Dünya kendine ait kuralları ve enteresan durumları ile ilgi çekici ve farklı bir yaşam alanıdır. İki farklı yarım küreden oluşan Dünya, yine bu iki yarım küreye göre değişkenlik gösteren bir takım durumlara da sahiptir. Örnek olarak da ilkokuldan bu yana yüzeysel olarak anlatılan “lavabodaki suların iki farklı yarım kürede birbirine zıt şekilde akarak lavabonun boşalması” söylenebilir. Dünya’nın kuzey yarım küresinde yer alan bir kişi lavabosunu su ile doldurduğunda suyun boşalma yönü farklı, güney yarım küredeki aynı işlemde akış yönü farklıdır. Peki, neden kuzey yarım kürede lavabolardaki sular sağa doğru akarak giderler?
Coriolis Kuvveti
Dolu bir lavabo ya da küvetin aniden tıkaçları çekilirse suyun döne döne, adeta bir hortum oluşturarak boşaldığı ve akıp gittiği görülecektir. Aynı durum klozet sifonu çekildiğinde de geçerlidir. Kuzey yarım kürede yaşayan kişiler söz konusu akış yönünü sağa doğru, yani saat yönünde görürlerken güney yarım kürede ise bu yön soldur; yani saat yönünün tersidir. Bilim insanlarının bu konuya dair getirdiği kavram “Coriolis Kuvveti”dir. İki yarım kürenin birbirine ters yönde olacak şekilde hava akımlarına ve de okyanus akıntılarına sahip olması her ne kadar genel kabul görse de, lavabo ya da küvetten boşalan suyun benzer bir duruma sahip olması halen tartışılmaktadır. Çünkü bahsedilen bu alan Dünya’nın dönüş hızının etki edebileceği ya da bu etkinin gözlemlenebileceğinden de bir hayli küçüktür; en azından kimi bilim insanları bu durumu bu şekilde yorumlamaktadırlar.
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşünün belli bir hızı vardır. Ancak dönüş sırasında Düya üzerindeki her nokta aynı hıza sahip değildir. Örnek olarak Ekvator üzerindeki bir kişi, 1 günde 40.000 kilometre yol alacak şekilde (Dünya’nın çap ölçüsü kadar) dönme hızına (bu da yaklaşık saatte 1670 km’dir) sahipken, kutup noktalarındaki söz konusu hız “0”‘dır. Benzer olarak göklerdeki bulutların rüzgar hızı haricinde yere göre hareketsiz durduklarını, bunun da aslında yer kürenin dönüşleri sırasında bulutların da aynı şekilde döndüğü gerçeğine işaret ettiğini fark edebilirsiniz. Yani Ekvator’daki bulutlar, kutuplardaki bulutlara göre çok daha hızlı dönerler.
Şimdi ise bu bilgiler ışığında konumuzun merkezine doğru gelebiliriz. Ekvator üzerinde bir nokta alıp, bu noktaya “A” diyelim. Bu noktanın tam kuzeyinde kalacak şekilde, 45 derece paralelde de “B” noktasını saptayalım. Bir top mermisini A noktasından tam kuzey istikametine doğru nişanlayıp ateşleyelim. Her ne kadar nişan tam kuzey yönüne doğru olsa da, Ekvator’un dönüş hızının B noktasına göre yaklaşık 2 katı olmasından dolayı top mermisinin B noktasına vardığı görülür. Yine benzer şekilde aynı örneğin Güney Yarım Küre’de yapıldığını düşünelim. Bu sefer de yine Dünya’nın dönüş hızına göre tam güneye atılan top mermisinin Batı’ya doğru gittiği görülecektir. Sonuç olarak, Kuzey Yarım Küre’de ister kuzeye, ister güneye doğru atılan herhangi bir maddenin hedefin sağına doğru yönlendiği anlaşılır. Güney Yarım Küre’de de atılan maddelerin sola doğru yönlendiği görülür.
Her ne kadar okyanus akıntıları ya da hava akımları gibi büyük göstergeler ile lavabo veya küvet suyu gibi küçük göstergeler bu konuda birbirleri ile tam bir kıyaslanabilirlik sağlayamasalar da genel kabul bu şekildedir. Halen araştırılan bu konu hakkında Dünya’nın dönüşü ile ilgili bir durumun gözlemlenebildiğinden bahsetmek mümkündür. Lavabolardan suyun akış yönünü görebilmek için dileyen herkes evinde bu denemeleri kolaylıkla yapabilir ve suyun nasıl dönerek aktığını kendi gözleri ile görebilir.
Kaynakça:
evrimagaci.org
Yazar:Baran Akçok