Ülseratif kolit ve Crohn, bilinmeyen nedenlerin sebep olduğu, kronik enflamatuar sindirim sorunları olan iki ana Enflamatuar Bağırsak Hastalığı (IBD) türüdür. Bu yazıda genetik, yaşam tarzı faktörleri, bağışıklık sistemi aktivasyonu ve IBD’ye katkıda bulunan enfeksiyonlar hakkında bilgiler bulunmaktadır.
IBD (Ülseratif Kolit ve Crohn’s) Nedir?
Crohn hastalığı ve ülseratif kolit (UC), enflamatuar bağırsak hastalığının (IBD) en sık teşhis edilen alt tiplerinden ikisidir. IBD, diyare, karın ağrısı, yorgunluk, ateş, rektal kanama, beslenme yetersizlikleri ve kilo kaybına neden olabilen bağırsak astarındaki iltihap ve yaralarla karakterize bir grup kronik inflamatuar hastalıktır.
Crohn Hastalığının Özellikleri
Crohn’lar gastrointestinal sistemin herhangi bir bölümünü, ancak çoğunlukla ileumu (ince bağırsağın alt kısmı) etkilemektedir. Bununla birlikte bağırsak astarının tüm hücre katmanlarının ülserasyonlarını içermektedir. Crohn hastalığı esas olarak Th1 ve Th17 aşırı aktivasyonunu içermektedir.
Ülseratif Kolitin Özellikleri
Ülseratif kolit tipik olarak kolon ve rektumu etkiler ve bağırsağın mukozal tabakasının (en içteki hücre tabakası) iltihaplanmasını içermektedir. Bazı durumlarda net olmasa da, esas olarak Th2 baskın bir durumdur.
Potansiyel IBD Katkıda Bulunan Faktörler
Bazı faktörler IBD’nin neden olmamaktadır. Ön araştırmaya göre, bu karmaşık hastalıkta rol oynaymaktadırlar, ancak kanıtlar sonuçsuzdur. Kişi durumunda bazı faktörlerden bir veya daha fazlasını fark ederse, IBD olduğu anlamına gelmemektedir. Kişi sindirim sorunları yaşıyorsa, yeterli teşhis ve tedavi için uzman bir doktora gitmelidir. Potansiyel IBD’ye katkıda bulunan faktörler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Genetik: Bazı genotiplerin koşul veya düzensiz laboratuvar markörü ile ilişkili olması nedeniyle, bu genotipli herkesin gerçekten durumu geliştireceği anlamına gelmemektedir. Diğer genetik ve çevresel faktörler dahil olmak üzere birçok farklı faktör IBD riskini etkilemektedir. Bir gende Crohn (CD) varsa, aynı genetik ile özdeş ikizinin % 50 oranında Crohn geliştirme ve başka bir gende ülseratif kolit (UC) varsa, özdeş ikizlerinde % 10 kolit gelişme olasılığı bulunmaktadır. Bu nedenle genetik, IBD’nin gelişmesine katkıda bulunmaktadır, ancak tek neden değildir. Crohn ve kolit ile ilişkili genler bulunmaktadır ve bu genler aşağıdaki gibidir:
KART15 (CD): CARD15 bakteri hücre duvarına bağlanmaktadır ve daha sonra proenflamatuar sinyallerin üretimini uyaran NF- kB’yi aktive etmektedir. CARD15 mutasyonu, IBD’de dysbiosis’e neden olabilen bağırsak bakterilerine kusurlu bir doğal immün yanıt ile sonuçlanmaktadır.
OCTN1 ve OCTN2 (CD): OCTN1 ve OCTN2, SLC22A4 ve SLC22A5’te sırasıyla iki genetik mutasyon Crohn hastalığı ile ilişkilendirilmiştir. Bu mutasyona uğramış genler çoğunlukla bağırsak astarında, makrofajlarda ve T hücrelerinde eksprese edilmektedir ve azalmış karnitin taşınmasına neden olmaktadır. Bununla birlikte, bu iki genin doğrudan IBD’nin gelişiminde rol oynadığını gösteren genetik verilerden başka doğrudan kanıt bulunmamaktadır.
DNA’yı Kullanmanın ve Sağlığı Optimize Etmenin 8 Yolu
DLG5 (CD): DLG5, bağırsak astar bütünlüğünün korunmasına yardımcı olmaktadır. DLG5 mutasyonu (G113A), Crohn hastalığında bir CARD15 mutasyonu ile ilişkilidir.
MDR1 (Çok İlaca Dayanıklı 1) (CD ve UC): MDR1, ilaçları ve yabancı maddeleri hücre dışına taşımaktadır ve Crohn ve kolit ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca tedaviye dirençli IBD ile ilişkilidir ve MDR1 bulunmayan farelerde kendiliğinden kolit gelişmektedir.
PPAR-Gama (CD ve UC): PPARy geni, Crohn’ların bir fare modeline duyarlı olanla ilişkilendirilmiştir. Nadir bir PPARy mutasyonunun insan Crohn hastalığı ile ilişkili olduğu bulunmuştur. NF-kB aktivitesini inhibe ederek inflamasyonu azaltmaya yardımcı olmaktadır. Ülseratif kolit hastalarında PPARy düzeyleri azalmaktadır. Ayrıca PPARy’yi hedefleyen bir ilaçla tedavi, bir klinik çalışmada ülseratif kolite karşı etkili olmuştur.
Çevresel Faktörler
Sigara içmek: Aktif sigara içmek Crohn hastalığı için bir risk faktörüdür, ancak tedavi sonuçlarını veya ihtiyaçlarını etkilememektedir. İlginç bir şekilde, sigara kullanımı, tedavi ve cerrahi gereksinimindeki azalmanın gösterdiği gibi ülseratif kolit için daha iyi sonuçlarla ilişkilidir. Ek olarak, sigarayı bırakmak ülseratif kolit için daha kötü bir sonuçla ilişkilidir.
NSAID’ler: NSAID ağrı kesiciler geçici olarak iltihap ve sızdıran bağırsak oluşturmaktadır, bu da bağırsak bağışıklık sisteminin normal bağırsak bakterilerinin (aksi takdirde bir soruna neden olmayacak) bileşenleri tarafından aktivasyonuna yol açmaktadır. NSAID’lerin neden olduğu sızıntılı bağırsak, T hücresi aracılı bağırsak iltihabını uyarmaktadır ve genetik olarak duyarlı kişilerde IBD’ye neden olmaktadır. Yapılan bir çalışmada IL-10 içermeyen ve NSAID alan farelerde 2 hafta içinde kolit geliştiği gözlemlenmiştir.
Diyet: Yapılan ön araştırmaya göre, lektinler ve gluten hassas bireylerde bağırsak iltihabına neden olmaktadır. Bağışıklık sistemini, alüminyum ve demir gibi bakteriyel virülansı uyaran gıda katkı maddeleri ve kontaminantlar da IBD’nin gelişmesine neden olmaktadır. Lektinler, gluten ve gıda katkı maddeleri gibi yaygın enflamatuar gıda maddelerinden kaçınmak bağırsak iltihabının önlenmesine yardımcı olmaktadır. Lektin Önleme Diyeti gibi eliminasyon diyetleri, bu tür gıda tahriş edici maddelerin tanımlanmasına ve çıkarılmasına yardımcı olabilmektedir.
Bakteriyel Enfeksiyonlar
Mycobacterium avium paratuberculosis (MAP): Hem Crohn hastalığı hem de ülseratif kolit (UC) ile ilişkili en çok çalışılan enfeksiyonlardan birine Mycobacterium avium paratuberculosis (MAP) denmektedir. Genetik yatkınlığın yanı sıra, MAP’ın CD veya UC olarak ortaya çıkıp çıkmadığını belirleyen diğer faktörler arasında bireyin cinsiyeti, yaşı, enfeksiyon yolu ve aldığı dozlar bulunmaktadır. MAP’a daha yüksek maruz kalma Crohn’lerle, daha düşük maruz kalma ise UC ile ilişkilidir. Bu enfeksiyon geviş getiren hayvanlardan (cud’larını çiğneyen hayvanlardan) MAP ile kontamine et veya sekresyon (süt) tüketimi yoluyla insanlara geçmektedir. Geviş getiren hayvanlar arasında sığır, bizon, koyun, keçi, geyik, geyik ve benzerleri bulunmaktadır. Ayrıca MAP ile kontamine su yoluyla insanlara veya hayvanlar arasında da geçebilmektedir. MAP ve IBD bağlantısı için argümanlardan biri, aile bireylerinin, çiftlerin ve birlikte yaşayan arkadaş gruplarının, genetik yatkınlığa ek olarak çevresel bir faktörü belirten, birlikte tanı konmuş IBD’ye sahip olduğu birkaç durumdur.
Salmonella veya campylobacter enfeksiyonları: Yapılan bir çalışmada, Salmonella veya 
Campylobacter enfeksiyonu, enfeksiyonu takip eden 1 yıl içinde UC riskinin 8 ila 10 kat artmasına neden olmuştur. UC gelişme riski zamanla azalırken, enfeksiyondan 10 yıl sonra hala yüksek bir risk bulunmaktadır. Hem Salmonella hem de Campylobacter enfeksiyonları için şaşırtıcı bir yüksek riskli gıda kümes hayvanlarıdır. 2011 yılında, Ulusal Antimikrobiyal Direnç İzleme Sistemi (NARMS) tarafından yapılan testler, bakkallarda test ettikleri çiğ tavuk örneklerinin yaklaşık yarısında (% 47) Campylobacter’ı bulmuştur. Bir Salmonella enfeksiyonu ayrıca gıda hazırlama sırasında çiğ kümes hayvanlarından da elde edilebilmektedir. Canlı tavukların varlığı ile Salmonella enfeksiyonu riski de artmaktadır.
Diğer Faktörler
Serpulina, Fusobacterium ve Enterobacteriaceae dahil olmak üzere bağırsağı enfekte eden bakteriler, bağırsak duvarının yüzeyinde biyofilmler oluşturarak normal bağırsak bakterilerinin ait olmadıkları mukozaya girmesini kolaylaştırmaktadır. Ülseratif kolitli hastaların mukozasında (% 84) Fusobacterium varium , Crohn Hastalığı (% 16) veya diğer kontrollere (% 3-13) göre daha yüksektir. Agresif/zararlı suşlar içermektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Enterococcus faecalis
• C. Zor
• invaziv ve toksik E. coli suşları
• Eubacterium
• Peptostreptococcus türleri
• Fusobacterium varium
• Helicobacter türleri (H. pylori gibi)
Viral Enfeksiyonlar
Sitomegalovirüs
İltihaplı bir kolondan, özellikle TNF- alfadan gelen enflamatuar sitokinler, uykuda olan sitomegalovirüsü aktive etmektedir ve hızla çoğalmasına neden olmaktadır. Ek olarak, UC (steroidler) için bağışıklık tedavisi gibi bağışıklık sistemi tehlikeye girdiğinde, Sitomegalovirüs aktive ve iltihabı daha da kötüleştirerek kısır döngüye neden olmaktadır.
Kaynakça:
uclahealth.org
medicalnewstoday.com
academic.oup.com
crohnscolitisfoundation.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu