Diyabet, gözleri etkileyen tıbbi sorunlara yol açabilen, kan şekeri düzeylerinin anormal derecede yüksek olduğu bir durumdur. İnsülin, gerektiği zaman üretilen, şekeri (glikozu) hücrelere gönderen ve kandaki şeker seviyesini düşüren bir hormondur. Glikoz hücrelerde enerjiye dönüştürülür. Vücut yiyecekleri enerji olarak uygun şekilde işlemediğinde diyabet ortaya çıkar. Şeker hastalığı olduğunda, vücut pankreasın salgıladığı ve hücrelere glikoz (kan şekeri) sağlayan bir hormon olan insüline yanıt vermez veya üretmez. Bu, kan dolaşımında aşırı miktarda şekere neden olur. Kan dolaşımında, ait olduğu hücrelerin dışında çok fazla glikoz olması, gözler de dahil olmak üzere vücuttaki kan damarlarının ve sinirlerin zarar görmesine neden olabilir. Diyabet, potansiyel olarak onarılamaz göz hasarına ve zamanla zayıf görüşe neden olabilir. Şeker hastalarının görme kaybı yaşama riski 20 kat daha yüksektir. Diyabet 20-74 yaş aralığındaki yetişkin bireylerde körlüğün birincil nedenidir. Bu sebeple diyabet(şeker hastası ) olanlar göz doktorunu düzenli ziyaret etmelidir.
Diyabete Bağlı Görme Sorunları
Diyabetik göz hastalığı, diyabetten kaynaklanabilecek göz rahatsızlıkları grubunu ifade eder. Şeker hastaları üç temel göz rahatsızlığına yakalanma riski altındadır. Bunlar katarakt, glokom ve diyabetik retinopatidir.
Katarakt
Gözün doğal iç merceği, tıpkı bir kamera gibi, gözün bir görüntüyü görmesini ve odaklanmasını sağlar. Merceğin (lensin) bir kısmı bulanık olduğunda göz olması gerektiği gibi odaklanamaz ve görme sorunu başlar. Göz içindeki merceğin bulanıklaşması veya buğulanması ile tanımlanan katarakt, ışığın göze girmesini engelleyerek bulanık görme ve parlamalara neden olur. Katarakt, yaşlanma sürecinin doğal bir parçası olmasına ve herkeste oluşabilmesine rağmen, diyabetli insanlarda kandaki şeker miktarının artması nedeniyle katarakt daha erken oluşabilir ve daha hızlı ilerleyebilir. Kataraktı çıkarmak için bir ameliyata ihtiyaç olacaktır. Katarakt ameliyatı hem güvenli hem de etkili olduğu için en iyi tedavi seçeneğidir. Doktor, bulanık olan lensi yapay olanla değiştirir.
Glokom
Glokom, optik sinirin hasar görmesiyle tanımlanan bir dizi göz hastalığıdır. Diyabetli kişilerin, çeşitli biçimlerde veya tiplerde olabilen glokoma sahip olma olasılığı daha yüksektir. Sıvı gerektiği gibi boşalamadığında gözün içinde basınç oluşur. Bu, sinirlere ve kan damarlarına zarar verebilir ve görmede değişikliklere neden olabilir. İlaçlar, en yaygın şekli olan açık açılı glokomu tedavi edebilir, göz basıncını düşürür, drenajı hızlandırır ve gözün yaptığı sıvı ((aköz humor denilen şeffaf sıvı) miktarını azaltır. Bu tip glokom, ilerleyene ve büyük görme kaybı olana kadar herhangi bir belirtiye neden olmayabilir. Yıllık muayene sırasında daha erken yakalanabilir. Hastalıkta daha seyrek olarak baş ağrıları, gözlerde ağrı, görmede bulanıklık, ışık çevresinde haleler, gözlerde sulanma ve hatta görme kaybı ortaya çıkabilir. Tedavi ilaç ve özel göz damlalarını içerebilir. Cerrahi ve lazer tedavileri göz basıncını düşürmeye yardımcı olabilir.
Şeker hastalığı varsa, neovasküler glokom adı verilen nadir bir duruma yakalanma olasılığı da daha yüksektir. Glokomun bir türü olan neovasküler glokomda yüksek şeker seviyeleri retinanın kan damarlarına zarar verebilir ve anormal yenilerinin oluşmasına neden olabilir. Gözün renkli kısmı olan iris üzerinde yeni kan damarları büyüdüğünde, göz basıncında ve glokomda artışa neden olabilir. Neovasküler glokomun birincil tedavisi, yeni kan damarlarının oluşumunu tersine çevirmektir. Bunun için doktor gözün arkasındaki kan damarlarının sayısını azaltmak için lazer kullanabilir veya göz basıncını hızla düşürmek için başka önlemler kullanırken anti-VEGF enjeksiyonu kullanabilir.
Glokom genel olarak önemli bir hasar oluşana kadar bildirilmez çünkü önce periferik (çevresel) görüşü etkiler. Öte yandan, rutin glokom taramaları, erken uyarı sinyallerini keşfedebilir, hastalık gelişimini ve görme kaybını önlemek için erken tedaviye olanak tanır.
Diyabetik Retinopati
Retina, gözün arkasında ışığı alan bir hücre grubudur. Optik sinirin beyne gönderdiği uyarıları görüntülere dönüştürürler. Diyabetik retinopati (DR), retinadaki kılcal damarlar zayıfladığında ve daha sonra kötü düzenlenmiş kan şekeri seviyelerinin bir sonucu olarak baloncuk (mikroanevrizma) olduğunda meydana gelir. Gözün arkasındaki zayıf kan dolaşımı, kanayan veya sıvı sızdıran ve zamanla yara (skar) dokusuna, retina dekolmanına ve hatta körlüğe yol açabilen ek anormal kan damarlarının oluşumuna yol açar.
Diyabetik retinopati, hastaların görüşlerinde lekeler ve yamalar fark ettiği noktaya kadar genellikle hiçbir semptom görülmez. Arka plan retinopatisinde kişinin kan damarları hasar görmüştür ama yine de iyi görebilir. Diyabet iyi yönetilemezse daha da kötüleşebilir.
Tip 1 diyabetli kişilerde nadiren ergenlikten önce gelişir. Yetişkinlerde, en az 5 yıldır tip 1 diyabet olmadıkça görülmesi nadirdir. Bir insülin pompası veya birden fazla günlük insülin enjeksiyonu ile kan şekeri sıkı bir şekilde kontrol altında tutulursa, bu duruma yakalanma olasılığı çok daha düşük olur. Tip 2 diyabet varsa, teşhis edildiğinde göz problemleri belirtileri olabilir. Hastalığı yavaşlatmak veya önlemek için kan şekeri, kan basıncı ve kolesterol kontrol edilmelidir. Sigara içenler bırakmayı denemelidir. Bu, sadece gözleri değil genel anlamda sağlığı iyileştirecektir. Erken fark edilip tedavi edilmezse kişi kör olabilir. Ne kadar uzun süredir diyabet varsa, retinopati olma olasılığı o kadar artar. Kan şekeri kontrol altında tutulursa, şans düşürülür.
Retinopati ameliyat ve enjeksiyonlarla tedavi edilebilir fakat hastalığın gelişmesini önlemek için en iyi yaklaşım, gözlerini düzenli olarak kontrol ettirmektir. İyi haber şu ki, erken teşhis, yeterli diyabet tedavisi ve düzenli diyabetik göz muayeneleri ile diyabetik göz hasarı genellikle önlenebilir.
Diyabetin neden olduğu diğer görme sorunları arasında bulanık görme, makülopati ve proliferatif retinopati bulunur. Aşağıda bu göz sorunlarından bahsedilmektedir.
Bulanık Görme
Diyabetin bir başka potansiyel etkisi de göz merceğinin şişmesine ve kısa süreli bulanık görmeye neden olmasıdır. Kan şekeri seviyeleri düşükten normale hızla değişirse, göz merceğinin şekli etkilenebilir ve görüş bulanıklaşabilir. Kan şekeri normal aralığa döndüğünde,mercek ( lens) normal şekline ve net görüşe geri döner. Görme bulanıklığını düzeltmek için kan şekerinin hedef aralığa ((yemeklerden önce desilitre başına 70-130 miligram veya mg/dL ve yemekten 1-2 saat sonra 180 mg/dL’den az ) getirilmesi gerekir. Görüşün tamamen normale dönmesi 3 ayı bulabilir. Kan şekeri seviyesi yüksek kalırsa, görme bulanık kalacaktır.
Bulanık görüş yüksek kan şekerinin neden olduğu küçük bir sorun olsa da bir kişinin diyabeti varsa ve görüşünde herhangi bir değişiklik fark ettiyse, çok gecikmeden bir göz doktoruna başvurmalıdır. Diyabetli bir kişi her şeyin bulanık göründüğünü fark ettiği anda yeni gözlük almamalıdır. Gözlük alınacaksa, en doğru gözlük reçetesinin alınabilmesi için muayeneden önce kan şekeri seviyesinin kontrol edilmelidir.
Makülop
ati
Makula, retinanın okuma, araba kullanma ve diğer benzer aktiviteler için gerekli olan en iyi, keskin görüşü sağlayan kısmıdır. Keskin, düz görüş sağlayan retinanın merkezi olan maküla diyabetin neden olduğu sızdıran kan damarları nedeniyle şişebilir. Maküla ödemi (maküler ödem) de denilen bu durum bulanık veya çarpık görme ile sonuçlanabilir. Oluşan şişlik küçük olabilir ve kolayca tedavi edilebilir veya daha ciddi ve tedavisi zor olabilir.
Proliferatif Retinopati
Gözün arkasındaki hücreler yeterli oksijen almadığında yeni kan damarları oluşmaya başlar. Hassas oldukları için kanayabilir ve pıhtıya neden olabilirler. Bu durum yara izlerine (Skar) neden olabilir ve retinayı gözün arkasından uzağa çekebilir. Ayrılırsa, geri dönüşü olmayan, düzeltilemeyecek görme kaybı olabilir. Bazen bu durum tedavi edilebilir. Ameliyat, kan damarlarını yakan bir lazer prosedürü bir seçenektir. Erken retinopatisi olan kişilerin yarısı kadarında körlüğü önleyebilir.
Diyabetik Göz Hastalıklarından Korunma
Diyabet hastaları yukarıda açıklanan bulanık görme, glokom, makülopati ve retina hastalıkları dahil olmak üzere başka görsel problemler edinme riski altındadır. Diyabetle ilgili göz problemlerini önlemenin en iyi yolu kan şekeri seviyesini, kan basıncını ve kolesterol seviyeni yönetmektir. Diyabetin neden olduğu göz problemlerini önlemeye yardımcı olabilecek yollar şunlardır:
Kan şekerinin kontrol edilmesi: Doktorlar kan şekerinin nasıl normal tutulacağını ve diyabetik göz hastalıklarına yol açabilecek dalgalanmalardan nasıl uzak durulabileceği konusunda yönlendirmeler yapacaktır. Gözleri kontrol ettirmenin yanı sıra kan şekerini kontrol altında tutmak da çok önemlidir.
Tansiyonun ve kolesterolün düşürülmesi: Yüksek tansiyon ve kolesterolle mücadele etmenin yolları hakkında doktordan öneriler alınmalıdır çünkü bunlar diyabetik göz hastalığını kötüleştirebilir.
Sigaranın bırakılması: Sigara içmek, gözlerdekiler de dahil olmak üzere kan damarlarına daha fazla zarar verebilir, bu nedenle sigarayı bırakmak çok önemlidir.
Zararlı ışınlardan kaçınmak: Kişiler güneş gözlüğü takarak kendini güneşin zararlı ultraviyole ışınlarından korumalıdır. Bu ışınlara maruz kalmak kataraktın ilerlemesini hızlandırabilir.
Diyabetik Göz Muayenesi
Diyabet teşhisi konduysa, gözlerin sağlığını değerlendirmek ve herhangi bir değişikliği tespit etmek için düzenli göz muayeneleri yaptırılması önemlidir. Diyabetik göz muayenesi iki şekilde yapılabilir:
1-Bir göz doktoru, göz bebeklerini genişletmek ve retinanın sağlığını gözlemlemek için göze damlalar damlatır.
2-Gözlerin arkasının fotoğrafını çekmek için özel bir kamera kullanılır. Resimler, resimlerde diyabetik retinopatiyi bulmak için yapay zekâ kullanan bir bilgisayar programına gönderilir. Program bir dakikadan kısa bir süre içinde diyabetik retinopati olup olmadığını ve bir göz doktoru tarafından takip edilmesi gerekip gerekmediğini belirleyecektir.
Dilate (genişletilmiş) göz muayeneleri yaptırmak çok önemlidir. Bu, doktorların sorunları erken tespit etmelerini ve diyabetten kaynaklanan görme kaybını önlemek için ihtiyaç duyulması durumunda tedaviler sunmasına olanak tanır.
Kan şekeri seviyesine ve gözlere dikkat etmek görmeyi tehdit eden hastalıklardan korunmaya, görme kaybını önlemeye yardımcı olabilir. Görme alanındaki siyah noktalar, ışık çakmaları, görüş alanındaki delik şeklinde karanlık bölgeler ve görmede bulanıklık gibi belirtiler acil bir duruma işaret edebilir, geciktirmeden doktor kontrolünden geçilmesini gerektirir. Herkesin yılda bir kez göz muayenesi olması gerekirken, şeker hastalarının daha sık test yaptırması gerekir. Erken teşhis görüşü kurtarabilir. Bir bayan, yakın gelecekte hamile kalma ihtimali varsa olası sorunları önlemek için göz muayenesi yaptırmalıdır. Durum hamileyken de takip edilmelidir.
Kaynakça:
https://www.webmd.com/diabetes/diabetes-eye-problems
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/diabetes-and-your-eyes-what-you-need-to-know
https://www.acibadem.com.tr/hayat/diyabet-gozleri-vuruyor/
https://www.bayindirhastanesi.com.tr/blog/diyabetin-gozlere-yansimasi-328
Yazar: Müşerref Özdaş