Hiperparatiroidi paratiroid bezleri çok fazla paratiroid hormonu (PTH) ürettiğinde ortaya çıkmaktadırlar. Paratiroid bezleri boyun da, tiroidin arkasına yakın veya yanlarına yerleştirilmiş dört bezelye boyu endokrin bezleridir. Endokrin bezleri vücudun normal çalışması için gerekli olan hormonları salgılamaktadır. Benzer adlara sahip olmasına ve boyna bitişik olmasına rağmen, paratiroid bezleri ve tiroit çok farklı organlardır. PTH, kemiklerde ki ve kanda ki kalsiyum, D vitamini ve fosfor seviyelerini düzenleye yardımcı olmaktadır. Bu rahatsızlığı olan bazı kişiler herhangi bir belirti yaşamaz ve tedaviye ihtiyaç duymazlar. Bazılarında ise ameliyat gerektirebilecek hafif veya ciddi semptomlar bulunmaktadır.
Hiperparatiroidizmin Nedenleri Nelerdir?
Hiperparatiroidizmde, paratiroid bezlerinizden biri veya daha fazlası aşırı aktif hale gelir ve aşırı PTH üretirler. Bu tümöre, bez genişlemesine veya paratiroid bezlerinin diğer yapısal sorunlarına bağlı olabilmektedir. Kalsiyum seviyeleri çok düşük olduğunda, paratiroid bezleri PTH üretimini artırarak yanıt verirler. Bu, böbreklerin ve bağırsakların daha fazla miktarda kalsiyum emmesine neden olmaktadır. Aynı zamanda kemiklerden daha fazla kalsiyum atılmasıdır. Kalsiyum seviyesi tekrar yükseldiğinde PTH üretimi normale dönmektedir.
Hiperparatiroidizm Tipleri Nelerdir?
Birincil, ikincil ve üçüncül olmak üzere üç çeşit hiperparatiroidizm vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Primer hiperparatiroidizm: Bu tip, paratiroid bezlerinden en az birinde sorun yaşanırsa ortaya çıkmaktadır. Paratiroid problemlerinin yaygın nedenleri arasında bez üzerinde iyi huylu büyümeler ve en az iki bezin büyümesi bulunmaktadır. Nadir durumlarda, kanserli bir tümör bu duruma neden olmaktadır. Primer hiperparatiroidizm gelişme riskinin artması bazı sağlık sorunu olan kişilerde de görülür ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Çoklu endokrin neoplazileri gibi vücuttaki birkaç bezi etkileyen bazı kalıtsal bozuklukları olanlarda
• Uzun bir kalsiyum ve D vitamini eksikliği öyküsü olanlarda
• Kanser tedavisinden kaynaklanan radyasyona maruz kalmış kişilerde
• Esas olarak bipolar bozukluğu tedavi eden lityum denilen bir ilacı almış olan kişilerde
Sekonder hiperparatiroidizm: Bu tip, kalsiyum seviyelerin anormal derecede düşük olmasına neden olan altta yatan bir durum olduğunda ortaya çıkmaktadır. Sekonder hiperparatiroidizm vakalarının çoğu, düşük D vitamini ve kalsiyum seviyelerine neden olan kronik böbrek yetmezliğinden kaynaklanmaktadır.
Tersiyer hiperparatiroidizm: Bu tip, paratiroid bezlerin kalsiyum seviyeleri normale döndükten sonra çok fazla PTH yapmaya devam ettiğinde ortaya çıkmaktadır. Bu tip genellikle böbrek sorunu olan kişilerde görülmektedir.
Hiperparatiroidizm Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler, hiperparatiroidizm türüne bağlı olarak hafif ila şiddetli olarak değişebilmektedir. Hafif veya şiddetine bağlı olarak değişen hiperparatiroidizm belirtileri aşağıdaki gibidir:
Primer hiperparatiroidizm: Bazı hastaların herhangi bir semptomu olmamaktadır. Ancak kişinin belirtileri varsa, hafif ila şiddetli olabilmektedir. Daha hafif semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Yorgunluk
• Halsizlik
• Depresyon
• Vücutta ağırlık
Daha ciddi semptomları ise aşağıdaki gibidir:
• İştah kaybı
• Kabızlık
• Kusma
• Mide bulantısı
• Aşırı susuzluk
• Artan idrara çıkma
• Zihin bulanıklığı
• Hafıza problemi
• Böbrek taşı
Sekonder hiperparatiroidizm: Bu tiple, çatlaklar, şişmiş eklemler ve kemik deformiteleri gibi iskelet anormallikleri olabilmektedir. Diğer belirtiler, kronik böbrek yetmezliği veya ciddi D vitamini eksikliği gibi altta yatan nedene bağlıdır.
Hiperparatiroidizm Nasıl Teşhis Edilir?
Doktor, rutin kan testleri kanda yüksek düzeyde kalsiyum gösteriyorsa hiperparatiroidizm olduğundan şüphelenebilir. Ayrıca bu tanıyı doğrulamak için, başka testler yapması gerekir ve bu testler aşağıdaki gibidir:
Kan testleri: Ek kan testleri, daha doğru tanı koymasına yardımcı olabilmektedir. Kanı yüksek PTH düzeylerine sahip olan kişi, yüksek alkalin fosfataz düzeyleri ve düşük fosfor seviyeleri açısından kontrol edilmesi gerekmektedir.
İdrar testleri: İdrar testi, kişinin durumunun ne kadar şiddetli olduğunu ve böbrek sorunlarının neden olup olmadığını belirlemesine yardımcı olabilmektedir. Kişinin ne kadar kalsiyum içerdiğini görmek için idrarını konttol testi yapılmaktadır.
Böbrek testleri: Kişinin böbrek anormalliklerini kontrol etmek için karın röntgenini çekilmektedir.
Hiperparatiroidizm Tedavileri Nelerdir?
Primer hiperparatiroidizm: Kişinin böbrekleri iyi çalışıyorsa, sadece kalsiyum seviyeleri 
biraz yüksekse veya kemik yoğunluğu normalse tedaviye ihtiyacı olmayabilir. Bu durumda doktor, kişinin durumunu yılda bir kez izler ve yılda iki kez kan-kalsiyum seviyelerini kontrol etmektedir. Doktor kişinin diyetinde ne kadar kalsiyum ve D vitamini aldığını izlemesini önerecektir. Ayrıca böbrek taşı riskini azaltmak için bol su içmesi de gerekmektedir ve kemiklerini güçlendirmek için düzenli egzersiz yapmalıdır. Tedavi gerekliyse, cerrahi en sık kullanılan tedavidir. Cerrahi prosedürler, genişlemiş paratiroid bezlerinin veya bezlerdeki tümörlerin çıkarılmasını demektir. Komplikasyonlar nadirdir ve hasarlı vokal kord sinirleri ve uzun süreli, düşük kalsiyum seviyeleri içermektedir. Kandaki kalsiyum gibi davranan kalsimetikler başka bir tedavi yöntemidir. Bu ilaçlar bezleri daha az PTH yapmak için kandırabilir. Doktorlar, ameliyatın başarısız olması veya seçenek olmaması durumunda bazı durumlarda bunları reçete etmektedirler. Kemikleri kalsiyum kaybetmekten alıkoyan bisfifonatlar osteoporoz riskini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Hormon replasman tedavisi kemiklerin kalsiyuma tutunmalarına yardımcı olabilir. Bu tedavi, menopoz sonrası kadınları osteoporoz ile tedavi edebilir, ancak uzun süreli kullanımla ilgili riskleri vardır. Bunlar arasında bazı kanser riski ve kardiyovasküler hastalık riski de bulunmaktadır.
Sekonder hiperparatiroidizm: Tedavi, altta yatan sebebi tedavi ederek PTH seviyesini normale getirmeyi içermektedir. Tedavi yöntemleri arasında ciddi eksiklikler için D vitamini ve kronik böbrek yetmezliği için kalsiyum ve D vitamini alınması sayılabilir. Kişi de kronik böbrek yetmezliği varsa ilaç ve diyalize de ihtiyacı olabilmektedir.
Hiperparatiroidizm ile İlişkili Komplikasyonlar Nelerdir?
Hiperparatiroidizm varsa, kemiğin incelmesi olarak da adlandırılan osteoporoz denilen bir durum da olabilir. Yaygın semptomlar kemik kırıklarını ve vertebral cisim (spinal kolon) kırıklarından kaynaklanan yükseklik kaybını içermektedir. Bu, aşırı PTH üretimi, kemikler de çok fazla kalsiyum kaybına neden olarak onları zayıflattığında gelişir. Osteoporoz tipik olarak, kan da çok fazla kalsiyum varsa ve uzun süre kemikler de yeterli kalsiyum olmadığında ortaya çıkmaktadır. Osteoporoz kemik kırığı riskini artırır. Doktor kemik röntgeni veya kemik mineral yoğunluğu testiyle osteoporoz belirtilerini kontrol eder. Bu test, özel X-ışını cihazları kullanarak kalsiyum ve kemik mineral seviyelerini ölçmektedir.
Cerrahi hiperparatiroidizm de vakalar tedavi edilmektedir. Kişi ve doktoru, durumu tedavi etmek yerine izlemeyi seçtiyse, birkaç sağlıklı yaşam tarzı seçimi yapmak semptomlarla savaşmaya yardımcı olmaktadır. Bol su içmeli ve düzenli egzersiz yapmalıdır. Ayrıca tükettiği kalsiyum ve D vitamini miktarını da kontrol altında tutmalıdır.
Kaynakça:
my.clevelandclinic.org
cedars-sinai.edu
mayoclinic.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu