Daha mutlu, daha akıllı, daha zengin, ilişkileri daha güçlü ya da daha fazla iş yapan biri olmak… Ya da daha yaratıcı veya yaptığı işe daha iyi odaklanmak… Kişiler bu özelliklerden en çok hangisinin kendisinde olmasını isterler? Bunlara erişebilmek için biraz daha dopamine ihtiyaç olabilir. Bu yazıda geçen bu nörotransmitterin etkileri kişiyi daha başarılı bir insan haline nasıl getirir, bunlarla ilgili bilgiler bulunmaktadır.
Davranışsal Etkiler
Daha Sosyal ve Dışa dönük Yapabilir: Dopamin ve yolakları dışadönüklük ile ilişkilidir. Depresyonu olan 16 erkek hasta üzerinde yapılan bir çalışmada yüksek dopamin düzeyleri dışa dönük bir kişilik ile ilişkilendirilmiştir. Aksine, bir beyin bölgesinde (striatum) düşük dopamin D2/D3 reseptör mevcudiyeti, 14 sağlıklı insan gönüllü üzerinde yapılan bir başka çalışmada kişisel ayrılma, uzaklaşma ve sosyal fobi ile ilişkilendirilmiştir. İlave olarak, dopamin aktivitesinde artışa neden olan gen varyantları olan insanlar daha dışa dönüktür.
130 kişiyle yapılan bir çalışmada, DRD4 reseptörünü kodlayan genin % 40 daha yüksek bir ekspresyonu ve dolayısıyla daha yüksek dopamin aktivitesi ile ilişkili olan SNP’si olanlar daha yüksek dışadönüklük seviyelerine sahiptir. Spesifik olarak, COMT A/A genotipinin taşıyıcılarında DRD4 geninin bu SNP’sinde C alelinin varlığı, T den daha yüksek dışadönüklük ve hipomani seviyeleri ile ilişkili bulunmuştur
Allel A, bu SNP olarak DRD2 geni D2 reseptörlerinde üçte bir azalma ile ilişkilendirilmiştir. 24 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada taşıyıcıların dışadönüklük skorları anlamlı derecede yüksektir. Bu insanlar daha yüksek dopamin aktivitesine (bu reseptörün seviyelerini azaltarak) ve daha yüksek zevkli cevaplara (artan ödül tahmin hatası yoluyla ) sahip olabilirler.
Motivasyonu Artırabilir
Dopamin motivasyon molekülü olarak da bilinir. İçsel motivasyondan sorumludur ve bir şeyler yapmak için motivasyonel / içsel dürtü sağlamaktadır. Bir şeyler yapıyoruz çünkü onları ödüllendirici buluyoruz. Dopamin, ödül arama davranışından sorumludur, beyindeki ödül sinyalidir. Dopamin beyin hücrelerinin aktivasyonu iyi bir duygu / ödül ile sonuçlanırken, inaktivasyonu aversiyona neden olmaktadır. Hayvan çalışmalarında yüksek, orta ve düşük dopamin kaynaklı öforik, arayıcı ve aversif durum konsantrasyonları sırasıyla incelenmiştir. Dopamin araştırmayı ve yenilik arayışını arttırır. Merak ve ilgi, içsel motivasyonun önemli bileşenleridir.
Farklı memeli türlerinde, dopamin ile keşif, yeni öğrenme ve kişinin çevresine ilgi ile ilgili olumlu deneyimler arasında bir ilişki vardır. Günlük aktivitelerinde sıklıkla özünde motive edilen akış durumları yaşayan kişiler, belirli beyin bölgelerinde daha fazla dopamin D2-reseptör seviyelerine sahiptir. Tersine, düşük dopamin seviyeleri insanları ve hayvanları bir şeyler için çalışma olasılığını azaltır. Dopamin blokajı, ödül almak için çabaları ciddi şekilde bozabilir.
Sosyal Egemenliği Artırabilir: Primatlarda ve farelerde dopamin D2 reseptörünün bloke edilmesi , yüksek sosyal sınıf primatlarda sosyal baskınlığı azaltmıştır. Bir çalışmada, egemenlik kazanan ancak astlarda değişmeyen maymunlarda sosyal barınma sonrasında D2 reseptörleri yaklaşık % 20 artmıştır. D2 reseptörleri çevre tarafından ancak sadece sosyal bir yapı oluşturulmadan önce değiştirilebilir. 14 insan gönüllüsü üzerine yapılan bir çalışmada, bir sosyal hiyerarşi oluşturulmadan önce D2/D3 reseptörlerinin sayısı aralarında farklılık göstermemiştir, ancak sosyal yapı kurulduktan sonra baskın hale gelenler daha yüksek D2/D3 reseptör aktivitesi geliştirmiştir. Bununla birlikte, bir çalışma, daha önce tabi olan bazı maymunların baskın hale geldiği (ve bazılarının baskın hale geldiği) sosyal hiyerarşinin yeniden düzenlenmesinin, daha önce tabi olan ancak daha önce bağımlı olmayanlarda baskın maymunlarda sadece D 2/3 reseptör aktivitesini arttırdığını bulunmuştur.
Sosyoekonomik Durumu Artırabilir: Sosyoekonomik statü esas olarak eğitim puanı ve meslek türü (yani yöneticiler, profesyoneller, büyük işletme sahipleri karşısında küçük emek) ile belirlenmektedir. 42 sağlıklı insan üzerinde yapılan bir araştırma, sosyoekonomik durumu daha yüksek olanların iki beyin bölgesinde (kaudat ve putamen) daha fazla D2/D3 reseptörüne sahip olduğunu buldu. Ancak, 38 kokain bağımlısında durum böyle değildi . Çalışma aynı zamanda daha yüksek D2/D3 reseptör mevcudiyetini daha yüksek bir eğitim seviyesine ulaşması ile ilişkilendirmiştir.
Algılanan Sosyal Desteği Artırabilir: Yukarıda tartışılan çalışmada, aileden, arkadaşlardan ve diğer önemli kişilerden gelen desteği değerlendiren bir ölçekle test edildiği gibi, algılanan sosyal destek ve D2/D3 reseptör aktivitesi (dopamin bağlanması) ile benzer bir korelasyon görülmüştür.
Yenilik Aramayı Artırabilir: Dopamin, yeni yerlere seyahat etmenin insan eşdeğeri olan hayvanlarda keşif davranışını teşvik etmektedir. Yüksek yenilik arayışı genellikle subkortikal bölgede daha düşük D2 reseptör mevcudiyeti, hücre dışındaki daha yüksek dopamin seviyeleri ve uyuşturucu bağımlılığına karşı artan hassasiyet ile ilişkilendirilmiştir. Daha yüksek dopamin (dolaylı olarak MAO düzeyleri ile ölçülür) daha yüksek sansasyon arayışı ile ilişkilidir. Serotonin, 76 bebek üzerinde yapılan bir çalışmada görüldüğü gibi, duyu/yenilik arayışını azaltarak dopaminin etkilerine karşı koymaktadır. 130 yetişkin üzerinde yapılan bir araştırma, genetik olarak daha fazla dopamin (COMT A/A genotipinin taşıyıcıları) olan kadınların da daha fazla yenilik arayışına sahip olduğunu buldu. A/A hastalarının A/G ve G/G için 11,9’luk bir yenilik arayışı puanı 8,7 çıkmıştır.
İlaç Bağımlılığını Azaltabilir: Bazı çalışmalar, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı olan kişilerin
beyin bölgesinde (striatum) daha düşük bir D2/D3 reseptör aktivitesi gözlemlemiştir. Kontrollerle karşılaştırıldığında, kokain kötüye kullanan kişiler 80 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada kaudat, putamen ve ventral striatumda daha düşük D2/D3 reseptörleri olduğunu göstermiştir. Maymunlarda ve kemirgenlerde, düşük D2/D3 reseptör aktivitesi yüksek kokain kendi kendine uygulamayı öngörmüştür. İlginç bir şekilde, daha fazla D2 reseptörü olan dominant maymunlar, alt hayvanlara kıyasla kendinden önemli ölçüde daha az kokain uyguladı. Bu nedenle, yüksek D2 reseptör seviyelerinin, baskın maymunları, hayvanlar ve insanlardaki verilerle tutarlı olan kokainin takviye edici etkilerinden “koruduğu” anlaşılmaktadır.
Bilişsel Etkiler
Hafızayı ve Öğrenmeyi Artırabilir: Beyindeki dopamin aktivitesi hafıza ve öğrenmede büyük rol oynar ve çoklu hayvan çalışmalarına göre uzun süreli hafıza depolanması ve alınması için gereklidir. Dopamin önemli olaylara işaret eder ve motivasyonel önemi olanları hatırlamaya yardımcı olur, böylece anıların gelecekteki davranışlar için uygun ve erişilebilir olmasını sağlar. 32 yaşlı insan üzerinde yapılan klinik bir çalışmada, dopamin öncüsü levodopa verilmesi uzun süreli epizodik belleği arttırmıştır. Dopamin ayrıca çalışma belleğinde önemli bir rol oynar, bu da kendi eylemlerimize rehberlik etmek için kısa süreli bellekten bilgi kullanma kapasitesidir. Beyin hücrelerinde yapılan çalışmalar, dopaminin bu tip bellekte yer alanların aktivitesini arttırdığını bulmuştur.
Serotonin ayrıca bellek oluşumu sırasında dopamin ile de çalışır. Serotonin reseptörlerinin aktivasyonu, çoklu hayvan çalışmalarında görüldüğü gibi, beynin biliş ve hafıza oluşumunda (yani prefrontal korteks ve hipokampus) yer alan kısımlarında dopamin salınımını artırabilir. Sıçanlarda yapılan bir araştırma, dopamin salınımının bir bireyin belirli uyaranlarla motive olmasına ve davranışlarını buna göre değiştirmesine neden olabileceğini buldu. Bu nedenle, ödül odaklı öğrenme sırasında önemli bir rol oynamaktadır.
Dikkat ve Odağı Artırabilir: Frontal loblardaki dopamin disfonksiyonu, sıçanlarda ve primatlarda yapılan çeşitli çalışmalarda görüldüğü gibi, dikkatin azalmasına ve hatta DEHB gibi dikkat eksikliği bozukluklarına neden olabilir. Orta dereceli dopamin artışları (hafifçe pozitif etkiyi artırarak) 18 lisans öğrencisi üzerinde yapılan küçük bir çalışmada görevler arasında dikkatlice etkili olma kapasitesini geliştirmiştir. 200’den fazla insan üzerinde yapılan bir görüntüleme çalışmasında, beyinde daha yüksek dopamin seviyesine sahip olanlar (dopamin akısını belirleyen bir enzimde bir polimorfizm nedeniyle), devam eden görevlerle ilgili uyaranlara daha etkin bir şekilde dikkat çekmiştir.
Yaratıcılığı Artırabilir: 100 sağlıklı insan üzerinde yapılan bir araştırma, yaratıcılığın 
dopamine (özellikle frontal ve striatal dopaminerjik yollar arasındaki etkileşime) dayandığını göstermiştir. Bununla birlikte, yaratıcılık karmaşıktır ve farklı görünümler farklı dopaminerjik sistemlerden etkilenebilir. Dopamin ilk olarak yaratıcılıkla ilişkilendirildi ve Parkinson hastası 27 kişi üzerinde yapılan bir klinik çalışma, dopamin arttırıcı ilaçlarla tedavi edildiğinde gelişmiş sözel ve görsel yaratıcılık geliştirdiklerini bulmuştur. Dopamin, yaratıcılığın ve yaratıcı düşüncenin ana bileşenlerinden ikisi olan bilişsel esneklik ve yeni deneyimlere açıklık ile ilgilidir.
Yukarıda bahsedilen 100 sağlıklı insan üzerinde yapılan çalışmada, yaratıcılık beynin dopamin açısından zengin bölgelerinde gri madde içeriği ile ilişkili bulunmuştur. Yaratıcılığın çeşitli yönleri COMT, DRD2 ve DRD4 genlerindeki SNP’lerle ilişkilendirilmiştir. Bir SNP DRD2, rs1800497 varyant T, beyinde azaltılmış dopamin reseptörleri ile ilişkilidir. Bu alel 92 sağlıklı Kafkasyalı üzerinde yapılan bir çalışmada daha yüksek sözel yaratıcılıkla bağlantılıdır.
DRD4’teki bir polimorfizm yaratıcılıkla karmaşık bir ilişkiye sahiptir. DRD4-7R, 185 sağlıklı insan üzerinde yapılan bir çalışmada bozulmuş esneklik (düşük yaratıcılıkla bağlantılı) ile değil, aynı zamanda daha yüksek yenilik arayışı (yüksek esneklik ve yaratıcılıkla bağlantılı) ile ilişkilendirilmiştir. 32 sağlıklı insan üzerinde yapılan klinik bir çalışmada, dopaminin biyokimyasal öncüsü olan gıda takviyesi L-tirosin tarafından, yakınsak- (“derin”) ancak farklı- (“beyin fırtınası”) düşünme görevlerinde yaratıcılık teşvik edilmiştir.. Bu, bu amino asit açısından zengin bir diyet yiyerek veya takviyeler alarak yaratıcılığımızı geliştirme olasılığını düşündürmektedir.
Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4759499/
https://medium.com/@ozandagdeviren/hacking-your-brain-to-use-dopamine-for-success-ed2d352b4874
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu