Genellikle pek çok insan, dönemlik de olsa bir şeyi unutma konusunda nahoş bir deneyim yaşar. Yaşanılan bu durum endişelenmeye ve huzursuzluğa neden olabilirken Alzheimer hastalığı başlangıcı olmasından korkulur. Alzheimer ve türleri hafıza kaybından sorumludur, ancak hafıza kaybına neden olabilen başka faktörler de vardır. Bu faktörlerin birçoğu kalıcı olmayan bir hafıza kaybına sebep olur ve bazıları kolayca önlenebilir niteliktedir. Peki, unutmamıza neden olan nedir? Bir bilgiyi zihinsel olarak depolamamızı veya hatırlamamızı önleyen nedir?
Duygusal Nedenleri
Aklımız ve bedenimiz birbirine bağlı olduklarından ve birbirlerini etkilediğinden dolayı duygularımız ve düşüncelerimiz beynimizi etkileyebilir. Beynin, belli duygularla ya da yaşam stresiyle baş etmek için harcadığı enerji, ayrıntıları ve programları saklama ya da hatırlama biçiminde olabilir. Yoğunlukla, hafıza kaybının bu duygusal tetiklemeleri, destek, yaşam tarzı, danışmanlık ve hatta stresi artıran faktörlerin farkında olunması ve bunlara maruz kalmayı sınırlama ile iyileştirilebilir.
Stres: Aşırı strese maruz kaldığımız zaman aklımız aşırı meşgul olabilir, dikkat dağınıklığına ve beyin göçüne neden olabilir Kısa süreli, akut stres anlık hafıza problemini tetikleyebilirken, kronik, uzun süreli strese maruz kalmak demans riskinizi artırabilir. Stres yönetimi, yaşam kalitesini korumak, vücudunuzun ve beyninizin sağlığını geliştirmek için önemli bir stratejidir.
Depresyon: Depresyon zihni köreltebilir ve çevrenizde hafıza, konsantrasyon ve farkındalığın azalmasına neden olabilir. Düşünceleriniz ve duygularınız o kadar yoğun olur ki, çevrenizde ne olduğuna çok fazla dikkat edemezsiniz. Sonuç olarak, dikkat etmediğiniz bir şeyi hatırlamak zordur. Depresyon bunun yanında uyku kalitesi ile ilgili sorunlara neden olabilir, bu da bilgiyi hatırlamayı zorlaştırabilir.
Psödodemans (yalancı bunama), bu hafıza kaybı ve depresyon kombinasyonunu tanımlayan bir terimdir. Eğer yalancı bunama yaşadığınızı düşünüyorsanız, bilişsel testler sizi güvence altına almakta ve gerçek bir demanstan ayırt etmeye yardımcı olabilir. Günlük yaşamda, yalancı bunama hastalığı olan kişi bilişsel testlerde oldukça iyi performans gösterebilir ve depresyon genellikle yüksek oranda tedavi edilebilir. Genellikle, bir danışma ve ilaç kombinasyonu çok etkili olabilir.
Kaygı: Eğer bir sınava girerken hazırlıklı olduğunuz halde hafızanızı tamamen boş hissediyorsanız, endişeden kaynaklı olabilir. Bazı kişiler sınav gibi bazı durumlarda endişe duyarlar ve bazıları da günlük aktivitelerde hatırlama yeteneği de dâhil olmak üzere, sağlıklı işleyişe sürekli müdahale eden daha yaygın bir genel anksiyete bozukluğuna sahiplerdir. Kaygı nedeni tespit etmek ve tedavi etmek yaşam kalitenizde iyileşme sağlayacağı gibi muhtemelen hafızanızda da önemli ölçüde iyileşme sağlayabilir.
Keder: Yas tutma, yüksek miktarda fiziksel ve duygusal enerji gerektirir ve 
bu, çevremizdeki olaylara ve insanlara odaklanma yeteneğinizi azaltabilir. Sonuç olarak, hafızanız anlaşılır şekilde azalabilir. Keder, depresyona biraz benzese de, keder genellikle belirli bir durum veya bir şeyin veya birinin akut kaybı ile tetiklenir. Ancak depresyonun belirli bir nedeni olmadan görünebilir. Derin kederin kabullenilmesi zaman alır ve kederinizde zaman geçirmek uygun ve gereklidir. Üzülürken hem zihinsel hem de fiziksel olarak kendinizi yorgun hissedebilirsiniz. Kederliyken kendinize ekstra zaman ayırarak anlayışlı olmanız gerekmektedir. Bireysel olarak alınan danışmanlık destekleri, kederle başarılı bir şekilde başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
İlaçlar ve Tıbbi Tedaviler
Alkol veya yasadışı ilaçlar: Alkol almak veya yasadışı uyuşturucu kullanımı hem kısa hem de uzun dönemde hafıza problemlerine yol açabilir. Alkol alımında oluşan geçici hafıza kaybı daha sonraki yıllarda demans riski doğurabilir. Bu maddeler sağlığa olan pek çok zararları yanında hafızaya da zarar verebilir. Aşırı alkol tüketimi ayrıca, erken tedavi edilirse bazı kişilerde kısmen tersine çevrilebilecek olan Wernicke-Korsakoff sendromuna neden olabilir.
Reçeteli ilaçlar: Bir ilacın yasal olarak bir doktor tarafından reçete edilmesi, vücudunuza veya hafızanıza zarar vermeyeceği anlamına gelmez. İlacı doktorun reçete ettiği şekilde alıyor olabilirsiniz, fakat çok fazla ilacı bir araya getirirseniz, reçeteli ilaçlar açıkça düşünme ve hatırlama yeteneğinizi önemli ölçüde etkileyebilir. Farklı durumlar için farklı doktorlara başvurursanız kullandığınız diğer ilaçlar konusunda onlara bilgi vermeniz etkileşime girebilecek bir ilaç vermelerinin önüne geçilebilir.
Kemoterapi: Kanser tedavisinde aldığınız kemoterapi alıyorsanız, kanserin yok edilmesi için alınan ilaçlardan gelen beyin sisi olarak tanımlanan kemo-beyin yaşayabilirsiniz. Bu durumun, kemoterapide sık görülen ve geçici olduğunu bilmek güven verici olabilir.
Tıbbi Prosedürler
Kalp ameliyatı: Bazı araştırmalar, bypass ameliyatı sonrasında, bazı zihin bulanıklığı ve hafıza bozulma riskinde bir artış olabileceğini göstermiştir. Bu zamanla iyileşebilir ve tipik olarak bu tip kalp ameliyatlarına olan ihtiyaç olası riskten daha fazladır.
Anestezi: Bazı insanlar anestezi kullanımının ardından tipik olarak birkaç gün süren hafıza kaybı veya karışıklığı rapor etmektedirler. Bununla birlikte, araştırma, anestezi arasında doğrudan bir korelasyon olup olmadığını veya diğer faktörlerin beynin daha az etkili bir şekilde çalışmasına neden olabileceğini belirleme konusunda yetersizdir.
Elektrokonvülsif terapi: Bazen uygulanan ECT yani şok tedavisi, şiddetli depresyon şikâyeti olanla için çok faydalı olabilir, ancak aynı zamanda bir miktar hafıza kaybına da neden olabilir. Bazı kişilerde ECT etkili olduğu 
için, bir miktar hafıza kaybı riski, yaşam kaliteniz için buna değer olabilir.
Fiziksel ve Tıbbi Koşullar
Yorgunluk ve uyku yoksunluğu
İyi bir gece uykusu almanın faydaları çoktur: daha az kilo alımı, daha fazla enerji ve daha net düşünme yeteneği gibi. Yorgun hissetmenizin nedeni gece iyi uyuyamamanız ve uykuda kronik olarak kısa kalmanızdan kaynaklı olabilir. Bu durum hem hafızayı hem de öğrenmeyi etkilediği bildirilmiştir. Uyku alışkanlıklarınızı geliştirmek için bazı kolay yöntemler deneyebilirsiniz.
Beyin sarsıntısı ve kafa travması: Travmatik kafa travmaları ve beyin sarsıntısı kısa süreli hafıza bozulmasına neden olabilir, ancak bazı araştırmalar demansın gelişme olasılığını yıllar içinde artırabileceklerini bulmuşlardır. Spor yaparken koruyucu başlık ve kask takma gibi önlemler almalı ve bir beyin sarsıntısı yaşarsanız, düzenli aktivitelere dönmeden ve spora katılmadan önce başınızın tamamen iyileşmesini beklemelisiniz. Doktorunuzla kafa travması sonrası baş ağrısı ve konsantrasyon zorlukları ile ilgili görüşmelisiniz.
Düşük B12 vitamini: B12 Vitamini çok önemli bir vitamindir. B12 vitaminindeki aşırı eksiklikler demans için yanlış olan belirtilere neden olabilir. Yeterli miktarda B12 vitamini alındığında, bu belirtiler bazı kişilerde iyileşebilir ve hatta çözülebilir.
Tiroit problemleri: Hem hipotiroidizm hem de hipertiroidizm hafıza kaybı ve zihinsel bulanıklık gibi bilişsel sorunlara neden olabilir. Bir şeyleri hatırlamanın zorlaştığını ya da beyin durgunluğu olduğunu fark ediyorsanız doktora müracaat edilmelidir. Özellikle başka tiroit sorunları belirtileri yaşıyorsanız, tiroidinizin çalışmasını test etmek uygun olabilir. Tiroit problemlerini tedavi etmek hafızanızı ve konsantrasyonunuzu artırabilir.
Böbrek bozuklukları: Böbrekleriniz kronik ya da akut böbrek yetmezliği gibi durumlarda iyi çalışmadığında, proteinlerin parçalanması gibi atık ürünlerin birikmesi beyin işlevini etkileyebilir. Ek olarak yapılan çalışmalar, albüminüri (idrarda albümin proteininin varlığı) belirtisi yaşayanların, zayıf hafıza ve biliş gösterme ihtimalinin daha yüksek olduğunu göstermiştir.
Karaciğer hastalıkları: Karaciğer hastalıkları arasında yer alan Hepatit, kan dolaşımınıza toksinlerin salınmasına neden olabilir ve bu da beynin çalışmasını etkileyebilir. Ciddi düzeydeki karaciğer şikayetleriyle ilişkili bir beyin rahatsızlığı gelişebilir ki bu rahatsızlık Hepatik ensefalopatidir. ciddi karaciğer problemlerinden gelişebilen ilişkili bir beyin hastalığıdır. Karaciğer problemleriniz varsa, hafıza ve düşünme konusunda bir miktar zorluk fark ederseniz, bunu derhal teşhis ve tedavi için doktorunuza bildirmelisiniz.
Beyin iltihabı: Beyin dokusunda akut enfeksiyonu olan beyin iltihabı; baş ağrısı, ateş ve hatta nöbetlerle birlikte konfüzyon ve hafıza problemleri gibi bunama semptomlarını tetikleyebilir. Ensefalit şüphesi varsa, acil tıbbi yardım alınmalıdır.
Normal basınçlı hidrosefali: Normal basınçlı hidrosefali (NPH) tipik olarak şu üç alanda belirtilere sahiptir: bilişsel problemler, idrar kaçırma, dengesizlik ve yürümede azalma. Bir hekim tarafından derhal değerlendirme ve tedavi edilmelidir. Erken tedavi NPH’da bellek ve düşünce ile ilgili problemleri tersine çevirme potansiyeline sahip olduğu gibi, dengede durma ve iyi yürüyebilme yeteneğini yeniden kazanma potansiyeline sahiptir.
Gebelik: Bazen, hamilelikteki duygusal ve fiziksel değişikliklerle birlikte vücudunuzun kimyasal ve hormonlarındaki değişiklikleriyle unutkanlığa ve zayıf konsantrasyona katkıda bulunabilirken, bu durum zaman içinde çözülen geçici bir hafıza problemidir.
Menopoz: Hamileliğe benzer şekilde, menopozdaki hormonal değişiklikler düşünce sürecinize kaos getirebilir ve uyku düzeninizi bozabilir, bu da bilişsel süreçlerinizi de etkiler. Bazı doktorlar, menopozun geçici semptomlarını gidermek için hormonal takviyeler veya başka tedaviler uygulamaktadırlar.
Enfeksiyonlar: Zatürree veya idrar yolu enfeksiyonları gibi enfeksiyonlar, özellikle yaşlı erişkinlerde ve kronik sağlık koşullarına sahip kişilerde unutkanlığa neden olabilir. Bazı kişiler için deliryum hastalığı birkaç saat veya birkaç gün içerisinde zihinsel yeteneklerde ani bir değişiklik yaşanması durumudur ve bu bir enfeksiyonun yalnızca dışsal belirtilerinden biridir. Bu nedenle bu belirtileri derhal doktora bildirmelisiniz. Genellikle bir antibiyotikle yapılan acil tedavi hafızanın normal çalışmasına ve geri dönmesine yardımcı olabilir.
İnme: İnme beyin fonksiyonlarını önemli ölçüde etkileyebilir. Bazen, inme ile ilgili yaşanan hafıza kaybı kalıcı olabilir, ancak diğer zamanlarda bilişsel işlevler beyin iyileştikçe gelişir.
Geçici iskemik ataklar: Aynı zamanda küçük vuruş olarak da bilinen TIA’lar (tıbbi olarak tam olarak doğru olmamakla birlikte), beyinde, diğer inme benzeri semptomların yanı sıra bellekte gecikmelere neden olabilen kısa bir tıkanıklıktır.
Beyin tümörü: Beyin tümörleri baş ağrısına ve fiziksel sorunlara neden olabilir, ancak zaman zaman hafızanızı ve kişiliğinizi de etkileyebilir. Tümörün türüne ve ciddiyetine göre, tedavi genellikle bu belirtileri hafifletebilir.
Uyku apnesi: Uyurken bir kaç saniye nefes almayı bıraktığınız uyku apnesi, daha yüksek bir bunama riskine sebep olabilir. Bazı araştırmalar uyku 
apnesini hafıza problemlerine de bağlamış, uyku yoksunluğunun unutkanlığa ve beyin fonksiyonlarının azalmasına neden olabileceği göz önüne alındığında bu sonuç hiçte şaşırtıcı değildir.
Yaşlanma: İnsanlarda yaş ilerledikçe, bilişsel işlem genellikle yavaşlar ve hafıza kapasitesi hafifçe düşebilir. Örneğin, sağlıklı bir yaşlı kişi hala bilgiyi ezberleyebilecek, ancak muhtemelen çocuk veya genç bir yetişkinde olduğu kadar kolay olmayacaktır. Normal yaşlanma ve gerçek hafıza kaygıları arasındaki farkı bilmek, doktora gitmeniz veya endişelenmeyi bırakmanıza yardımcı olur.
Bellek Kaybının Bilişsel Nedenleri
Oyalama: Aynı anda çok fazla şey düşünüldüğünde etkili olabilmek için olaylar çoklu görmeye çalışılır. Bu durumda kötü bir şekilde tamamlanmış veya unutulmuş bir görevi tekrarlamak zorunda olduğu için verimliliği azaltabilir. Beyninizin de aynı anda etkili bir şekilde işleyebileceği ve hatırlayabilecekleri konusunda bir sınırı vardır.
Doğal bellek yeteneği: Bazı insanlar doğal olarak harika bir hafızaya sahip değillerdir. Bir şeyi etkili bir şekilde öğrenirken veya hatırlarken kimileri bunu 20 dakika da yapabilirken, kimileri de 3 saatte yapabilir.
Hafif kognitif bozukluk: Hafif bilişsel bozulma olan MCI seviyeli olarak gelişen fakat çoğunlukla bireyin günlük olarak oldukça iyi işleyebilme yeteneğini değiştirmeyen zihinsel yeteneklerdeki bir azalmadan oluşur. MCI’nin bir semptomu unutkanlıktır ve MCI, Alzheimer’ı tedavi etmek için tasarlanmış ilaçlara cevap verebilir. Bazı MCI vakaları sabittir, diğerleri Alzheimer hastalığı veya diğer demans türlerine ilerler.
Alzheimer mi, Başka Bir Demans mı?
Alzheimer hastalığı, demansın en sık görülen nedenidir, diğer birçok belirtiye ek olarak, hafıza kaybına da neden olur. Hafıza kaybınıza Alzheimer’ın neden olabileceğini düşünüyorsanız, belirtileri gözden geçirilmeli ve bir değerlendirme için doktorunuzla görüşmelisiniz.
Alzheimer tipik olarak 65 yaşın üzerindeki herkesi etkilese de, erken başlangıçlı Alzheimer’ın nadiren 40 yaşın altındaki gençlerde meydana gelebileceğini unutmamalıdır. Hafıza kaybına vasküler demans, Lewy vücut demansı, frontotemporal demans ve diğerleri gibi başka demans türleri de neden olabilir. Hafıza ile ilgili herhangi bir problem de doktora müracaat edilmelidir, böylece Alzheimer veya demans tedavisi bu sebeple mümkün olduğu kadar çabuk başlayabilir.
Kaynakça:
chiro.org
ncbi.nlm.nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu