Katapleksi olan çoğu kişide uyku ve uyanıklık döngülerinin bozulduğu kronik bir nörolojik bozukluk olan narkolepsiye benzer belirtiler görülür. Ulusal Nörolojik Bozukluklar ve İnme Enstitüsü’ne (NINDS) göre katapleksi, ani, geçici kas tonusu ve kontrolün kaybedilmesi durumudur. Çoğu durumda ataklar öfke, stres , kaygı , korku, depresif bir ruh hali, neşe ve kahkaha gibi güçlü veya aşırı duygular tarafından tetiklenir.
Katapleksi yaşayan insanların büyük çoğunluğu , beynin uyanma ve uyku döngülerini düzgün bir şekilde kontrol etmekte zorlandığı, kronik bir uyku ve nörolojik bozukluk olan tip 1 narkolepsiye sahip olmanın bir sonucu olarak bunu yapar. Geçmiş araştırmalara göre, çok nadir durumlarda, narkolepsisi olmayan kişilerde katapleksi olarak rapor edilmiştir .
Katapleksi ile yaşamak zordur, çünkü kişi duygularını veya duygusal tepkini her zaman kontrol edemez. Bu nedenle kataplektik ataklar rastgele meydana gelebilir. Mayo Clinic, bazıları için vücutlarının kontrolünü kaybetmekten nasıl kaçınacakları konusunda sürekli tetikte olmak anlamına geldiğini belirtmektedir.
Katapleksi Belirtileri
Katapleksi, tipik olarak birkaç saniye ila birkaç dakika süren, kontrol edilemeyen kas güçsüzlüğü ataklarıdır. Uzmanlara göre bu yılda birkaç kez veya günde birkaç kez kadar seyrek olarak gerçekleşebilir. Genellikle güçlü bir üzüntü, heyecan, neşe veya başka bir duygudan kaynaklanır ve birinin dizlerinin bükülmesine, başının sallanmasına veya ayakta dururken düşmesine ve bacak kaslarının kontrolünü kaybetmesine neden olabilir.
Katapleksi sıklıkla bir nöbet bozukluğu olarak yanlış teşhis edilir; ancak bayılma veya nöbet bozukluklarının aksine, katapleksi yaşayan insanlar uyanıktır ve neler olduğunun farkındadır. Ancak bazıları bölüm sona erdikten sonra uykuya dalabilir. Katapleksi olan kişiler, yaralanmayı önlemek için sürekli tetikte olmalıdır. Bir katapleksi atağı çarptığında, kişi düşebilir, bir şeye tutunmasını kaybedebilir veya düşebilir. Hatta bazı kişiler yüzmekten, merdiven çıkmaktan veya banyo yapmaktan kaçınabilir.
Katapleksi vücudun herhangi bir yerinde kas güçsüzlüğüne neden olabilir, ancak katapleksi genellikle uzuvları (eller ne tutuyorsa düşebilir, dizler bükülebilir, bacaklar çökebilir) ve yüzü (göz kapakları sarkabilir, çene gevşeyebilir ve konuşma yapabilir) etkiler. Ataklar göz kapaklarının hafif sarkması gibi hafif ila tüm vücut çökmesi gibi şiddetli arasında değişebilir.
Katapleksi Nedenleri ve Risk Faktörleri
Katapleksi vakalarının büyük çoğunluğu, bir kişinin tip 1 narkolepsiye sahip olması nedeniyle ortaya çıkar. Ulusal Nadir Bozukluklar Örgütü, narkolepsinin kesin nedeni bilinmemektedir, ancak tip 1 narkolepsisi olan kişilerde hipokretin (orexin olarak da bilinir) adı verilen uyku-uyanıklığı düzenleyen beyin hormonunun anormal derecede düşük seviyeleri vardır.
Harvard Tıp Okulu’na göre bu düşük seviyeler, hızlı göz hareketi (REM) uykusunun yanlış zamanda gerçekleşmesine neden olabilir. Bu hipokretin kaybına neyin neden olduğu net değil, ancak bağışıklık sisteminin hipokretin içeren beyin hücrelerine saldırmasına neden olan bağışıklık sistemi değişikliklerinin sonucu olabilir. Ayrıca bilinmelidir ki narkolepsi teşhisi konan çoğu insanda da katapleksi vardır.
REM uykusunu, özellikle de narkolepsili kişilerde uyku döngülerinin nasıl bozulduğunu anlamak ise, narkolepsili kişilerde katapleksinin neden meydana geldiğine dair fikir edinilmesine yardımcı olabilir. Harvard Tıp Okulu’na göre, normal uyku döngülerinde, insanlar REM aşamasına girmeden önce hızlı olmayan göz hareketi (NREM) uykusunun üç aşamasından geçerler. Gecenin ilk NREM-REM döngüsünü geçmek yaklaşık 70 ila 100 dakika ve gece boyunca tekrar etmeye devam eden sonraki döngülerde 90 ila 120 dakika sürer. Ancak narkolepsili kişilerde bu döngüler bozulur.
Uykuya daldıklarında hemen REM uykusuna girebilir ve sonra NREM aşamasını atlayarak uyanabilirler; bu hem gece hem de gündüz kestirmeleri sırasında meydana gelebilir ve uyanıklık ile uyku arasındaki çizgiyi bulanıklaştırır. Bir diğer önemli nokta: Uykunun REM aşaması, rüya görmenin gerçekleştiği ve vücudun felç olduğu zamandır. Uyku Vakfı’na göre, bu rüyaların görülmesi ve kişinin rüya görme anında kendisine zarar vermesini engellediği düşünülen bir mekanizmadır.
Narkolepsili kişilerde REM uykusuna bağlı bu uyku felci de yanlış zamanda olur, bu nedenle uyku felci ve uykuya dalarken veya uyanırken canlı halüsinasyonlar da görülebilir. Katapleksi atakları, REM uykusu sırasında doğal olarak meydana gelen kas kontrolü kaybına benzer, ancak uyku sırasında değil, uyanık olduğunda ortaya çıkar.
Journal of Neuroscience’da yayınlanan araştırma, sağlıklı bireylerde pozitif duyguların kas güçsüzlüğüne (örneğin kahkahalarla zayıf hissetme) yol açabileceğini, ancak beyin kimyasal hipokretinin (narkolepsili kişilerde bulunmayan) bu kas kaybını önlediğini ileri sürülmektedir. Bu, katapleksili narkolepsisi olan kişilerde bu tepkinin neden daha aşırı olduğunu açıklamaya yardımcı olabilir. Hipokretinin narkolepsi semptomları ve tedavisindeki rolünün yanı sıra, başlangıçta bu yanıtı neden ve nasıl gerekmektedir.
Katapleksi Nasıl Teşhis Edilir?
Katapleksi olan çoğu insan tip 1 narkolepsiye sahiptir ve katapleksi, narkolepsi vakalarının yaklaşık yüzde 10’unda ortaya çıkan ilk semptomdur. Bununla birlikte, katapleksi bir nöbet bozukluğu olarak yanlış teşhis edilebilir. Belirtilerde iyi bir gece uyku uykusundan sonra bile gün içinde ani uyku dürtüsü hissedilir ve uygun olmayan zamanlarda uyuklanabilir. Uykuya dalmadan hemen önce rüya benzeri halüsinasyonlar görülebilir veya uyanıkken anlık felç yaşanabilir. Harvard Tıp Fakültesi’ne göre katapleksili narkolepsi olabilir.
Bununla birlikte, çoğu birinci basamak hekimi narkolepsiyi nasıl tanıyacağını ve tedavi edeceğini bilmemektedir, bu nedenle bu rahatsızlığı olduğundan şüpheleniyorsa birinci basamak bir doktor kişiyi bir uyku uzmanına sevk edebilir. Katapleksi ile birlikte narkolepsi olup olmadığını belirlemek için, uyku doktoru Epworth Uykululuk Ölçeği olarak bilinen uyku halini ölçmek için ayrıntılı bir uyku geçmişi isteyebilir. Bu durumda bir veya iki hafta boyunca ayrıntılı bir uyku günlüğü tutulması, aktivite ve dinlenme sürelerini ölçmek için aktigraf olarak bilinen kol saati benzeri bir cihaz takılması istenebilir.
Uyku geçmişi, uyku günlüğü ve aktigraf veriler narkolepsi olabileceğini gösteriyorsa, uzman bir dizi testten geçilmesi için geceyi bir uyku merkezinde geçirilmesini isteyebilir. Bu testler, narkolepsinin ciddiyetinin belirlenmesine veya belirtilerin diğer olası nedenlerini belirlemeye yardımcı olabilir. Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi’ne göre yapılabilecek testler aşağıdakileri içerebilir:
• Polisomnografi: Saç derisine bağlı elektrotları kullanan bu test, uyku sırasında beynin ve kalbin elektriksel aktivitesini, kasların ve gözlerin hareketini ölçer. Bu test, tıbbi bir tesiste bir gece kalmayı gerektirir.
• Çoklu uyku gecikme testi: Gündüz şekerleme çalışması olarak da bilinen bu tam gün testi, gün içinde ne kadar hızlı uykuya daldığınızı ölçerek gündüz aşırı uyku durumunu değerlendirir. Narkolepsiyi teşhis etmek için kullanılan standart araçtır.
• Hipokretin seviyesi ölçümü: Bu test, hipokretin seviyesini ölçer. Hipokretini düşük olan veya hiç olmayan kişiler tip 1 narkolepsili olarak sınıflandırılır. Bununla birlikte, bu test doktorunuzun beyin omurilik sıvısını (beyninizi ve omuriliğinizi koruyan bir sıvı) lomber omurganızdan çıkarmasını gerektirdiğinden nadiren kullanılır.
Kaynakça:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/narcolepsy/symptoms-causes/syc-20375497
https://www.sleepfoundation.org/physical-health/cataplexy
https://www.healthline.com/health/cataplexy
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu
çok iyi bilgiler var teşekürler