Pek çok insanın ruhsal bozukluklardan mustarip olduğunu bilinmektedir, peki ya hayvanlar? Çoğu veteriner hekim ve hayvan psikoloğu, insanlarla tamamen aynı şekilde olmasa da, hayvanların çeşitli zihinsel bozukluklardan mustarip olabileceği konusunda hemfikirdirler. Örneğin, insanlarda akıl hastalığı genellikle beyindeki kimyasalların bir sonucudur. Hayvanlar, kötü muameleye maruz kaldıklarında, aradıkları veya ihtiyaç duydukları şeyi alamadıklarında genellikle akıl hastalığı özelliklerini gösterirler. Belki de bu yüzden esaret altında yaşayan hayvanlar, vahşi doğada yaşayanlara göre daha zorlayıcı davranışlar sergiliyor gibi görünmektedir. Bu yazıda hayvanlarda görülen ruhsal bozukluklar hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Hayvanlardaki Ruhsal Bozukluk Örnekleri
Veteriner hekimler ve hayvan psikologları, hayvanlara doğru bir şekilde davranıldığı takdirde zihinsel bozukluklardan muzdarip olmayacağı konusunda hemfikirlerdir. Ancak burada problem olan konu şudur; çok bariz olarak bilinenenler harici hayvanlara nasıl doğru davranışlar sergileneceği bilinmemektedir. Doğru davranılmış konusunda herkesi bilgisi olsaydı, kedilerde ve köpeklerde görülen endişe bu kadar yaygın olur muydu? Aşağıda, hayvanlarda görülen ruhsal bozukluklar hakkında bilinmesi gerekenler üzerine örnekler bulunmaktadır.
Askeri Köpeklerin TSSB’den Mustarip Olduğu Bilinmektedir
Tıpkı insan askerlerde olduğu gibi askeri köpeklerde travma sonrası stres bozukluğu yaşayabilirler. Sayısız askeri köpek, Orta Doğu ihtilafından, savaş deneyimi olan insanlara sık sık rahatsızlık veren aynı kalp kırıcı davranışları sergileyerek geri dönmüşlerdir. Çoğu zaman, TSSB’si olan köpekler Amerika Birleşik Devletleri’ne döndüklerinde hemen sonra ötenazi edilmişlerdir. Gün geçtikçe daha fazla veteriner, köpeklerin duygusal iyileşmelerine yardımcı olmak için etkili eğitim yöntemleri geliştirmeye başlamışlardır.
Kuşların Kendine Has Depresyon ve Anksiyete Türleri Vardır
Stres, aşırı heyecan ve can sıkıntısı, tutsak kuşların depresyon ve endişe belirtileri göstermesine neden olabilir. Kuş depresyonunun belirtileri, trikotillomaninin insan durumuna benzer şekilde aşırı avlanma ve tüy yolma veya kompulsif saç koparmayı içermektedir.
Köpekler Otizme Sahip Olabilir
Köpeklerin otistik olması mümkün müdür? Giderek artan sayıda veteriner hekime göre, bu sorunun cevabı evettir. American College of Veterinary Behaviorists tarafından 2015 yılında yapılan bir araştırma, obsesif kuyruk takibi yapan ve çeşitli genetik bilgiler gibi otizm benzeri davranışlar arasında ilginç bağlantılar bulunmuştur. Araştırmacılar, incelenen 132 boğa teriyerinden (55 kuyruk takip eden teriyer ve kuyruk takip etmeyen 77 teriyer), kuyruk kovalamanın erkek köpeklerde en yaygın olduğunu tespit etmişlerdir. Genellikle trans benzeri bir durumda yapılır ve bir tür epizodik saldırganlık olarak kabul edilebilir. Araştırmacılar ayrıca, bu tekrarlanan davranışın kırılgan X sendromu olan köpeklerde meydana geldiğini bulmuştur. Köpeklerde otizm hakkında daha fazla bilgi edinmek için ek araştırmalara ihtiyaç duyulsa da, kırılgan X sendromlu kişilerin yüzde 15 ila 60’ının otizm spektrumunda bir yere indiği tahmin edilmektedir.
Sıçanlar Aşırı Yeme Dürtüsüne Sahiplerdir
Son zamanlarda yapılan bir araştırma, fareler ile aşırı yeme arasında bir ilişki bulmuştur. Sıçanlara aralıklarla yemek verildiğinde, olabildiğince fazla yiyerek tepki vermişlerdir. Alternatif olarak, yiyeceğe tam zamanlı erişim verilen fareler daha sorumlu bir şekilde yemek yemişlerdir. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, aşırı yeme davranışları sergileyen sıçanların, çalışmanın sonraki bölümlerinde başka tür madde bağımlılığı davranışları da bulunduğu tespit edilmiştir.
Orangutanlar Bağımlılıktan Mustarip Olabilirler
Orangutanlar gibi primatlar biyolojik olarak insanlara o kadar benzerler ki, insanlarla aynı hastalıklardan mustariptirler. Bunlar hastalıklar, bağımlılık gibi zihinsel bozuklukları içerir. Bir keresinde, bir hayvanat bahçesindeki orangutan Tori, bir paket sigara almış ve bakıcılarının eylemlerini taklit ettikten sonra, Tori sigara bağımlısı olmuştur. Ve sonrasında rehabilitasyona girmek zorunda kalmıştır.
Ev Kedileri Çok Fazla Miktarda OKB Davranışı Sergilerler
OKB olan ev kedileri hakkında yapılan şakalar yaygın olmasının yanında aynı zamanda oldukça doğrudur. Aşırı tımar, ilerleme hızı ve çiğneme, bir kedinin sıkıldığını, endişeli olduğunu ve hatta acı çektiğini gösteren davranışlardır. Araştırmacılar, bu davranışların beyindeki ağrı kesici kimyasalların salınmasına izin verdiğine ve böylece kedinin kaygısını geçici olarak hafiflettiğine inanmaktadırlar. Yeterince ilgi gösterilmeyen veya aktivite ile uyarılmayan bir kedi, bu sağlıksız davranışı daha fazla sergilemeye başlayabilir.
Tutsak Şempanzeler Endişe Duyabilir
Garip, kompülsif davranışlar laboratuvar maymunlarında o kadar yaygındır ki, pratikte doğal karşılanırlar. Hayvanat bahçesi maymunları ve primatları da çok sayıda zorlayıcı davranış gösterir. Yapılan son araştırmalar, esaret altında yaşama kaygısı ile şempanzelerdeki ruhsal bozukluklar arasında güçlü bir bağlantı olduğunu ortaya koyulmuştur. Yaygın davranışlar arasında kendi vücutlarına vurma, sürekli ilerleme, ileri geri sallanma ve idrar içme yer almaktadır.
Sıkılmış Atlar Kolaylıkla Tehlike Oluşturabilirler
Atların aktif sürü hayvanları olması amaçlanmıştır. Tezgahlarda veya küçük otlaklarda tek başına çok fazla zaman geçirenler genellikle can sıkıntısı ve endişeden kaynaklanan tuhaf davranışlar sergilerler. Bu davranışlar, tahta çiğnemek, adım adım yavaş ilerlemek, ahırlarının duvarlarını tekmelemek ve ısırmak şeklinde olabilir. Bu kötü ve tehlikeli alışkanlıklardan kaçınmaya yardımcı olmak için, atların bol miktarda egzersiz yapması önemlidir. Ve ayrıca başka atlarla da zaman geçirmeleri gerekmektedir. Oynamak için top gibi ürünleri teşvik etmek bile yardımcı olabilir. Genellikle günde 23 saatini bir durakta geçiren yarış atlarının yanına, onlara eşlik etmeleri için genellikle keçi veya koyun koyulmaktadır.
Domuz Anoreksisine İnce Sow Sendromu Denilmektedir
Domuzlar, çevreleri veya sosyal çevreleri tarafından o kadar strese girebilirler ki, bazen kendilerini aç bıraktıkları bilinmektedir. Bu garip davranış o kadar yaygındır ki, aslında bir adı bile vardır: İnce Sow Sendromu. İnsanlardaki anoreksiye benzer şekilde, İnce Sow Sendromu, hem zayıf bir diyete hem de bol bol yiyeceğe sahip domuzları etkiler ve sıklıkla aşırı aktivite ile birlikte gözlenmektedir.
Her Hamster Bir İstifçidir
Herkes ağzı dolu sevimli hamster resimlerini görmüştür. Bu davranış ne kadar sevimli olsa da, aslında evcil hayvanın vahşi atalarının içgüdülerinden kaynaklanmaktadır. Bu atalar, kış uykusu dönemlerinde hayatta kalmalarına yardımcı olmak için yiyecek depoları toplamışlardır. Aynı şekilde evcil bir hamster de ağzında ve kafesinin köşelerinde fazladan yiyecek depolamaktadırlar.
Endişeli Hayvanlar Uyku Problemi Yaşarlar
Havai fişek veya fırtına gibi yüksek seslerden korkan bir köpeğe şahit olan hayvan sahipleri, hayvanlarının uyku bozukluğuna şahit olmuşlardır. Vahşi ortam da dahil olmak üzere çok çeşitli ortamlarda yaşayan hayvanlar, endişe, sıkıntı, ağrı veya diğer tedirginlikler nedeniyle uykusuz kalmıştır. Uykusuzluklarının üstesinden gelmek için, bu hayvanlar genellikle hızlı hareket eder, ağlar veya sızlanır, hatta dar yerlerde saklanırlar.
Filler Ara Sıra Halüsinojenik Besin Yemekten Keyif Alırlar
Doğadaki fillerin halüsinojenik özelliklere sahip belirli bir meyve türü aradıkları bilinmektedir. Bu genellikle onların seyahat etmelerini gerektirir ve yaşlı fillerin, gençlere bu meyveleri kendileri için nasıl avlayıp yiyebileceklerini öğrettikleri gözlemlenmiştir.
Sadece Tutsak Orkaların İnsanları Öldürmesinin Bir Nedeni Vardır
Dr. Hope Ferdowsian tarafından yapılan araştırmaya göre, orkalar ve filler gibi tutsak hayvanlar, onları doğal alışkanlıklarından koparmak amacıyla yapılan sert eğitim yöntemlerinin bir sonucu olarak genellikle TSSB’den mustariptir. Çoğu zaman insanlık dışı eğitim yöntemlerinden sonra, bu hayvanlar alıştıklarından çok daha sınırlı alanlarda yaşamaya devam etmektedirler. Doğada olduklarından çok daha az yoldaşları var ve vahşi akranlarının yaptığı hiçbir şeyi yapamamktadırlar. Bu aşırı sınırlar hayvanlar için streslidir. Bu stres ve depresyon sıklıkla kendini saldırganlık ve diğer kötü alışkanlıklar olarak göstermektedir.
Bazı Hayvanlar İntihar Edebilir
Filler, yunuslar ve farelerin intihar ettiği bilinmektedir. Örneğin filler, genellikle son derece sert yöntemlerle eğitilir. Şiddetle bastırılmış fillerin kendi gövdelerine basıp boğulmak için hareket etmeyi reddeden çok sayıda anlatılan örnek vardır. Bilinenler kadarıyla sağlıklı görünen hayvanların intihar etme eylemi yalnızca esir olanlar arasında gerçekleşmektedir ve bu eylemin gerçekliği bilinmektedir. Bir hayvanın dayanılmaz koşullar altında kendi yaşamını bilerek bitirebileceği fikri, bu hayvanların hem bir durumu analiz edecek hem de bir gelecek duygusu oluşturacak zekâya sahip olduklarını öne sürmek için bir ışık tutmuştur.
Hayvanlarda Akıl Hastalıklarının Kalıcı Olması Gerekmemektedir
Yukarıda anlatılan bazı durumların yaşanması tesadüf değildir. Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere dünyanın birçok yerinde hayvanlara mülk muamelesi yapılmaktadır. Onları istismardan koruyan çok az kanun vardır. Ve akıl hastalığı sergileyen hayvanlar için zalimce muamele görmüş bir fil ya da sevilen ama sıkılmış bir köpekte zihinsel çekişmenin kalıcı olması gerekmez. Buna eski dövüş köpekleri sadece bir örnektir. Örneğin, savaşmaya zorlanan 51 pit bull, Michael Vick’in mülkünden kurtarıldığında, birçok kişi onları kamu güvenliği için bir tehdit olarak görmüştür. Derhal ölmeleri gerektiği ileri sürülmüştür. Kurtarıldıktan hemen sonra, köpeklerden ikisi yaralarından dolayı ölmüş, ancak sadece biri kurtarılamayacak kadar duygusal ve fiziksel olarak hasar gördükten sonra ötenazi yapılmıştır. Kalan 48 köpek rehabilite edilmiş ve mutlu bir yaşam için yeni bir şans verilmiştir Hatta bu şans verilen köpekler pek çok aile üyesine arkadaş olarak hayatına devam etmiş ve bunlardan biri olan köpek, çocuklar için bir terapi köpeği olmaya devam etmiş ve 2014 ASPCA yılın Köpeği seçilmiştir.
Kaynakça:
https://www.nimh.nih.gov/about/director/messages/2019/what-can-animals-tell-us-about-mental-illnesses.shtml
https://www.psychologytoday.com/us/blog/animal-emotions/201509/psychological-disorders-in-animals-review-what-we-know
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu