Disfaji yutma güçlüğü, istatistiklere göre yıllık olarak her 25 yetişkinden bir kişiyi etkilemektedir. Ancak çok az kişi bu durumu yaşamaya devam eder ve tıbbi yardım istemektedir. Kişi yemeğini yerken neredeyse boğulma duygusuyla birlikte yaşıyorsa muhtemelen yutma güçlüğü yaşıyordur. Bu, yeterince çiğnemeden büyük miktarda ekmek veya başka bir yiyecek yutarken ve yuttuğunda oldukça yaygın bir durumdur Neredeyse herkes arada bir bu durumla karşı karşıya kalmaktadır, ancak bu durum disfaji bireyler için biraz daha farklıdır. Çünkü neredeyse her gün yutma güçlüğü ile savaşmak zorunda kalırlar. Ve daha kötüsü çoğu zaman, disfaji, ciddi altta yatan bir tıbbi sorunun işaretidir. Bu nedenle, bu durum ve onu tedavi etmek için mevcut seçeneklerden haberdar olmak gerekmektedir. Disfaji ve tedavisi hakkında bilgiler aşağıda yer almaktadır.
Disfaji Nedir?
Disfaji, gıdaların yutulmasında zorluklara neden olan tıbbi bir durumdur, yani gıdaları yutmak için her zamankinden daha fazla çaba gösterilmektedir. Bu durum sinir veya kas problemlerinin bir sonucudur ve oldukça acı verici olmaktadır. Çoğunlukla yaşlı yetişkinleri ve bebekleri etkilemektedir. Ayrıca disfaji altta yatan tıbbi durumun bir belirtisi olabilmektedir. Bu durum genellikle üç genel türe ayrılır ve türleri aşağıdaki gibidir:
Oral disfaji: Bu tip disfaji, inme sonrası bazen yüzeye çıkabilen dil zayıflığından kaynaklanmaktadır.
Faringeal disfaji: Bu tip disfaji, boğazdaki sorunlar, Parkinson hastalığı, felç veya amyotrofik lateral skleroz gibi sinirleri etkileyen nörolojik sorunlardan kaynaklamaktadır.
Özefagus disfajisi: Bu tip disfaji, özofagusta tıkanma veya tahriş nedeniyle sorun olduğunda ortaya çıkar. Bazı durumlarda, bu durumu tedavi etmek için cerrahi bir prosedür gerekmektedir.
Kişi yutma sırasında daha fazla ağrı yaşıyorsa, odinofajiden mustarip olabilir. Ancak, bazı kişiler aynı anda ikisine de sahip olmaktadır.
Belirtiler ve Bulgular
Disfajiye bağlı belirti ve bulgular bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Yemek yerken boğulma
• Yiyecek yutmaya çalışıldığında geğirme veya öksürme
• Mide asidi boğazdan geri gelmesi
• Mide ekşimesi
• Salya
• Ses kısıklığı
• Tekrarlayan pnömoni
• Yenilen yemeğin boğaza ya da göğse sıkıştığını hissetme
• Yetersizlik veya yiyecekleri geri getirme
• Ağızdaki tükürük miktarını kontrol edememe
• Ağızdaki gıdayı çiğneme veya kontrol etmedeki zorluk
• Ani ve açıklanamayan kilo kaybı
Sebepleri ve Risk Faktörleri
Olası disfaji nedenleri bulunmaktadır ve bu nedenlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• İnme: Oksijen eksikliği nedeniyle beyin hücrelerinin imhası
• Amyotrofik Lateral Skleroz: Progresif nörodejenerasyona neden olan tedavi edilemez bir durum
• Yaygın Spazm: Yemek borusu kaslarının anormal bir şekilde kasılması
• Özofagus Halkası: Özofagusun küçük bir bölümünün daralması
• Multipl Skleroz: Miyelinin (sinirleri koruyan) bağışıklık sistemi tarafından imhası
• Parkinson Hastalığı: Motor becerilerini bozabilecek dejeneratif nörolojik hastalık
• Radyasyon gibi tıbbi tedaviler
• Skleroderma: Cilt ve bağ dokularının sertleşmesine ve sıkılmasına neden olan bir grup otoimmün hastalık
• Yemek borusu kanseri
• Skleroderma: Ağız kuruluğu
Birkaç faktör de disfaji gelişme riskini arttırma potansiyeline sahiptir. Bu faktörler aşağıdaki gibidir:
• Nörolojik tıbbi durumlar
• Yaş, yetişkinlerin yaşı ilerlediği için yıpranma ve aşınma nedeniyle gençlerden daha fazla risk altındadır. Ayrıca bazı bebekler de risk altında olabilmektedir.
• Alkol içme
• Sigara içme
Teşhisi
Kişi Disfaji için tıbbi yardım almaya karar verirse, durumu için doktoru veya konuşma dili patoloğunun uygulayacağı bazı testlerin yardımı ile teşhis edilebilmektedir. Kişi durumu için bir konuşma patoloğunu ziyaret ediyorsa, öncelikle yutma işleminin hangi aşamasının zorluk çıkardığını bulmaya çalışılmalıdır. Daha sonra yaşadığı belirtiler hakkında sorular sorulabilir. Disfajiyi teşhis etmeye yardımcı olabilecek birkaç çalışma ve testler vardır, bunlar aşağıdaki gibidir:
• Yutma çalışması: Hastaya, içlerinden hangisinin yutmada zorlandığını görmek için farklı kıvamda gıdalar yutturulur.
• Baryum yutma testi: Hastadan baryum içeren bir sıvıyı içmesi istenir. Alınan baryum X-ışınlarında ortaya çıkar, doktor yemek borusu ve kas aktivitesini detaylı olarak analiz edebilmek için bu testi uygular.
• Endoskopi: Yemek borusuna bakmak için bir kamera kullanılır. Ayrıca doktor kanserden şüpheleniyorsa biyopsi yapılabilir.
• Manometri: Bu, özofagus kaslarının çalışması sırasında meydana gelen basınç değişikliklerini ölçmek için yapılan bir çalışmadır.
Disfaji için mevcut tedavi prosedürlerine geçmeden önce, çoğunun disfaji ve odinofaji arasındaki karışıklığı bilmelidir. Bu koşullardan birine neredeyse her zaman diğeri eşlik eder ve ikisi arasındaki ana farklardan bazıları tartışılmaktadır. Bu farklılıklardan bazıları aşağıdaki gibidir:
Disfaji:
• Disfaji de katı ve sıvı gıdaları yutarken bir tıkanma veya boğaza yapışma hissi verir
• Genellikle altta yatan nörolojik bir bozukluktan kaynaklanmaktadır
• Disfaji gelişme riski yaşla birlikte artmaktadır
• Otoimmün hastalıkların sık görülen semptomlarından biridir.
Oodinofaji:
• Yiyeceği yutma güçlüğünden ziyade yutkunmaya çalışırken disfaji durumundaki gibi acıya neden olmaktadır
• Genellikle mukozanın tahrip olması veya tahriş olması nedeniyle oluşmaktadır
• Kas hastalıkları bu durumu geliştirme riskini artırmaktadır
• İmmünsüpresif kişiler, odinofaji gelişme riski daha yüksektir.
Tedavi Yöntemleri
Disfaji tedavisi durumun nedenine ve türüne bağlı olarak değişmektedir. Oral disfaji veya orofarengeal disfaji (yüksek disfaji) genellikle altta yatan nörolojik bir problem nedeniyle gelişir ve tedaviyi zorlu bir işlem haline gelmektedir. Orofarengeal disfajinin tedavisinde yardımcı olabilecek doğal yollar vardır. Bu doğal yollardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Yutma Terapisi: Konuşma terapisti hastanın kasların işleyişini iyileştirmek için bazı oral motor ve solunum egzersizleriyle birlikte yutmanın yeni yollarını öğrenmesine yardımcı olur.
• Tüp Besleme: Zatürre, dehidratasyon veya yetersiz beslenme riski olan hastaların nazal tüp (nazogastrik tüp) ile beslenmesi gerekebilir. PEG (perkütan endoskopik gastrostomi) tüpleri bazen küçük bir kesikle mideye cerrahi olarak implante edilebilir.
Ayrıca Özofagus disfajisini tedavi etmek için cerrahi müdahale gerekmektedir. Düşük disfajinin tedavi seçenekleri bulunmaktadır ve bu tedavi seçenekleri aşağıdaki gibidir:
• Genişleme: Özofagusa küçük balon yerleştirilir ve ikincisinin genişletilmesi gerektiğinde şişirilir. Balon, amacına hizmet ettikten sonra kaldırılmaktadır.
• Botulinum toksini veya botoksu: Botulinum toksini, daralmayı azaltmak için sert kasları paralize edebilen güçlü bir toksindir. Bu tedavi yöntemi, yemek borusunun kasları sertleştiğinde kullanılmaktadır. Aynı zamanda orofarengeal disfaji için de işe yarayabilmektedir.
• Stent yerleşimi: Stent veya plastik tüp daralan veya tıkanmış bir özofagusa yerleştirilir.
• Laparoskopik Heller Myotomi: Özofagusun alt ucundaki kası kesmeyi içermektedir. Çünkü bu, yemek borusu mideye yiyecek salmak için açılmadığında yapılmaktadır.
Eğer disfaji GÖRH’den kaynaklanıyorsa, oral yoldan ilaç alarak tedavi edilebilmektedir. Eozinofilik özofajit, kortikosteroidlere ihtiyaç duyarken, özofagus spazmlarının iyileşmesi için kas gevşeticilere ihtiyaç duymaktadır. İnme gibi altta yatan durumlar nedeniyle disfajiden mustarip olanlar için, akupunktur profesyonelce yapıldığında yardımcı olabilecek uygun bir tedavi seçeneğidir. Yutma güçlüğünü tedavi etmek, aynı zamanda yutmayı kolaylaştırmak için diyette birkaç önemli değişiklik yapmayı da içermektedir.
Disfaji İçin Diyet
Disfajinin ciddiyetine bağlı olarak doktorlar, üç seviyeli disfaji diyetinin herhangi birini önermektedir. Bu üç seviyeli diyet aşağıdaki gibidir.
Seviye 1: Bu, orta ila şiddetli disfajisi olanlar için birinci seviyedir. Bu diyet yumuşak ve akışkan gıdalrı içermektedir. 1. seviye diyetinde yer alan gıdalar aşağıdaki gibidir:
• Sade ekmek
• Muhallebi
• Yoğurt
• Puding
• Meyve püresi
• Sufle
• Çorba
• Sebze püreleri
• Saflaştırılmış et
• Patates püresi
Seviye 2: Bu, yumuşak, nemli ve yarı katı yiyecekleri içerir ve hafif ila orta dereceli disfajisi olanlara yöneliktir. 2. seviye diyetinde yer alan gıdalar aşağıdaki gibidir:
• Yumuşak ekmek ve krep
• Nemli köfte
• Pişmiş yulaf ezmesi
• Nemli tahıllar
• Nemli kekler ve kurabiyeler
• Haşlanmış veya pişmiş sebzeler
Seviye 3: Bu, hafif disfajisi olanlar için ileri bir seviyedir. Bu yiyecekler diğer iki seviyedeki yiyeceklere kıyasla daha fazla çiğneme gerektirmektedir. 3. seviye diyetinde yer alan gıdalar aşağıdaki gibidir:
• Yumurta
• İnce dilimlenmiş balık ve et
• Pirinç
• Erişte
• Çorba
• Çiğneme dışı şekerlemeler
• Soya peyniri
• Süzme peynir
Kişi sağlık uzmanına danıştıktan sonra, disfaji diyetinin üç seviyesinden hangisinin en uygun olduğuna karar verebilir. Etkilenen bireyler bazı yiyeceklerden de kaçınmalıdır. Kaçınılması gereken yiyecekler aşağıdaki gibidir:
• Kuru ekmek
• Kraker
• Kuru tahıllar
• Kuru meyve veya kuruyemiş içeren kurabiye veya kekler
• Meyve veya sebzeleri kesmek
• Kuru et
• Patates cipsi
• Mısır
• Patlamış mısır
• Hindistan cevizi
• Fındık
• Tohumlar
• Nuga ve çiğneme şekeri gibi yapışkan yiyecekler
Disfajik olan bireylerin, durumlarının kötüleşmesini önlemek için ek ipuçlarını takip etmesi gerekmektedir. Bu önleme ipuçları aşağıdaki gibidir:
• Alkol almaktan kaçınmak
• Sigarayı bırakmak
• Sağlık hizmeti sağlayıcısı tarafından öngörülen egzersizleri takip etmek
• Disfaji nedenlerinden biri olan inme gibi sağlık komplikasyonlarını önlemek için düzenli olarak egzersiz yapmak
• Sağlıklı bir kiloyu korumak
• Kişi GERD gibi durumlardan mustarip ise daha küçük öğünler yemek
• Gelişen aklalaziyi önlemek için, kişi kendisini uzun süre soğuk sıcaklıklara maruz bırakmaktan kaçınmak gibi.
Yutma zorluğu (yutma güçlüğü) ve yutma sırasında ağrı (odinofaji) özofagus kanserinin ilk belirtilerinden biridir. Diğer semptomlar hazımsızlık, kusma ve kilo kaybını içermektedir. Bu nedenle, yutma kişi için zor bir iş haline geliyorsa, bu semptomu ciddiye almalıdır ve mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım almalıdır. Temel olarak yutmanın üç aşaması vardır ve bu aşamalar aşağıdaki gibidir:
• Yumuşatma aşama: Bu aşamada, çiğneme ve yiyeceklerin tükürük ile karıştırılması yer alır. Bu yutmayı kolaylaştırmak için yiyeceğe (bolus) yumuşak bir tutarlılık vermektedir.
• Faringeal aşama: Bu aşamada, yiyecek ve sıvının hava yoluna girmesini önlemek için ses kıvrımları kapalı kalmasıdır.
• Yemek borusu aşaması: Bu, yutmanın son aşamasıdır. Bu aşamada, yiyecek borusu yemek borusuna doğru hareket eder ve bu da mideye doğru itmektedir.
Disfaji zaman zaman gelip gidebilen ve her zaman ciddiyetinde değişiklik gösteren bir durumdur. Çoğu zaman, altta yatan bir durumdan kaynaklanır ve bu durumun tedavisi disfajiyi de kolaylaştırmaktadır. Kişi düzenli olarak disfaji yaşıyorsa ve buna açıklanamayan kilo kaybı veya kusma gibi diğer belirtiler eşlik ediyorsa, derhal bir doktora danışmak en iyisidir.
Yutma güçlüğünü önlemek, birçok hastalık için bir tedaviden daha iyidir. Ancak, disfaji ile mücadele edenler için çok geç değildir. Zamanında tedavi ve sıkı bir diyet uygulamak kişinin çok daha hızlı iyileşmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, kişi doktoru iyileşme sürecinde karşılaştığı her küçük değişiklik hakkında bilgilendirmeyi unutmamalıdır. Bunun nedeni, çoğu zaman disfajinin, acil tedavi gerektirebilecek altta yatan bir sağlık komplikasyonunun belirtisi olduğudur.
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu