceğe dokunma ya da görme sonucunda korkulmaması gerektiğinin öğretilmesidir.
Zamanla, beyin abartılı yanıtın gerekli olmadığını öğrenir. Duyarsızlaştırma yöntemleriyle birlikte pozitif takviye kullanılması, kişinin böceklerle olumlu sonuçları ilişkilendirmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir. Örneğin, 20 saniye süreyle eldeki bir böceği tutmak için kişiye ödül verilebilir. Bu bireyin böcekleri daha pozitif olarak görmesine yardımcı olur. Uygun görülen tedavi ile, böcek korkusu olan insanlar böcek korkularını büyük ölçüde azaltabilir veya korkularını tamamen ortadan kaldırabilir.
Kaynakça:
Cisler, Josh M., Bunmi O. Olatunji ve Jeffrey M. Lohr. “İğrenme, Korku ve Anksiyete Bozuklukları: Kritik Bir Gözden Geçirme”. Klinik psikoloji incelemesi 29.1 (2009): 34-46. PMC. Ağ. 25 Kasım 2017
• Jones, KM ve PC Friman. “Böcek Fobisinin Davranışsal Değerlendirilmesi ve Tedavisi Üzerine Bir Vaka Çalışması.” Uygulamalı Davranış Analizi Dergisi 32.1 (1999): 95-98. PMC. Ağ. 25 Kasım 2017
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu
merhabalar
uzunca bir zamandır bazı böcek türlerine karşı fobim var. Bu tam olarak ne zaman başladı emin değilim ancak hafızamı zorladığımda 10 yaşımdayken yaş nohut demetindeki nohutları yerken tıtrtıl farkettiğimi hatırlıyorum ve yerimden sıçradığımı hatırlyorum. Şu anki yaşım 26 ve bende ciddi manada bir böcek korkusu var. uçan kelebek türü yada uçan tahtkurusuna benzeyen böcekler örümcekler tırtıl ve türevleri ve çekirge gibi böceklerden hiç hoşlanmıyorum gördüğüm yada yakınımda olduğu an veya üzerimde olması farketmeksizin yerimden sıçrıyorum huylanıyorum kaşınmaya başlıyorum sanki üzerimde yada etrafımdaymış gibi paranoyak bir şekilde etrafıma bakmaya başlıyorum ve bu durumumu ailem anlayamadığı için verdikleri tepki yüzünden sinirlerim bozulup ağlamaya başlıyorum bu yorumu yazarken 1 saat kadar önce uçan bir böcek yüzünden bu durumum yeniden tetiklendi. Belki daha çok küçük yaşlarda birşey yaşadığım için ve hatırlayamamakla birlikte bilinç altımda bir yerlerde böyle bir durumla karşılaştığıma ve bu durumun sürekli yada ara sıra oluşmasıyla birlikte zamanla tetiklenerek bu hale geldiğini düşünüyorum bunun herhangi bir tedavisi varmı bilmiyorum ancak şu corona zamanında bunu yaşamak ta belki tedavi sürecinde de değişiklik olması muhtemedir bu durumla alakalı bilgisi olan bir psikolog yada psikiyatr varsa lütfen bana bu konuda yardımcı olursa çok memnun olurum Bu durumu aşmak istiyorum kedileri köpekleri sevmeme rağmen o tip canlılardan ciddi manada huylanıyorum e mail adresim üzerinden bana ulaşabilirsiniz [email protected]