Boylam, Dünya yüzeyindeki bir noktanın doğusunda veya batısında ölçülen, Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın açısal mesafesidir. Enlemin aksine boylam, bu sistemde sıfır derece olarak tayin edilecek ekvator başvurulacak kolay bir nokta yoktur. Karışıklıktan kaçınmak için, dünya ülkeleri, İngiltere, Greenwich’teki Kraliyet Gözlem evi’nden geçen Prime Meridian’ın bu referans noktası olarak hizmet edeceği ve sıfır derece olarak belirleneceği konusunda anlaşmışlardır. 
Bu atama nedeniyle, boylam, Başlangıç Meridyeni’nin batısında veya doğusundaki derece cinsinden ölçülür. Örneğin, doğu Afrika’dan geçen çizgi olan 30 ° D, Başlangıç Meridyeni’nin 30 ° doğusundaki açısal bir mesafedir. Atlantik Okyanusu’nun ortasında bulunan 30 ° B, Başlangıç Meridyeni’nin 30 ° batısında açısal bir mesafedir. Başlangıç Meridyeni’nin 180 derece doğusunda vardır ve koordinatlar bazen E veya doğu belirtilmeden verilir. Bu kullanıldığında, pozitif bir değer, Başlangıç Meridyeni’nin doğusundaki koordinatları temsil eder. Ayrıca Başlangıç Meridyeni’nin 180 derece batısında vardır ve bir koordinatta “W” veya batı ihmal edildiğinde, -30 ° gibi negatif bir değer, Başlangıç Meridyeni’nin batısındaki koordinatları temsil eder. 180 ° çizgisi ne doğu ne de batıdır ve Uluslararası Tarih Çizgisine yakındır .
Bir haritada (diyagram), boylam çizgileri Kuzey Kutbundan Güney Kutbu’na uzanan dikey çizgilerdir ve enlem çizgilerine diktir. Her boylam çizgisi de ekvatoru geçer. Boylam çizgileri paralel olmadığı için meridyenler olarak bilinirler. Paralellikler gibi, meridyenler de belirli bir çizgiyi adlandırır ve 0 ° çizgisinin doğu veya batı mesafesini belirtir. Meridyenler kutuplarda birleşir ve en uzak ekvatordadır (yaklaşık 69 mil (111 km)
Boylamın Gelişimi ve Tarihi
Yüzyıllar boyunca, denizciler ve kaşifler, navigasyonu kolaylaştırmak için boylamlarını belirlemek için çalışmışlardır. Enlem, güneşin eğimi veya bilinen yıldızların gökyüzündeki konumu gözlenerek ve ufuktan bunlara olan açısal uzaklık hesaplanarak kolaylıkla belirlenmiştir. Boylam bu şekilde belirlenemiyor çünkü Dünya’nın dönüşü yıldızların ve güneşin konumunu sürekli değiştirmektedir.
Amerigo Vespucci boylamı ölçmek için ilk yöntemi bulan kaşifdir. 1400’lerin sonlarında, aynı anda birkaç gece boyunca ayın ve Mars’ın konumlarını tahmin edilen konumlarıyla ölçmeye ve karşılaştırmaya başlamıştır. Vespucci ölçümlerinde bulunduğu yer, ay ve Mars arasındaki açıyı hesaplamıştır ve bunu yaparak, Vespucci kabaca bir boylam tahmini elde etmiştir. Ancak bu yöntem, belirli bir astronomik olaya dayandığı için yaygın olarak kullanılmamıştır. Çünkü gözlemcilerin ayrıca belirli zamanı bilmeleri ve ay ve Mars’ın sabit bir görüntüleme platformunda konumlarını ölçmeleri gerekiyordu ve her ikisini de denizde yapmak zordu.
1600’lerin başlarında, Galileo iki saatle ölçülebileceğini belirlediğinde boylamı ölçmek için yeni bir fikir geliştirilmiştir. Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın, Dünya’nın 360 ° tam dönüşünü 24 saat sürdüğünü belirtmiştir. 360 ° ‘yi 24 saate bölünürse, Dünya üzerindeki bir noktanın her saat 15 ° boylamda seyahat ettiği bulunmuştur. Bu nedenle, denizde doğru bir saat ile iki saatin karşılaştırılması boylamı belirleyecektir. Bu saatlerden biri ana limanda, diğeri gemide olacaktır ve gemideki saatin her gün yerel öğlen saatine ayarlanması gerekir. Bu durumda zaman farkı, bir saat boylamda 15 ° ‘lik bir değişikliği temsil ettiği için kat edilen uzunlamasına farkı göstermektedir.
Bundan kısa bir süre sonra, bir geminin dengesiz güvertesinde saati doğru bir şekilde söyleyebilecek bir saat yapmak için birkaç girişimde bulunulmuştur. 1728’de saat ustası John Harrison sorun üzerinde çalışmaya başlamış ve 1760’da 4 Numaralı ilk deniz kronometresini üretmiştir. 1761’de kronometre test edilmiş ve doğru olduğu belirlenmiştir, bu da resmi olarak karada ve denizde boylamı ölçmeyi mümkün kılmıştır.
Bugün Boylam Ölçümü Nasıldır?
Günümüzde boylam, atomik saatler ve uydularla daha doğru ölçülmektedir. Dünya hala eşit olarak 360 ° boylama bölünmüştür; 180 °, Prime Meridian’ın doğusunda ve 180 ° batıdadır. Boyuna koordinatlar derecelere, dakikalara ve saniyelere bölünür; 60 dakika bir dereceyi oluşturur ve 60 saniye bir dakikayı oluşturur. Örneğin, Pekin, Çin’in boylamı 116 ° 23’30 “E. 116 °, 116. meridyene yakın olduğunu gösterirken, dakika ve saniye, çizgiye ne kadar yakın olduğunu gösterir. E bunun, Prime Meridian’ın doğusundaki bu mesafedir ve daha az yaygın olmasına rağmen, boylam ondalık derecelerde de yazılabilir. Pekin’in bu formattaki konumu 116.391 °.
Günümüzün boylamasına sisteminde 0 ° işareti olan Prime Meridian’ın yanı sıra International Date Line da önemli bir işarettir. Dünyanın karşı tarafındaki 180 ° meridyendir ve doğu ile batı yarım kürelerin buluştuğu yerdir. Aynı zamanda her günün resmi olarak başladığı yeri de işaretlemektedir. Uluslararası Tarih Çizgisi’nde, hattın batı tarafı, günün hangi saatinde olursa olsun, her zaman doğu tarafının bir gün önündedir. Bunun nedeni, Dünya’nın kendi ekseni üzerinde doğuya dönmesidir.
Boylam ve Enlem
Boylam veya meridyen çizgileri, Güney Kutbundan Kuzey Kutbu’na uzanan dikey çizgilerdir. Paralel çizgiler ve enlem, batıdan doğuya doğru uzanmış yatay çizgilerdir. İkisi birbirine dik açılarda kesişir ve bir dizi koordinat olarak birleştirildiğinde, yerküre üzerindeki yerleri belirlemede son derece doğrudur. O kadar doğrudurlar ki şehirleri ve hatta binaları inç mesafe içinde bulabilirler. Örneğin, Hindistan, Agra’da bulunan Tac Mahal, 27 ° 10’29 “K, 78 ° 2’32” E koordinat setine sahiptir.
Kaynakça:
https://astro.unl.edu/naap/motion1/tc_units.html
https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/longitude/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu