Dokunsal halüsinasyonlar vücudun muhtelif bir yerinde veya ciltte görülen anormal, belirsiz bir hareket algısı veya dokunma hissi içermektedir. Ayrıca zihinsel koşullar, ilaç ya da madde kullanımıyla ilişkili olma eğilimindedirler.
Belirtileri
Bilinen bir neden olmadan dokunma veya hareket hissi, dokunsal halüsinasyonları diğer halüsinasyonlardan ayırmaktadır. Genellikle durum rahatsız edici, can sıkıcı ve tatsız hislere neden olur. Bazı kişiler böceklerin vücutları üzerinde gezindiğini veya vücutlarından bir şey çıkmaya çalıştığı gibi hissedebilirler. Bazı kişiler ise organlarının değişmekte olduğu, midelerinde veya kafataslarında bir şeyin döndüğü hissini yaşarlar. Bununla birlikte bazı durumlar da, durum biraz daha hoş hissetmelere rağmen daha zararsız edici olabilir. Parkinson hastalığının neden olduğu halüsinasyonlara sahip kişiler, uçma veya yükselme hissi gibi duyumlar bildirirler.
Nedenleri
Dokunsal halüsinasyonlara neden olduğu bilinen tıbbi durumlar vardır ve bu tıbbi durumlar aşağıdaki gibidir:
Şizofreni
[2010 yılında yapılan bir çalışmada, ABD’de 480 kişiden oluşan şizofreni ve şizoaffektif bozuklukların teşhisi konulu hastaların yüzde 88,5’i halüsinasyonlar yaşamışlardır. İşitsel ve görsel halüsinasyonlar en sık görülen semptomlar olmasına rağmen, dokunsal halüsinasyonlar katılımcıların yüzde 27’sinde meydana gelmiştir. 2016 yılında yapılan bir çalışmada, şizofreni tanısı konmuş 200 kişiden yüzde 50’sinden fazlası görsel veya dokunsal halüsinasyonlar yaşamıştır.
Parkinson hastalığı: Parkinson hastalığı kavramının yüzde 39,8’inde dokunsal halüsinasyonlar dahil olmak üzere bir çok çeşit halüsinasyon şekli vardır. Bununla birlikte, halüsinasyonlar tehdit edici değildir ve hatta bazı kişiler tarafından eğlenceli olarak tanımlanmıştır. Bazı bireyler, hayvanların, etraflarındaki veya yanlarındaki kişilerin dokundukları hissini deneyimleyecek şekilde hissederler. Parkinson hastalığına sahip birçok kişi, duyumun olduğu gibi gerçek olmadığını kavrayabilirler.
Alzheimer hastalığı: Birçok Alzheimer hastalığı yüzde 53 olan kişilerin görsel deneyim, işitsel, koku alma, ya da dokunsal halüsinasyonlar yaşamaktadır. Halüsinasyonlar orta ila şiddetli vakalarda görülür, ancak durumun son aşamalarında olmamaktadır.
Lewy cisimli demans: Birçok Lewy kor hastalığı yüzde 65 olan kişilerin demans deneyimi ve dokunsal halüsinasyonlar gibi durumlar halüsinasyonun bir türüdür.
Fantom uzuv sendromu
Bazı kişiler bir uzuvunu kaybettiğinde veya onu kullanamadığında, uzvunun hala yerinde olduğunu veya çok ağrı gibi hissetmeye devam ederler.
Delirium titremeleri: Şiddetli alkol yoksunluğunda hızlı başlıyan aşırı karışıklık ve deliryum titremeleri görülebilir. Uzun süreli, çok alkol kullanıcılarının yaklaşık yüzde 50’si, alkol alımını azalttıklarında veya içmeyi bıraktıklarında alkolden uzaklaşma semptomları yaşarlar. Ve bu kişilerin yüzde 3 ile 5’i deliryum gibi sorunlar geliştirirler.
Narkolepsi veya çok hızlı bir şekilde uykuya dalmak: Nörolojik durum narkolepsisinin tamamen canlı veya gerçekçi hipnagogik halüsinasyonlara, tamamen düşmeden ve tam olarak uyanmadan hemen önce meydana gelen bir çeşit dokunsal halüsinasyona neden olduğu bilinmektedir. Bu halüsinasyon şekli, vücut uykuya dalma veya çok hızlı bir şekilde uyanma aşamalarında hareket ettiğinde veya adımları atladığında tetiklenir. Neredeyse herkes hipnagogik halüsinasyonları, çoğunlukla düşme hissi, büyük bir yükseklikten aşağıya bakma, hareket edememe veya dokunulma hissi olarak yaşarlar.
Maddeler ve İlaçlar
Dokunsal halüsinasyonlara neden olabilecek bazı maddeler ve ilaçlar vardır. Bu madde ve ilaçlaraşağıdaki gibidir:
Parkinson karşıtı etkenler
• Antidepresanlar
• Reçeteli uyarıcılar
• Antihipertansif (propranolol)
• Anti-epileptikler
Deri üzerinde sürünen, ısıran veya sokan böceklerin algılanmasını içeren dokunsal halüsinasyonlar, kokain, narkotik ve amfetaminler gibi güçlü uyarıcılar kullanan kişilerde ortaya çıkma eğilimindedir. Ayrıca alkol zehirlenmesi birkaç halüsinasyona neden olabilir ve bazı nadir durumlarda, dokunsal halüsinasyonlar görülebilir.
![Dokunsal Halüsinasyonlar Nelerdir?]()
Teşhisi
Teşhis için tam bir tıbbi değerlendirme gerekebilir, çünkü halüsinasyonları teşhis etmek zor olabilir. Şizofreni gibi birçok akıl hastalığı için yapılan test, somut bilimsel kanıtlara dayanmak yerine, esas olarak özneldir. Herhangi bir halüsinasyonun tanısı, tıbbi, nörolojik ve psikiyatrik tam bir değerlendirme gerektirir. Yapılabilecek bazı tıbbi testler aşağıdaki gibidir:
• Kan testleri
• İdrar testleri
• Beynin manyetik rezonans görüntüleme (MRG) taraması.
Doktor veya nörolog madde kullanımı veya bilinen nörolojik durumlar ile ilgili olduğu durumlarda, dokunsal halüsinasyonları tanı olarak kabul edebilir. Kural olarak, dokunsal halüsinasyonlar, bilinen bir neden olmadan dokunma veya hareket hissi nedeniyle diğer halüsinasyon türlerinden farklıdır.
Tedavi
Genellikle halüsinasyonlar antipsikotik veya nörolojik ilaçlar kullanıldıklarında, depresan ve uyarıcı ilaçlar vücuttan detoks edildiklerinde dururlar. Evde bazı ipuçları ve danışmanlık terapisi türleri de belirtilerin etkisini azaltabilir.
Atipik antipsikotikler: Antipsikotik ilaçlar, dopamin gibi nörotransmiterleri bloke ederek sinir sinyallerini ve beyin aktivitesini yavaşlatarak veya inhibe ederek çalışır. Varsanıların ve diğer psikotik semptomların tedavisinde kullanılan atipik antipsikotikler aşağıdaki gibidir:
• Risperidon
• Aripiprazol
• Olanzapin
• Ziprasidon
• Ketiapin
• Pimavanserin
• Klozapin
İlaç dozlarını ayarlamak veya ilaçları değiştirmek: Özellikle Parkinson hastalığının tedavisi için olan birçok ilaç, halüsinasyon riski taşır. Dozu düşürmek veya bu ilaçların kullanımını durdurmak, halüsinasyonları önlemek için gerekli olabilir.
Çekilme veya depresif ilaçlar: Delirium titremelerinden, alkolik halüsinasyonlardan veya ilaç kullanımından kaynaklanıyorsa, geri çekilme ilaçları sıklıkla vücudun kendisini tetikleyici maddenin kendisinden güvenli bir şekilde kurtulmasına yardımcı olmak için kullanılır. Benzodiazepinler delirium tremenlerini tedavi etmek için yaygın olarak kullanılır.
Transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS): Yavaş, tekrarlayan TMS patlamaları, işitsel halüsinasyonlar da dahil olmak üzere halüsinasyonlar yaşayan şizofreni hastalarında beyin heyecanını azaltabilir.
Hastalıkla Başa Çıkma Stratejileri
Hobilere katılmak ve fiziksel olarak aktif olmak gibi başa çıkma stratejileri, halüsinasyon sıklığını en aza indirmeye yardımcı olabilir. Bazı kişiler başa çıkma stratejileri kullanarak halüsinasyonların sıklığını ve belirtilerinin şiddetini en aza indirebilir. Nörolojik durumlar sonucu halüsinasyonlar yaşayan kişiler, örneğin, yaygın olarak kullanılan püf noktalarından yararlanma eğilimindedir. Yararlanılabilecek püf noktaları aşağıdaki gibidir:
• Tetikleyicileri tanıma ve bunlardan kaçınma
• Hobilerle buluşmak, müzik dinlemek veya televizyon izlemek
• Fiziksel olarak aktif olmak
• Uzanmak ya da uyumak
• Arkadaşların ve sevdiklerini aramak
• Meditasyon ve rahatlama teknikleri
• Yüksek sesle veya akılda kalıcı konuşmak
• Kendine halüsinasyonun sonunda geçeceğini ve gerçek olmadığını söylemesi
• Sakin ya da huzurlu bir yere gitme
Bilişsel davranış terapisi (CBT)
TCMB, kişilerin psikozlarını anlamalarına, tedavilerinde aktif olmalarına ve topluma katılmalarına yardımcı olarak sosyal sakatlık ve nüks riskini azaltmaya odaklanmaktadır. Ayrıca, bireyselleştirilmiş başa çıkma stratejilerinin geliştirilmesini de içerir.
Psikoeğitim: Halüsinasyonları tedavi etmedeki en büyük problemlerden biri, birçok kişinin, kendilerinin olduğunu kabul etmek konusunda isteksiz olmalarıdır.
Genel olarak halüsinasyonlar ve akıl hastalıkları hakkında eğitim materyallerini okumak, kişilerin semptomlarını anlamalarına ve potansiyel tedavi seçeneklerini belirlemelerine yardımcı olabilir. Aynı zamanda aile üyeleri, ortaklar, arkadaşlar veya oda arkadaşlarının kendilerini daha iyi anlamalarını, destekleyici bakım sunmalarını sağlamak için kendilerini eğitmeleri için yararlıdır.
Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov
openaccessjournals.com
link.springer.com
nejm.org
parkinson.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu