Bazı ağaçlarda ya da bitkilerde olağandışı topaklar, küreler veya kütleler meydana gelebilir. Bu garip oluşumlara safra ya da gal denir ve bunlar farklı boyut ve şekillerde oluşabilir. Gal’lerin bazıları ponpon gibi görünürken yumuşaktırlar ve hissedilirler, bazıları ise kaya gibi serttirler. Yapraklardan köklere kadar bitkilerin her yerinde galler oluşabilir. Gal, bazı canlı organizmaların neden olduğu bitkinin zarar görmesine veya tahrişine sebep olan bitki dokusunun anormal büyümeleridir. Yuvarlak solucanlar, bakteriler, mantarlar ve virüslerin hepsi ağaçlar, çalılar ve diğer bitkiler de gal oluşumuna neden olabilir. Bununla birlikte çoğu gal, böcek veya akar aktivitesinden kaynaklanmaktadır.
Safra böcekleri ya da akarları, bir bitkide beslenerek veya bitki dokularına yumurta bırakarak gal oluşumunu başlatırlar. Böcekler ve akarlar, örneğin yaprakların açıldığı gibi hızlı bir büyüme periyodu sırasında bitki ile etkileşime girerler. Bilim adamları, gal yapan böceklerin bitki gelişimini düzenleyen veya uyaran kimyasalları salgıladığına inanmaktadır. Bu sekresyonlar, meristema dokunun etkilenen bölgesinde hızlı hücre çoğalmasına neden olur ve galler sadece büyüyen doku üzerinde oluşabilirler. Safra kesesi aktivitelerinin çoğu ilkbahar veya yaz başlarında gerçekleşir ve safra kesesi için birkaç önemli amaca hizmet ederler. Gelişen böcekler veya akarlar, havadan ve avcılarından korunmak için gal içinde bulunurlar. Genç böcek veya akarlar da safradan beslenirler ve sonunda, olgun böcekler veya akarlar safralardan ortaya çıkarlar. Safralar gal yapan böcekler veya akarların ayrılmasından sonra, konakçı bitkiler üzerinde geride kalırlar Ve bu esnada bazı böcekler veya tırtıllar gibi diğer böcekler, barınak veya beslenmek için gal içine hareket edebilirler.
Hangi Böcekler Gal Yaparlar?
Gal üreten böcekler arasında, çeşitli yaban arıları, böcekler, yaprak bitleri ve sinekler bulunur. Akarlar gibi diğer eklembacaklılar da gal oluşumlarına neden olabilirler. Her safra kesesi kendi benzersiz safralarını üretir ve hangi tür bir böceği saflığı, şekli, dokusu, büyüklüğü ve konukçu bitkisi ile yaptığını söylenebilir.
• Psillidler: Bazı atlama bitki bitleri veya psillidler galler üretirler. Yabanmersini yapraklarında pırıltılar bulunabilir, bu parıltılar psillidlerden kaynaklanma ihtimali yüksektir. İlkbaharda beslenirler, iyi bilinen iki yapraklı akın oluşumunu tetiklerler. Bu oluşumlar yabanmersinin üzerinde meme ucu ve kabarcık şeklinde olan gallerdir.
• Gal bitkisi yaprak biti: Yaprak bitleri gövde ve bazı ağaçların, özellikle kavak ve kavak sapı üzerinde alt ailesi Eriosomatina neden olan gal oluşumlarına aittirler. Yaprak biti şekilleri, karaağaç yapraklarındaki horoz ve petek şeklinde bir büyümeden, cadı elalarında oluşan koni biçimli bir safraya kadar değişmektedirler.
• Adelgidler: Safra kesen adelgidler yani safra yaprak bitleri, çoğunlukla kozalakları hedeflerler. Yaygın bir türdür, Norveç’te, beyaz ladin dallarında ve Duglas köknarında, ananas biçimli Adelges abietis neden olurlar. Bir diğeri de, Cooley ladin safra adelgid, Colorado mavi ladin ve beyaz ladin üzerinde koni gibi görünen safraları oluştururlar.
• Asma biti (Phylloxera): Phylloxeralar (Phylloxeridae ailesinden), küçük olsalar da saflıktaki payını da paylaşırlar. Bu grubun en çok bilineni, üzüm bitkilerinin hem köklerinde hem de yapraklarında gal üreten üzüm filokseralarıdır. 1860 yılında, Kuzey Amerika bu böceği yanlışlıkla Fransa’ya getirerek şarap endüstrisini neredeyse tahrip etmesine sebep olmuştur. Fransız üzüm bağları, endüstrilerini kurtarmak için üzüm asmaları filokseraya dayanıklı kökleri kurtarmak zorunda kalmışlardır.
• Gal eşekarısı: Safran eşekarısı veya cynipid yaban arısı, genel olarak bilinen 1000 tür ile gal yapan böceklerin büyük grubunu içermektedir. Cynipid eşekarısı, gül ailesinde ki meşe ağaçları ve bitkiler de safraların çoğunu üretirler. Bazı safra eşekarısı, kendi büyümesini teşvik etmek yerine, başka türlerin oluşturduğu safralara da yumurtlarlar. Eşekarısı bazen konukçu bitkiden düşmüş olan safralarda gelişirler. Meşe akıntıları bu şekilde adlandırılır çünkü bunlar içinde larva hareket ederken orman zemini etrafında yuvarlanırlar ve yetişirler.
• Gal sinekleri: Safra mideleri veya safra keseleri, en büyük ikinci safra kesesi böcek grubunu oluştururlar. Bu sinekler Cecidomyiidae ailesine aittirler ve 1-5 mm uzunluğunda, oldukça küçüktürler. Gal içinde gelişen kurtçuklar, turuncu ve pembe gibi garip parlak renklerle meydana gelirler. Tatarcık safraları, yapraklardan köklere kadar çeşitli bitki kısımlarında oluşurlar. Gal mideleri tarafından oluşturulan yaygın safralar arasında çam kozalağı söğüt safrası ve akçaağaç yaprağı noktaları bulunur.
• Gal uçarlarından urophora: Bazı meyve sinekleri cinsi kök gal üretirler. Urophora safra sinekleri altın başak safraları içinde kışın gelişirler. Bazı Urophora safra sinekleri, mor çiçekli bitkiler ve mızrak deve gibi istilacı bitkiler için biyolojik kontrol olarak, kendi doğal Avrupalarından Kuzey Amerika’ya kadar yaygınlaştırılmışlardır.
• Gal testere sinekleri: Testere sinekleri, genellikle söğütler ve kavaklar üzerinde, bazı olağandışı safralar üretirler. Phyllocolpa testere sineği kanatlarının neden olduğu yaprak gevşeme yaprakları kıvrılmış veya dönük şekillere benzerler. Testere sinek larvaları oluklu yaprak içinde beslenirler. Pontania testere uçları, bir söğüt yaprağının her iki tarafından çıkıntı yapan tuhaf, küresel yanaklar üretirler. Bazı söğütlerde yaprak saplanmasına neden olurlar.
• Gal güveleri: Birkaç güvede gal yaparlar. Gnorimoschema yani patates güvesi cinsindeki bazı mikromotlar larvaların pupa olduğu altın başak çiçeğinde ki kökleri tetikler. Gal güvesi yaprağın orta damarında cehri içinde garip bir yaprak oluşumu üretirler. Yaprağın merkezine ve kenarlarına larvaların bulunduğu bir kese oluşturmak için birleşecek şekilde sıkıca sarılırlar.
• Böcekler ve kurtgiller: Metalik ahşap sondaj böceklerinin (Buprestidae) konukçu bitkilerinde gal ürettiği bilinmektedir. Agrilus ruficollis böğürtlenlerde de gallere neden olur. Ruficollis, bu böceğin kırmızı pronotumunu ifade eden belirli bir isim olan rednecke olarak bilinir. Diğer türler, Agrilus champlaini, Ironwood’da galler üretir. Saperda cinsinin uzun boynuzlu böcekleri ayrıca kızılağaç, alıç, kavak sapları ve dallarında da gal üretirler. Birkaç bitki otu ayrıca konukçu bitkilerinin dokularında şişliklere neden olur. Podapion gallicola, örneğin çam dallarında parlamalara neden olurlar.
• Gal akarları: Eriophyidae ailesinin saflık akarları yaprak ve çiçeklerde olağandışı safralar oluştururlar. Akarlar, ilkbaharda tomurcuklar açarken tıpkı konukçu bitkileri üzerinde beslenmeye başlarlar. Eriophyid gallar parmak gibi çıkıntılar veya yapraklar üzerinde siğil yumruları şeklinde oluşabilirler. Bazı safra akarları, yapraklarda kadifemsi bir renk solması meydana getirirler.
Gal Bitkiler Zarar Verir mi?
Böcek hastalıkları konusu böcek meraklıları ve doğa bilimcileri için muhtemelen ilginç olmasının yanında hatta bir o kadar da keyif verici bir konudur. Bahçıvanlar ya da çiftçiler ise bahçelerindeki, ağaçlar ve çalılardaki böcek hastalıklarını kontrol etmek isterler ve tedirgin olabilirler. Ayrıca böcek gallerinin zarar görmesinden endişe duyabilirler. Neyse ki, birkaç istisna dışında böcekler ağaçlara ve çalılıklara zarar vermezler. Özellikle ağaçlarda çirkin görünseler de bile en sağlıklı, köklü ağaçlar ve çalılar uzun vadede safralardan etkilenmezler. Sadece ağır safra oluşumları büyümeyi yavaşlatabilir.
Safraların bitkiler üzerindeki olumsuz etkileri büyük ölçüde estetik görünümünü etkilediği içindir. Bu yüzden gal ya da gal böcekleri için kontrol önlemleri nadiren garanti altına alınmaktadır. Böcek veya akar ortaya çıktıktan sonra yaprak gazıyla veya kendiliğinden yapraklardan düşerler. Dallardaki ve yapraklarda ki galler budanabilirler. Zaten oluşmuş bir safra, onu ortadan kaldırmak için işlemden geçirilemez veya püskürtülemez. Safra bitkinin bir parçasıdır. Aşındırıcı böceklerin, kendi biyolojik kontrollerini parazitoitler ve avcılar şeklinde çekeceklerine dikkat edilmelidir. Şayet peyzajlarda gallere rastlandıysa kendiliğinden düzelmesi için zaman verilmelidir, çünkü doğa ekosistemi olması gereken dengeyi geri getirecektir.
Kaynakça:
Treesforlife.org.uk
plansgalore.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu