İshal, dünyadaki en yaygın çocukluk sorunlarından biridir ayrıca korkutucu ve tehlikeli bir durum haline gelebilir. Yeni doğan bir bebek veya biraz daha büyük bebeğin dışkısı ile ishal arasındaki farkı anlamak her zaman kolay değildir. Bu fark bazı durumlarda hayati önem taşıyabilir ve ebeveynlerin bu konuda bilgi sahibi olması şarttır. Bebeğin ishal olup olmadığını, yeni doğanlar ve bebeklerde ishalin nedenleri, tedavileri ve tehlikeleri hakkında aydınlatıcı bilgileri aşağıda bulabilirsiniz:
Normal Dışkılama ve İshal
Normal bebek kakası çeşitli renkler ve kıvamlarda olabilir. Yeni doğanların her gün çok fazla bağırsak hareketi yaşaması tipik bir durumdur. Bebeğin bağırsak hareketlerinin normal olup olmadığını veya çocuğun ishal olup olmadığını anlamak için bazı kriterlere dikkat etmek gerekir. Normal bebek kakası sarı, kahverengi veya yeşil görünebilir. Akıntılı, yumuşak, kalın bir macun gibi ya da daha farklı formlarda olabilir. Bir bebek günde bir veya iki kez dışkılama yapabilir ve bebeğin bezinde rastlanan kaka görüntüsünün bebeğin yaşı ve diyetiyle ilgisi olduğu da unutulmamalıdır. Yeni doğmuş bebekler her bez değişiminde bir bağırsak hareketi yapabilirken, büyük çocuklar günde bir kez veya birkaç günde bir kez kaka yapabilir. Bebeğin nasıl beslendiği de bağırsak hareketlerini etkileyen bir durumdur.
Emzirilen bebeğin dışkılaması: Eğer bebek emziriliyorsa ve bebeğin dışkısı sarımsı, yumuşak, içinde küçük kıvrımlar veya tohumlarla akıntı şeklindeyse endişelenilmesi gerekmez. Çünkü bu form anne sütüyle beslenen bebek kakası için tipiktir ve bebek bezi her değiştirildiğinde görülse bile sorun değildir. Fakat annenin; anne sütü barsak hareketlerinden dolayı yumuşak ve akıcı olabileceğinden dolayı bebeğinin dışkısı hakkında normal kaka ve ishal arasındaki farkı söylemek zor olabilir.
Formula mama ile beslenen bebeğin dışkılaması: Bebek maması ile beslenen bebeklerin dışkılamasının ten rengine benzer bir kahverengi olma eğilimi gösteren barsak hareketleri vardır. Genellikle anne sütü alan bebeklerin kakasından daha kalın veya daha sıkıdırlar. Formülle beslenen bebeklerde bağırsak hareketlerindeki değişimi fark etmek ve ishalle ayırt etmek genellikle daha kolaydır.
Kombinasyon beslenme yapan bebeğin dışkılaması: Bebek hem anne sütünü hem de formülü ile besleniyorsa dışkılama formu yukarıdaki iki tipin bir kombinasyonu olacaktır.
Normal bebek kakası söz konusu olduğunda çok geniş bir form yelpazesi vardır. Bebeğin normal kakasında herhangi bir değişiklik olduğu fark edilirse, bu durum için dikkatli olmak gerekebilir. Fakat normalden daha gevşek veya sulu bir kaka genellikle endişelenecek bir şey değilken aşağıdaki belirtilerden bir ya da daha fazlası görülüyorsa ishal anlamına gelebilir:
• Gevşek, ıslak, sulu dışkılama
• Normalden daha yeşil veya daha koyu renkli dışkılama
• Kötü kokulu dışkı
• Kanlı veya sümük içeren dışkı
Bebeklerde İshalin Genel Nedenleri
Bir bebek birçok nedenden dolayı ishal olabilir. Tüm bebekler için ishalin genel nedenleri arasında emzirme ve formül besleme yanında genel başka nedenler bulunmaktadır. Bu nedenlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
Hastalıklar: Virüsler, bakteriler, mantar organizmaları ve parazitler çocuklarda ishale yol açan enfeksiyonlara neden olabilir. Bebeklerin ve çocukların günlük bakımlarında yanında zaman geçirenler, birbirleriyle veya oyuncaklarla kolayca temas eden mikropları bulaştırabilirler.
Katı gıdalarla beslenmeye başlanması: Bebek katı gıda alımına geçtiğinde bu bebeğin bağırsak hareketlerinde değişikliklere yol açabilir. Süt ürünleri, yumurta, glüten, yer fıstığı ve kabuklu deniz ürünleri, gıda alerjisine ve ishale yol açan hassasiyetlere neden olabilir.
Bazı ilaçlar: Bebek antibiyotik gibi ilaçlar kullanmak zorunda kalırsa bu ilaçlar midesini bozabilir ve ishale neden olabilir.
Seyahat: Bebeklerde tıpkı yetişkinler gibi seyahat ederken ishal geliştirebilirler. Bebekler ve küçük çocuklar daha da yüksek riskli altında olabileceğinden küçük bebeklerle seyahat edilirken ekstra dikkatli olunmalıdır.
Tıbbi koşullar: Bağırsak iltihabı gibi bazı tıbbi durumlar ishale neden olabilir.
Diş çıkarma: Diş çıkarma başlı başına ishal nedeni değildir. Ancak, diş çıkarma döneminde bebekler ağzına her şeyi aldıklarından dolayı oyuncaklarda, dişlerde ve ellerinde bulunan mikroplar, çocuğun vücuduna girerek hastalığa ve ishale yol açabilir.
Bilinmeyen nedenler: Bazen bebek ishali için bariz tespit edilen bir neden yoktur ve dikkatli olunması gerekir.
İshal ve Emzirme
Bebeklerde görülen ishalde genel nedenlerle birlikte, emzirilen bebekler de ishal gelişebilir. Emzirmenin ishal nedeni olduğu durumlar aşağıdaki gibidir:
Annenin diyeti: Annenin diyetindeki bazı yiyecekler emzirilen bebeğin alerjilere ve hassasiyetlere neden olabilir. İnek sütü, çikolata, gazlı yiyecekler, baharatlı yiyecekler ve
kafein, bir sorunu tetikleme olasılığı en yüksek yiyeceklerdir. Annenin tükettiği bir gıdanın bebeğin ishaline yol açıp açmadığını anlamak için diyeti değerlendirilip ishal durumunun devam edip etmediği gözlemlenmelidir.
Annenin müshil kullanımı: Emzirme sürecinde dışkı yumuşatıcıları ve bazı yumuşak lif takviyeleri veya müshiller kullanmak genellikle güvenlidir. Bununla birlikte, güçlü uyarıcı-tip laksatifler bebeğe geçebilir ve ishale neden olabilir. Emzirirken müshil almadan önce doktorla görüşülmesi gerekir.
Gelişmiş ülkelerde inek sütünün yeni doğan beslenmesinden çıkarılması: Yeni yiyeceklerin bir bebeğin diyetine dâhil edilmesi, yiyecek hassasiyetleri ve alerjileri nedeniyle mide sorunlarına yol açabilir. İnek sütü, küçük çocuklarda ishale neden olabilecek yaygın bir tahriş edicidir. Bu yüzden gelişmiş ülkelerde yeni doğan beslenmesinde inek sütü beslenme listelerinden çıkarılmıştır. Bebek mamasına ihtiyaç duyuluyorsa, birçok formülün inek sütünden yapıldığı unutulmamalıdır.
Bazı bölgelerde anne sütünün yeni doğan beslenmesinden çıkarılması: Dünyanın bazı bölgelerinde sağlık ve beslenme koşulları risk altındadır. Bu bölgelerde yaşayan çocuklar, memeden ayrıldıklarında ve anne sütünde bulunan beslenme ve koruyucu özellikleri almadıklarında, hastalığa ve enfeksiyona daha yatkındır. Anne sütü almadıklarında ishal geliştirebilirler.
Formül Beslemesi ve İshal
Yukarıdaki genel nedenlerle birlikte, bebek maması ile beslenen yeni doğmuş bebekler aşağıdaki sebeplerden dolayı ishal geliştirebilirler:
Formüle alerji: Yeni doğanlar alerjiden dolayı ishal olabilirler ya da almaya başladıkları bebek maması tipine duyarlılık gösterebilirler. Birçok bebek maması formülü inek sütünden yapılır ve inek sütündeki protein bebeklerde gıda alerjisine neden olabilir. Bebekler ayrıca soya bazlı formüle duyarlılık gösterebilir.
Kirlenme: Mikroplar, bebek mamasına birçok kanalla girebilirler. Tozla kirlenebilir, toza veya konsantreye eklenilen sudaki mikropları alabilirler. Ve formül doğru şekilde depolanmazsa organizmalar çoğalabilir.
İshalin Etkileri
Bir bebek ishal olduğunda vücut sıvı kaybına uğrar ve bebek beslenmeden daha fazla sıvı kaybederse, susuz kalabilir. Yeni doğanlarda ve küçük çocuklarda dehidrasyon çok hızlı bir şekilde gerçekleşebilir. Dikkat edilmesi gereken dehidrasyon belirtileri şunlardır:
• Günde altıdan az ıslak çocuk bezi
• Ağız kuruluğu ve dudaklar
• Bebek ağlarken gözyaşı eksikliği
• Zayıf beslenme
• Bebeğin kafasının üstündeki batık veya kavisli bıngıldak
• Sinirlilik
Su kaybının belirtilerini fark edilirse acilen doktora başvurulmalıdır.
Tedavi
Bebeklerde ishal tedavisinde ilk kural bebeğin sıvı kaybını önlemektir. İshal ılımlı ise, genellikle evde tedavi edilebilmektedir. Bebeklerde ishali tedavi etmek için yapabilecek en önemli şey bebeği beslemeye devam etmektir. Gevşek dışkılaması varken bebeğe ve çocuğa ekstra sıvı sağlamak için, daha sık emzirilmesi veya biberonla beslemesi yapılmalıdır. Bebeğin midesini dinlendirmeye çalışmak için beslenmemekten kesinlikle kaçınılmalıdır. Çünkü bir bebek, özellikle ishal yoluyla sıvı kaybediyorsa, beslenmeden çok hızlı bir şekilde susuz kalabilir.
Bebek emzirme veya beslenmesi iyi yapılıyorsa, doktor söylemediği sürece bebeğe oral rehidrasyon sıvısı verilmesine gerek yoktur. Anne sütü, bebeğin ishal ile kaybettiği, ihtiyaç duyduğu sıvıları ve besinleri içerir. Anne sütünde bebeğin enfeksiyon ve hastalıklarla savaşmasına yardımcı olan antikorlar da vardır. Şayet biberonla besleniyorsa, ekstra su vermek için bebek mamasını (veya anne sütünü) seyreltmeli ve her zamanki gibi beslemeye devam edilmelidir. İshal bir hastalık veya enfeksiyondan kaynaklanıyorsa, doktor bir antibiyotik verebilir.
Kirli bebek bezleri bebeğin cildini tahriş edebilir ve bebek bezinin temas ettiği yerlerin kızarmasına neden olabilir, bu nedenle ıslak ve kirli bebek bezlerini sık sık değiştirilmelidir. Bebeğin bebek bezi bölgesini mümkün olduğunca temiz ve kuru tutulmaya çalışılmalı ve her değişiklikten sonra bebek kremi kullanarak cildine koruyucu bir bariyer eklenmelidir. Mikropların yayılmasını önlemek için her bez değişiminden sonra ellerin yıkandığından emin olunmalıdır. İshal için reçetesiz ilaç vermekten kaçınılmalı ve ishal önleyici ilaçlar bebeklere zararlı olabileceğinden mümkün olduğu kadar ilaçsız tedavi tercih edilmelidir.
Yukarıda listelenen dehidrasyon belirtilerine dikkat edilirken susuz kalmaya neden olacak ciddiyette ishal durumunda hastanede intravenöz (IV) sıvılarla tedavi için doktora başvurulmalıdır. İshalin nedenine bağlı olarak, bulaşıcı olabilir ve ailedeki diğer kişilere yayılabilir. Bu nedenle, bebeğin bezini değiştirdikten veya banyo kullanıldıktan sonra eller yıkanmalı ve diğer aile üyelerine de aynısını yapmalarını hatırlatılmalıdır.
Doktora Ne Zaman Müracaat Edilmelidir?
İshal yeni doğan ve küçük çocuklar için tehlikeli olabilir, çünkü dehidratasyon ve kilo kaybına neden olabilir. Arada bir gevşek kaka genellikle bir sorun teşkil etmez. Bununla birlikte, iki veya daha fazla sulu bağırsak hareketi görülürse, bebek ishal olmuş olabilir. Aşağıdaki durumlarda doktora acil olarak müracaat edilmelidir:
• Yeni doğanlarda görülen ishalde
• Bebekte ateş veya ishal ile birlikte başka semptomlar varsa
• Bebeğin kakasında kan varsa
• Bebek acı çekiyor gibi görünüyorsa
• Bebek iyi yemek yemiyorsa
• Bebekte aşırı uyku durumunda
• İshal 24 saat içinde kaybolmazsa
• Herhangi bir dehidrasyon belirtisi olduğu fark edilirse
Emzirme ve Bebek Formülü
İshal öyle yaygındır ki, beş yaşın altındaki çocuklarda her yıl ABD’de 35 milyona kadar ve dünya çapında yaklaşık 1,7 milyar vaka görülür. Bebekler ve küçük çocuklar yılda yaklaşık iki defa ishal rahatsızlığı yaşayabilmektedir. Bu durum bebek maması alan, emzirilen ve anne sütü ile bebek maması kombinasyonunu alan bebekleri etkileyebilir. Yine de aralarında bazı farklılıklar bulunmaktadır.
Araştırmalar, anne sütüyle beslenen bebeklerin ishalinin, formülle beslenen bebeklerden daha az sıklıkta olduğunu göstermektedir. Anne sütü antikorlarla doludur ve bu antikorlar ishal dâhil olmak üzere ortak birçok çocuk hastalıklarına karşı bebekleri korunmasına yardımcı olmaktadır. Ayrıca, bebek emzirildiğinde, mide enfeksiyonlarına ve ishale neden olabilecek yiyecek ve sudaki organizmalara karşı korunur.
İshal ilk başta korkutucu olabilir, ancak bebek için neyin normal olduğunu bilmek ishalin tespiti için önemlidir. Ardından bebeğin ishal olup olmadığı ve endişe gerektirip gerektirmediğini söylemek mümkündür. Elbette, bebeğin kakası veya sağlığı hakkında endişeleniyorsa veya herhangi bir sorun varsa, acilen doktora danışılmalıdır.
Kaynakça:
Parent.com
webmd.com
kellymom.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu