Uzun bir süre boyunca gözlemciler zihnin yalnızca belirli bir düzeyde bilgi ile çalışabildiğini bildirmiştir. Bir arkadaşınızın söylediği yeni bir telefon numarasını not almaya çalışırken size bir soru sorulursa, büyük olasılıkla numarayı unutursunuz. Beyniniz aşırı yüklemeyle baş edemez. Ancak bir seferde çok fazla bilgiyle uğraşırken hangi noktada beyniniz isyan eder?
Ünlü bilişsel psikolog George Miller bu konuda bir dizi deney yaptı ve elde ettiği bilgileri 1956 yılında Psychological Review dergisinde açıkladı. Çalışmasının ünlü giriş cümlesi, “Sorunum, bir tam sayı tarafından zulme uğramış olmak,” şeklindeydi. Bu gizemli sayı makalenin başlığında açıkça görülüyordu: “Sihirli Sayı Yedi – Artı Eksi iki.” Miller çoğu insanın belleğinde bir defada yedi yeni bilgi parçacığı saklayabildiğini keşfetti. Bazıları daha azını saklayabilirken bazıları daha fazlasını da aklında tutabi-liyordu. Birbiri ardına gelen deneyler sonucunda, araştır-macılar Miller’ın sayılarını farklı koşullar altında test ettiler ve değişik türden bilgilerin belleğin sınırlarını nasıl etkilediği konusunda bilgi edindiler. Bazı araş-tırmacılar, verilen sayılardan, harflerden, kelimelerden veya başka türden olsun, Miller’ın aktif belleğin yedi bilgi parçacığını saklayabildiği savını sorguladılar. Tüm bunlara rağmen, Miller’ın makalesinin sonunda ilginç bir soru vardı: Yedi deniz, dünyanın yedi harikası, yedi ölümcül günah vs. olması sadece bir rastlantı mıdır?
Düşüncelerinizi başkalarına aktarmak için anlamsal belleğinizi kullanmanız gerekir. Kim olduğunuz, ne hatırladığınıza bağlı olduğundan, kimlik sahibi yani bir birey olmak için, olaysal belleğe ihtiyacınız vardır.
Kas hafızası olarak da bilinen yöntemsel bellek de uzun sürelidir. Karmaşık hareketler rutin hale dönüştüğünde gelişir. Bisiklete ilk kez binmeye çalıştığınızda, tekerlekleri döndürebilmeniz, gövdenizi doğru yöne çevirebilmeniz, bisikleti dengede tutabilmeniz için beyninizin ön lobları bilinçli olarak kaslarınıza sinyaller gönderir. Bir süre sonra, bu hareketlerin kontrolü ön beyin den beyinciğe kayar ve kas hafızası, bilinçli bir düşünceye gerek kalmadan bisikleti sürmenizi sağlar. Ayrıca, aklınızda yedi bilgi parçacığı tutmanızı sağlayan bir çeşit geçici belleğiniz de vardır. Bilim insanları, işler belleğin zihinsel çalışmalardaki aktif, yaşamsal rolünü vurgulamak adına, kısa süreli bellek terimini kullanmayı bırakmıştır. İşler bellek, alın loblarında yer alır. 1970’li yıllarda, İngiliz psikolog Atan Baddeley işler belleğin mantık, zihinsel aritmetik, sorun çözme ve benzeri durumlar için geçici bir platform sunduğunu söylemiştir. Bir yandan üzerlerine eklerken veya başkalarıyla kıyaslarken bir yandan da bilgi parçacıklarını saklayan işler bellek, beynin yeni anlayışlar geliştirmesine olanak tanır, işler bellek, bir yanıt ararken karşınızdakinin sözlerini aklınızda tutarak sohbetleri sürdürmenizi sağlar.
Baddeley işler belleğin üç bölümden oluşan bir modelini geliştirmiştir. Bu modeldeki bölümlere, merkezi idare, seslendirme döngüsü ve görsel-mekânsal yaz-boz tahtası adını vermiştir. Merkezi idare bölümü, uzun süreli bellekle ilişkiyi kontrol etmenin yanı sıra, seslendirme döngüsü ve görsel-mekânsal yaz-boz tahtasına dikkati yönlendiren bir müdür görevi görür. Bir sınavda hatırlamanız gereken bir bilgi okuduğunuzda, merkezi idare bölümü, okuduğunuzu anlamanız için işler belleğin diğer bölümleriyle birlikte çalışır ve daha sonra bilgiyi uzun süreli belleğe yönlendirmeye çalışır. Böylece gerektiğinde bu bilgiyi depolandığı yerden çağırabilirsiniz. Seslendirme döngüsü, bir kayıt aleti gibi çalışır. Bu deneyin başındaki sayıları okurken, sesler zihninizden bir bandın parçaları gibi geçti. Baddeley’e göre, döngüye katılan sesler yaklaşık iki saniye sonra kaybolmaya başlar. Bu Miller’ın aktif belleğin sınırları hakkında elde ettiği sonuçları destekler. Görsel-mekânsal yaz-boz tahtası, görüntüleri kullanmak üzere saklar ama tıpkı seslendirme döngüsündeki veri parçacıkları gibi bunlar da çok çabuk kaybolur. Bu üç parçanın hepsi bir arada çalışabilir. 2 haneli iki sayıyı zihninizde çarptığnızda seslendirme döngüsü sayıları akılda tutar. Çarpım işlemi adım adım merkezi idare bölgesinde gerçekleşir. Sayıların görüntüleri görsel-mekânsal yaz-boz tahtasını harekete geçirir. Eğer siz çok önemli bulup uzun süreli hafıza deposunda saklamazsanız, çarpımın cevabını bulduktan hemen sonra işlem hafızanızdan uçup gider.
Bu iyi bir şeydir. İşler belleğinizde tuttuğunuz her şey sonsuza dek orada depolu kalsaydı meydana gelecek yığını bir hayal edin!
Kaynakça:
BBC
Yazar:Tuncay Bayraktar