Deniz Ekosistemleri

Bir ekosistem; canlı organizmalardan, içinde yaşadıkları habitatlardan, bölgedeki canlı olmayan yapılardan ve bunların hepsinin birbiriyle etkileşiminden oluşur. Ekosistemler, boyut olarak değişebilir, ancak ekosistemin tüm parçaları birbirine bağlıdır ve ekosistemin bir parçası kaldırılırsa diğer parçalar da etkilenir.

Deniz Ekosistemlerinin Sınıflandırılması

Deniz ekosistemleri, içinde yüksek oranda tuz bulunan su ekosistemleridir. Gezegendeki tüm ekosistem türlerinden en yaygını olan deniz ekosistemlerinde dünyadaki oksijenin neredeyse yarısı üretilir ve bu ekosistemler çok çeşitli türler için bir yuva sağlar. Bilim adamları, genellikle deniz ekosistemlerini birçok alt kategoride toplar. Bir deniz ekosistemi tuzlu su içinde veya yakınında meydana gelen geniş birliktir. Bu da deniz ekosistemlerinin kumlu bir plajdan okyanusun en derin bölgelerine kadar dünyanın her yerinde bulunabileceği anlamına gelir. Bu makale habitat tipleri ve her birinde yaşayan deniz yaşamı örnekleri ile gezegenimizin % 71’ini kapsayan okyanus ve büyük deniz ekosistemlerine genel bir bakış içerir.

Kayalık Kıyı Ekosistemleri

Kayalık bir kıyı boyunca kayalık uçurumları, küçük ve büyük kayaları ve gelgit havuzları, şaşırtıcı bir deniz yaşamı içeren su birikintileri ve interdial zon (gelgit bölgesi) bulunabilir.

Kayalık Kıyı Ekosistemlerindeki Zorluklar

Kayalık kıyılar, deniz hayvanlarının ve bitkilerin yaşaması için zor koşullar içeren yerlerdir. Gelgit dalgasında deniz hayvanları artan bir yırtıcılık tehdidiyle karşılaşır. Gelgitlerin etkisiyle suların yükselip alçalmasının yanı sıra çarpan kıyılara hızla çarpan dalgalar ve çok fazla rüzgâr yaşamı zorlaştırır. Bu koşullar suyun sıcaklığı ve tuzluluğu gibi faktörleri etkileme kabiliyetine sahiptir.

Kayalık Kıyılardaki Deniz Yaşamı

Bulunduğu yere göre değişmekle beraber genel olarak kayalık sahillerde görülebilecek bazı deniz canlıları türleri şunlardır:
*Deniz yosunları
*Likenler
*Kuşlar
*Yengeç ıstakozlar, denizyıldızı, denizkestanesi, midye, salyangozlar ve deniz anemonları gibi omurgasızlar.
*Balıklar
*Denizaslanları

Kumlu Kıyı Ekosistemleri

Deniz yaşamı söz konusu olduğunda kumsallar, diğer ekosistemlere kıyasla cansız gibi görünebilir. Bununla birlikte bu ekosistemlerin şaşırtıcı derecede biyolojik çeşitliliği vardır. Kayalık kıyıya benzer şekilde kumlu bir plaj ekosistemindeki hayvanlar sürekli değişen çevreye uyum sağlamak zorunda kalır. Kumlu bir plaj ekosistemindeki deniz canlıları kumda yuvalanabilir veya hızlı dalgaların ulaşamayacağı bir yere taşınabilir. Deniz hayvanları; sahilde yaşayan canlıları sürükleyebilecek gelgitlerle, dalga hareketleriyle ve su akıntılarıyla mücadele etmek zorundadır. Kumlu bir plaj ekosistemi içerisinde aynı zamanda gelgit bölgeleri bulanabilir ancak manzara kayalık kıyılardaki kadar dramatik değildir. Kum, genellikle yaz aylarında sahile itilir ve kış aylarında sahilden geri çekilir ve bu zamanlarda sahil daha sert ve kayalık hale gelir. Okyanusta gelgit çekildiğinde geriye gelgit havuzları kalır.

Kumlu Kıyılardaki Deniz Canlıları

Ara sıra kumlu plajlarda yaşayan deniz yaşamına aşağıdaki canlılar dâhildir:
*Sahilde yuva yapabilen deniz kaplumbağaları
*Denizaslanları
Düzenli kumlu plaj sakinleri ise şunlardır:
*Yosun
*Plankton
*Amfipodlar, izopodlar, yengeçler, istiridyeler, solucanlar, salyangozlar, sinekler ve planktonlar gibi omurgasızlar
*Sahil boyunca sığ sulardaki köpekbalıkları ve pisi balığı da dâhil olmak üzere diğer balıklar
*Balıkçıllar ve martılar gibi kuşlar

Mangrov Ekosistemleri

Mangrov ağaçları, suya sarkan kökleriyle tuza dayanıklı bitki türleridir. Bu bitkilerden oluşan ormanlar çeşitli deniz canlılarına barınma imkânı sağlar ve genç deniz hayvanları için önemli gelişme alanıdır. Bu ekosistemler, genellikle 32 derece kuzey ve 38 derece güney enlemleri arasındaki sıcak bölgelerde bulunur. Mangrovlar kıyı ekosistemlerinin veya haliç ekosistemlerinin bir parçası olarak düşünülebilir. Mangrov ekosistemleri süngerler, karidesler, yengeçler, denizanası, balıklar, kuşlar ve hatta timsahlar da dâhil olmak üzere geniş bir yaşam çeşitliliğine ev sahipliği yapar.

Mangrov’larda Bulunan Canlı Türleri

Mangrov ekosistemlerinde aşağıdaki canlı türleri bulunabilir:
*Yosunlar
*Kuşlar
*Yengeç, karides, istiridye, tunikat (tulumlular), sünger, salyangoz ve böcek gibi omurgasızlar
*Balıklar
*Yunuslar
*Denizinekleri
*Deniz kaplumbağaları, kara kaplumbağaları, timsahlar, yılanlar ve kertenkeleler gibi sürüngenler

Tuzlu Bataklık Ekosistemleri

Tuzlu bataklıklar, gelgit sularıyla taşınan ve tuza dayanıklı bitki ve hayvanlardan oluşan alanlardır. Tuzlu bataklıklar, birçok yönden önemlidir. Bu ekosistemler; deniz canlıları, kuşlar ve göçmen kuşlar için habitat sağlar, balıklar ve omurgasızlar için de önemli alanlarıdırlar. Bu ekosistemler gelgitler ve fırtınalar sırasında dalga hareketini tamponlar, suyu emer ve kıyı şeridinin geri kalanını iç ekosistemleri korur. Kıyı bölgelerinde bulunan tuzlu bataklık alanları, kara ve deniz arasında bir geçiş bölgesinden de oluştuğundan özeldir. Tuzlu bataklıklarda balıklar, kabuklu deniz hayvanları, amfibiler, sürüngenler ve kuşlar yaşayabilir veya mevsimsel olarak sulak alanlara göç edebilir.

Tuzlu Bataklıklarda Bulunan Diğer Canlı Çeşitleri

Tuzlu bataklıklarda bulunabilecek deniz canlılarına aşağıdakiler örnek verilebilir.
*Yosunlar
*Planktonlar
*Kuşlar
*Balıklar
*Bazen yunuslar ve foklar gibi deniz memelileri

Haliç Ekosistemleri

Nehir ağızlarındaki sığ ve korunaklı, tatlı suyla denizin buluştuğu alanlara “haliç” denir. Tuzluluk derecesi gelgitlere ve nehirden çıkan su hacmine göre değişir. Haliçlerde yaşayan organizmalar özel olarak bu farklı koşullara uyarlanır; bu nedenle türlerin çeşitliliği açık okyanustakinden daha düşük olma eğilimindedir. Haliçler de birçok balık ve karides türü için yetişme ortamı olarak önemli bir işleve sahiptir.

Mercan Resifi Ekosistemleri

Mercan resifleri, deniz dibi ekosisteminin özel bir alt tipidir. Sağlıklı mercan resiflerini içeren bu ekosistemler sert ve yumuşak mercanlar, değişik büyüklükteki omurgasızlar, köpekbalıkları, yunuslar gibi büyük hayvanlar dâhil olmak üzere inanılmaz derecede çeşitliliğe sahiptir. Resifleri oluşturanlar mercanlardır. Bir resifin temel kısmı polip adı verilen küçük organizmaların kireçtaşından (kalsiyum karbonat) oluşmuş dış iskeletidir. Sonunda polipler iskeleti geride bırakarak ölür. Sadece ılık tropik sularda ve nispeten sığ derinliklerde bulunan mercan resifleri gezegendeki en verimli ekosistemler arasındadır.

Mercan Resiflerindeki Sucul Canlı Çeşitleri

Deniz türlerinin yaklaşık dörtte biri yiyecek, barınak veya her ikisi bakımından mercan resiflerine bağlıdır. Mercan resifleri salyangozları, süngerleri, denizatlarını ve parlak renkli egzotik balıkları çekmekle ünlüdür. Mercan resifi ekosistemlerinde yüzlerce mercan türlü, yengeç, karides, ıstakozlar, anemonlar, solucanlar, bryozoanlar, denizyıldızları, denizkestaneleri, ahtapotlar, kalamar gibi omurgasız canlılar, çeşitli balıklar, deniz kaplumbağaları, foklar ve yunuslar gibi omurgalı deniz memelileri bulunur.

Su Altı Yosun (Kelp) Ormanları Ekosistemleri

Kelp yosunu ormanları çok verimli ekosistemlerdir. Bu ekosistemdeki en baskın türler tahmin edileceği gibi yosunlardır. Yosunlar çeşitli organizmalar için besin ve barınak sağlar. Kelp ormanları 5-22 santigrat

derece arasındaki serin sularda ve yaklaşık 2-27 metre arasındaki derinliklerde bulunur.

Kelp Ormanındaki Canlı Türleri

Su altında gelişerek adeta ormanlaşan kelp yosunlarından oluşan ekosistemlerde aşağıda belirtilen birçok deniz canlısı yaşar.
*Martı, akbalıkçıl, karabatak gibi deniz kuşları
*Yengeç, denizyıldızları, solucan, anemon, salyangoz ve denizanası gibi omurgasızlar
*Sardalye, levrek, uskumru ve köpekbalıkları dâhil birçok balık
*Deniz samuru, denizaslanları, balina gibi deniz memeliler

Açık Deniz Ekosistemleri

Birçok insanın “deniz ekosistemi” terimini duyduktan sonra düşündüğü ilk şey, aslında büyük bir deniz ekosistemi olan okyanuslardır. Bu kategori; algleri, planktonları, denizanalarını ve balinalar gibi yüzen deniz canlılarını içerir. Açık okyanusta yaşayan birçok canlı güneş ışınlarının nüfuz edebildiği okyanusun üst tabakasında yaşar. Bu tabaka euphotic bölge olarak bilinir ve yaklaşık 150 metre derinliğe kadar uzanır.

Derin Deniz Ekosistemi

Okyanusların 1000 metreden daha derinlerdeki kısımları “ derin deniz” olarak adlandırılır. Bu ekosistemdeki deniz canlılarının en büyük sıkıntısı ışıktır. Birçok hayvan düşük ışık koşullarına görebilecek veya hiç görmeleri gerekmeyecek şekilde adapte olmuştur. Diğer bir zorluk da basınçtır. Birçok derin deniz hayvanı yumuşak gövdelere sahiptir, böylece çok derinlerdeki yüksek basınç altında ezilme riskinden kurtulur.

Derin Deniz Ekosistemlerindeki Canlılar

Okyanusun en derin kısımlarında bile yaşayan canlı türlerin varlığı bilinmektedir. Bu ekosistemde yaşayan bazı deniz canlıları şunlardır:

*Yengeçler, solucanlar, denizanası, kalamar ve ahtapot gibi omurgasızlar
*Mercanlar
*Fener balığı ve bazı köpekbalıkları gibi balıklar
*Sperm balinaları ve denizaslanları gibi bazı derinlere dalan deniz memelileri

Okyanus Tabanı Ekosistemleri

Deniz yaşamı, sadece açık okyanus sularında değil aynı zamanda okyanusun tabanında da görülür. Bu ekosistemde yaşayan türler arasında bazı balık türleri, kabuklular, istiridye, solucanlar, denizkestaneleri, deniz yosunları ve daha küçük organizmalar bulunur. Sığ sularda güneş ışığı tabana nüfuz edebilir. Bununla birlikte güneş ışığı daha derinliklere nüfuz edemez ve derin sularda yaşayan organizmalar hayatta kalması için daha yukarıdaki canlıların yapısında bulunan organik maddelerin dibe çökmesine bağlıdır. Bu tür organizmaların çoğu küçüktür ve yiyecek kaynaklarını bulmak veya çekmek için kendi ışıklarını üretirler.

Kutup Ekosistemleri

Kutup ekosistemleri dünyanın kutuplarındaki aşırı soğuk sularda bulunur. Bu bölgelerde hem çok düşük olan hava sıcaklıklarında hem de güneş ışığının mevcudiyetinde dalgalanmalar vardır. Güneş bazen haftalarca doğmaz.
Kutup ekosistemlerindeki deniz canlıları şunlardır:
*Yosunlar
*Planktonlar
*Omurgasızlar: Kutup ekosistemindeki en önemli omurgasızlardan biri krill’dir.
*Kuşlar: Penguenler kutup ekosistemlerinin iyi bilinen sakinleridir ancak Kuzey Kutbu’nda değil yalnızca Antarktika’da yaşarlar.
*Memeliler: Antarktika’da değil sadece Kuzey Kutbu’nda yaşayan kutup ayıları, çeşitli balina türleri, denizaslanları

Hidrotermal Menfezler

Derin denizlerde bulunan hidrotermal menfezler ve etrafındaki alanlar kendi benzersiz ekosistemlerini oluşturur. Hidrotermal menfezler mineral bakımından zengin, yüksek sıcaklıktaki suları okyanusa dağıtan su altı gayzerleridir. Bu menfezler Dünya kabuğundaki çatlaklarından oluşur ve çatlaklardan Dünya magması tarafından deniz suyunun ısıtıldığı tektonik plakalar boyunca bulunur. Su ısınıp basınç yükseldikçe etraftaki diğer sular ile karışır ve soğur, bu şekilde hidrotermal menfezin etrafına mineraller çökelir. Karanlığın, sıcaklığın, okyanus suyunun basıncının ve diğer çoğu deniz yaşamı için toksik olabilecek kimyasalların oluşturduğu zorluklara rağmen bu hidrotermal menfez ekosistemlerinde yaşamaya adapte olmuş organizmalar vardır. Bu deniz canlılar şunlardır:
*Archaea: Hidrotermal menfez ekosisteminin temelini oluşturan Kemosentez yapan bakteri benzeri organizmalar
*İstiridye, midye, yengeç, karides, bodur ıstakoz ve ahtapot gibi omurgasızlar
*Eelpouts gibi balıklar (zoarcid balıkları)

Kaynakça:
https://www.thoughtco.com
https://sciencing.com

Yazar: Müşerref Özdaş