Vücudun pıhtılaşma sürecinde görev yapan proteinleri üretmek için K vitaminine ihtiyacı vardır ve şayet bir kişide K vitamini eksikliği varsa, bu proteinlerden yeterince üretilmez. Bilim adamları ayrıca K vitamininin kemiklerin büyümesine ve sağlıklı kalmasına yardımcı olduğuna inanmaktadır, ancak bu ilişkiyi incelemeye devam etmektedirler. K vitamini eksikliği erişkinlerde nadir görülen bir durumdur çünkü bir kişi sağlıklıysa ve diyetini çeşitlendiriyorsa muhtemelen K vitamini eksikliği konusunda endişelenmesine gerek yoktur. Ancak bağırsak sorunları olan, kan inceltici olanlar ve bebekler risk altındadır. Bu makalede K vitamini eksikliği yapabilecek sebepler, belirtiler ve önleme adımları hakkında bilgiler bulunmaktadır:
K Vitamini Eksikliği Nedir?
K Vitamini esansiyel, yağda çözünen bir vitamindir. Öncelikle kanın pıhtılaşmasındaki rolüyle bilinse de, aynı zaman da arter sertleşmesini, beyin hasarını ve kemik kaybını da önlemektedir. Doğadan iki çeşit K vitamini sağlanmaktadır ve bunlar yeşil yapraklı sebzeler ve hayvansal ve fermente gıdalardır. Bağırsak bakterileri de K1 vitaminini K1 formundan yapabilirler. Eksikliği, yeterli miktarda K vitamini alınmadığı takdirde ortaya çıkar. Birçok gıdada bol miktarda olduğu için, çeşitli sebzeler tüketen sağlıklı bir yetişkinde, K vitamini eksikliği nadirdir. Buna karşılık, bebeklerde, kan sulandırıcı kullanan kişilerde veya yağ emici problemleri olanlarda nispeten bu problem yaygındır.
K Vitamini Eksikliği Belirtileri
Burada belirtilen belirtiler genellikle K vitamini eksikliği ile ilişkilidir, ancak tanı için yetersizdir. Altta yatan durumun bu vitaminin düşük seviyelerine neden olabileceğini keşfetmek ve sağlığı iyileştirmek için uygun bir plan geliştirmede doktora başvurmak gerekir. K vitamini eksikliğinin ana semptomu, kanın pıhtılaşmasının zayıf olması ile sonuçlanır ve diğer belirtileri şunlardır:
• Yaralardan veya doku astarından aşırı kanama
• İç kanama
• Kolayca morarma
• Ağır adet dönemleri
• Tırnakların altındaki kan pıhtıları
• Karanlık veya kanlı dışkılama
Bebeklerde K vitamini eksikliği de şu bölgelerde kanama içerebilir:
• Kafatasının içinde
• Göbek kordonundan ve penisinden (sünnet varsa)
• Burun, cilt ve sindirim sistemi içinde
Kişide bu belirtilerden birkaçına mevcutsa derhal tıbbi yardım almalıdır, çünkü böylece doktoru K vitamini eksikliğini etkili bir şekilde teşhis edebilir ve tedavi edebilir.
K Vitamini Eksikliği Nedenleri
K vitamini eksikliği birçok nedeni olabilir ve başlıca bilinen nedenleri şunlardır:
Diyet Eksikliği
K vitamini için önerilen yeterli alım miktarı (AI) kadınlar için günde 90 mcg, erkekler için günde 120 mcg’dir. Araştırmacılar bu miktarlar konusunda fikir ayrışması yaşamaktadırlar. Çünkü bu sadece kişilerin kontrol edilemez bir şekilde kanama yaşamadığı miktardır ve sağlığa bağlı alım henüz belirlenmemiştir. Nadir olsa da, bazı kişiler hala yetersiz diyet veya yeme bozuklukları nedeniyle yeterli miktarda K vitamini almakta zorlanmaktadırlar. 42 kişi üzerinde yapılan 2 klinik deneyde yeşil yapraklı sebzelerden yoksun diyetler (K1 besin kaynakları) K vitamini kan seviyelerini düşürmüştür. Bu da, tipik bir eksiklik olan K vitaminine bağımlı proteinleri etkisiz hale getirmiştir. Gözlemsel bir çalışmada, anoreksi olan 54 kadının K vitamini eksikliği ve kemik kaybı riski olduğu tespit edilmiştir. Yemek yeme bozuklukları özellikle yeni doğanlarda K vitamini eksikliği riskini arttırdığı için hamile kadınlarda tehlikelidir.
Yağ Sindirimi Zayıflığı
Karaciğer ve pankreas sağlığı, yağların sindirimi için önemlidir çünkü karaciğer, safra yapar, pankreas ise sindirim enzimleri üretir. Bu organlardan herhangi birini etkileyen hastalıklar vücudun yağda çözünen vitaminleri parçalama, absorbe etme ve kullanma yeteneğini azaltır. Yağ sindirimi zayıflığının nedenleri şunlardır:
• Karaciğer hastalığı: Karaciğer ve safra yolu bozuklukları, 90 yetişkin ve 15 çocuk üzerinde yapılan 2 çalışmada K vitamini eksikliği ile ilişkilendirilmiştir. Benzer şekilde, karaciğer yetmezliği ve karaciğer kanseri de, yaklaşık 650 kişi üzerinde yapılan 4 çalışmada 4 vitamin çalışmasında K vitamini eksikliğini (PIVKA-II) arttırmıştır. Ancak, takviye muhtemelen yardımcı olmaz ve K vitamini, karaciğer hastalıkları bulunan kişilerde 450’den fazla kişi üzerinde yapılan çalışma ve analizlerde bağırsak kanamasını iyileştirmemiştir.
• Pankreas iltihabı: 54 kişi üzerinde yapılan 3 küçük çalışmada, pankreas iltihabına K vitamini eksikliği eşlik etmiştir. Bazıları da kanama bozuklukları ve bunun sonucunda kemik kaybı yaşamıştır.
• Kistik fibroz: Kistik fibroz karaciğere ve pankreasa zarar verir. Bu durumla 600’den fazla kişi üzerinde yapılan altı çalışma, % 70-95’inin, özellikle karaciğer sirozu da olan K vitamini eksikliğini ortaya koymuştur. Eksikliği ve kanama bozukluklarını önlemek için K vitamini rutin olarak kistik fibrozlu kişilere verilmektedir.
• Safra akışı blokesi: Karaciğer, pankreas veya safra kesesi hastalıkları safra akışını engelleyerek K vitamini emilimini azaltır. K vitamini eksikliği ve zayıf kan pıhtılaşması, bloke edilmiş safra kanalları olan 100’den fazla kişi üzerinde yapılan çalışmalarda yaygındır. Hastalık hamilelik sırasında ortaya çıkarsa, yüksek kan safrası ve düşük K vitamini düzeyleri fetüste potansiyel olarak ölümcül kanama riskini artırır. K vitamini eksikliğine bağlı kanama yeni doğanlarda tıkanmış safra kanallarının erken bir belirtisidir. Sıklıkla K vitamini ile çözülür.
Zayıf Yağ Emilimi (Gut Sorunları)
K vitamini yağda çözündüğü için bağırsakta yağ alımını azaltan koşullar eksikliklere neden olabilir. Yağ emilimi zayıflığı nedenleri şunlardır:
• Enflamatuar bağırsak hastalığı: IBD’si olan kişilerde, çeşitli faktörlerden dolayı kan K vitamini düzeyleri düşüktür. Bu nedenler arasında sıkı diyetler, yağda çözünen vitaminlerin bağırsak iltihabından daha az etkili emilimi, K2 vitamini üretemeyen değiştirilmiş bağırsak bakteriler bulunmaktadır. IBD, yaklaşık 200 yetişkin ve 63 çocuk üzerinde yapılan 4 çalışmada zayıf K vitamini durumu ve kemik sağlığıyla bağlantısı bulunmuştur ve K vitamini, İBH olan kadınlarda doğan bebeklerde kanama riskini de arttırır.
• Çölyak hastalığı: Çölyak hastalığında, glüten içeren gıdalara abartılı bir bağışıklık tepkisi bağırsak zarına zarar verir. Sonuç olarak, çölyak hastalığı olan kişiler, yağda çözünen vitaminleri, almaları gerektiği gibi ememezler. Kontrolsüz çölyak hastalığı olan kişilerde kanama bozuklukları ve kemik kaybı ile ilgili birkaç K vitamini eksikliği bildirilmiştir. Hepsi K vitamini takviyesi ve glütensiz beslenme ile tedavi edilmeye çalışılmaktadır.
• Kısa bağırsak sendromu: Cerrahi olarak çıkarılma veya ağır hasar nedeniyle kısa bağırsak sendromu kısa olan kişiler bağırsak fonksiyonlarını ve besin alımını azaltır. Ayrıca sık sık K vitamini eksikliği ve kanama bozuklukları veya kemik kaybı mustariplerdir. Sendromu olan kadınlar, K vitamini eksikliği olan çocuklarda doğum yapma riskini arttırmaktadır. Bu duruma K vitamini takviyesi yardımcı olabilir. Bağırsak sendromu kısa olan yaklaşık 200 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada K vitamini takviyesi kemik kaybı riskini azaltmıştır.
• Zayıflatma cerrahisi: Gastrik bypass gibi bazı kilo verme ameliyatları, bağırsaktaki yağ alımını azaltmak için mideyi doğrudan ince bağırsağın son kısmına bağlar. Kilo kaybına ek olarak, besin eksikliğine neden olabilirler. Neredeyse 300 kişi üzerinde yapılan 3 çalışmada, kilo kaybı ameliyatı alışılmadık derecede düşük seviyede K vitamini ve diğer yağda eriyen vitaminlere neden olmuştur. Bununla birlikte, 10 kişi üzerinde yapılan küçük bir çalışma, eksikliklerinin kanama bozukluklarına neden olmak için yetersiz olduğunu bulmuştur. Kilo kaybı cerrahisinde K Vitamini eksikliği hamile kadınlarda daha tehlikelidir. Bebeklerinde hayatı tehdit eden kanamalara neden olabilir.
• Diğer durumlar: Yağ alımında K vitamini eksikliğine neden olan diğer durumlar düşük düzeyde yağ taşıyan proteinler (apolipoproteinemi) ve safra asidi eksikliğidir.
Bazı İlaçlar
Aşağıdaki ilaçlar, özellikle uzun süreler boyunca veya yüksek dozlarda alındığında K vitamini eksikliğine neden olabilir veya daha da kötüleşebilir. Bunları alan kişiler K vitamini eksikliği belirtileri yaşıyorsa doktordan danışarak doz ve sıklıkları değiştirilmelidir. K vitamini eksikliğine neden olan ilaçlar şunlardır:
• Kan incelticiler: Varfarin gibi kan incelticiler, K vitamini rejenerasyonunu bloke ederek kanın pıhtılaşmasını azaltır. Uzun süre veya aşırı dozda alındığında, K vitamini eksikliğine ve kanama bozukluklarına neden olabilirler.
• Antibiyotikler: Kan inceltici olarak sefalosporin antibiyotikler de K vitamini rejenerasyonunu bloke ederek eksiklik riskini arttırır. Ek olarak, geniş spektrumlu antibiyotiklerin çok uzun süre alınması, K2 vitamini üreten bağırsak bakterilerinin öldürülmesiyle eksikliğe neden olabilir.
• Yağ engelleyiciler: Yağ ve kolesterol alımını tıkayan ilaçlar da K vitamini eksikliğine neden olabilir. Bunlara örnekler; safra asidi tutucuları, kolestiramin, Lipaz blokerleri ve kolesterol alımı blokerleri verilebilir.
Çok Fazla E Vitamini Alımı
Doktorlar uzun zamandır E Vitamini doz aşımının kanama bozukluklarına neden olabileceğini biliyorlar. 70 kişilik bir çalışmada, yüksek dozlarda K vitamini eksikliği (PIVKA-II) belirteci artmıştır. Ancak orta dozlar, yaklaşık 40k kadın üzerinde yapılan başka bir çalışmada kanın pıhtılaşmasını önlemiştir. Hayvan çalışmaları, her iki vitaminin de aynı üretim yolunu paylaştığını bulmuştur. E vitamini fazlası, K1 vitamininin karaciğer dışındaki K2’ye dönüşümünü engellemektedir. K vitamini eksikliği varsa ve E vitamini takviyesi alınıyorsa veya yüksek bir E vitamini diyeti tüketiliyorsa doktor bilgilendirilmelidir.
K vitamini enjeksiyonları ciddi eksikliği tedavi ederken, takviyeleri hafif formlarda yardımcı olur. Bu vitaminden yeterince aldığınızdan emin olmanın en iyi yolu, içinde zengin olan daha fazla yiyecek tüketmektir. Bu yiyecekleri sağlıklı yağlarla birlikte alınması ve sindirimin probiyotiklerle desteklenmesi faydalı olabilmektedir.
Kaynakça:
biochemj.org
diabetesjournals.org
diabetes.org
cell.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu