Lav, patlayan bir volkandan püsküren erimiş kayadır. Son derece sıcaktır ve 1.300 ila 2.000 Fahrenheit (704 ila 1093 Santigrat derece) gibi yüksek sıcaklıklara ulaşır. Volkanik bir patlamada lav sıvı haldedir. Katılaştığında magmatik kayayı oluşturur. Ancak, soğuması oldukça uzun zaman alabilir ve katılaşmadan önce büyük mesafeler kat edebilir.
Erimiş kayaya her zaman lav denmez. Bir volkan patlamadan önce ve erimiş kaya hala yeraltındayken, buna magma denir. Biraz daha soğuk olmasının yanı sıra, erimiş kaya yer üstüne çıktığında önemli ölçüde farklı değildir. Magma ve lav arasındaki ayrım temelde jeolojik olayların anlaşılmasını ve açıklanmasını kolaylaştırmak için yapılır.
Lav patlamaları tesadüf değildir. Yeraltında magma gaz kabarcıkları içerir. Bu gaz kabarcıkları genellikle üstteki kaya katmanlarından gelen basınçla genişlemekten korunur. Ancak bazen gaz basıncı, kabarcıkların genişlemeye ve yükselmeye başlayıp magmayı da beraberlerinde taşıyacak kadar artabilir. Basınç yeterince yüksek seviyelere çıktığında, volkan çatlayabilir, magmanın kaçmasına izin verebilir, kabarcıkların hızla genişlemesini sağlayabilir ve lav patlamasına neden olabilir.
Lavlar inanılmaz yüksekliklere itilebilir; bir lav fıskiyesi bir yanardağın 2.000 feet (609,6 metre) üzerine kadar çıkabilir. Püskürmenin kendisinde olduğu gibi, bu tür patlayıcı itkileri harekete geçiren gazdır. Gaz kabarcıkları magma içinde genişleyip patladıkça, yüzeye doğru tırmanır ve volkandan yukarı ve dışarı doğru itilir. Lav, çok yavaştan nispeten hızlıya kadar değişen çeşitli hızlarda akar. Ölçülen en hızlı akışlardan biri saatte yaklaşık 37 mil (59,5 kilometre) hıza ulaşmıştır.
Birçok kişi lavın her zaman kırmızı olmadığının farkında değildir. Sıcaklığına bağlı olarak parlak turuncu, parlak kırmızı, koyu kırmızı veya kahverengimsi kırmızı olabilir. En sıcak halinde, yaklaşık 1832 Fahrenheit (1.000 santigrat derece) derecenin üzerinde parlak turuncu iken, 1472 ila 1.832 Fahrenheit (800-1000 santigrat derece) arasındaki sıcaklıklarda koyu kırmızıdır. Lav 1202 ila 1472 Fahrenheit (650-800 santigrat derece) arasındaki sıcaklıklarda koyu kırmızı, 932 ila 1202 Fahrenheit (500 ila 650 santigrat derece) arasındaki sıcaklıklarda ise kahverengimsi kırmızıdır. Katı haldeki lav siyahtır.
Birkaç farklı lav türü vardır. Her biri silika içeriğine göre sınıflandırılır. Lav türleri bazalt, andezit, dasit ve riyolittir. Bazalt en düşük silika içeriğine sahipken, riyolit en yüksek silika içeriğine sahiptir. Silika içeriği lavların nasıl aktığını etkiler. Örneğin, bazaltik lavlar yaygın, ince akışlara verilir; riyolit daha serttir ve daha yavaş bir hızda akar.
Bazalt![Lav Nedir?]()
Bazalt, dünyanın okyanus kabuğunun çoğunu oluşturan koyu renkli, ağır volkanik kayadır. Bir kısmı karada da patlar, ancak ilk yaklaşımda bazalt bir okyanus kayasıdır. Kıtaların bilinen granitiyle karşılaştırıldığında bazalt (“ba-SALT”) daha koyu, daha yoğun ve daha ince tanelidir. Koyu ve yoğundur çünkü magnezyum ve demir içeren koyu renkli, ağır mineraller bakımından daha zengin (yani daha mafik) ve silikon ve alüminyum içeren mineraller bakımından daha fakirdir. Daha ince tanelidir çünkü Dünya yüzeyinin yakınında veya üzerinde hızla soğur ve yalnızca çok küçük kristaller içerir.
Dünyadaki bazaltın çoğu derin denizlerde, okyanus ortası sırtları boyunca -plaka tektoniğinin yayılma bölgeleri- sessizce patlar. Daha az miktarda volkanik okyanus adalarında, dalma-batma bölgelerinin üzerinde ve ara sıra başka yerlerde büyük patlamalarla püskürür.
Andezit
Andezit, adını And Dağları’ndan alan volkanik bir kayadır. Silika içeriği orta düzeydedir, genellikle gri renklidir ve ince taneli veya porfirik olabilir. Andezit, diyoritin volkanik eşdeğeridir. Plajiyoklaz feldispat mineralleri andesine ve oligoklaz ile birlikte piroksen ve biyotit gibi bir veya daha fazla koyu renkli, ferromagnezyen mineralden oluşur. Amigdaloidal andezit, katılaşan magmadaki gaz kabarcıklarının bıraktığı boşlukların daha sonra genellikle zeolit mineralleriyle doldurulmasıyla oluşur. Andezit volkanlardan püskürür ve genellikle volkanik kül ve tüf ile iç içe geçmiş halde bulunur. Eski andezitler, eski yitim bölgelerini haritalamak için kullanılır çünkü andezitik volkanlar bu bölgelerin üzerindeki kıta veya okyanus kabuğunda oluşur.
Dasit
Dasit, bileşimi andezit ve riyolit arasında olan felsik ekstrüzif bir kayadır. Genellikle andezit ile ilişkili olarak bulunur ve lav akıntıları, dikenler ve bazı durumlarda eski volkanların merkezlerinde masif intrüzyonlar oluşturur. Dasit, granodiyoritin volkanik eşdeğeridir.
Riyolit![Lav Nedir?]()
Riyolit, felsik magmatik ekstruzif bir kayaçtır ve ince tanelidir ve kuvars (>% 20) ve alkali feldispat (>% 35) hakimdir, yüksek silika içeriği nedeniyle riyolit lavı çok viskozdur. Camsı zemin kütleleri nedeniyle riyolitleri kimyasal analiz olmadan tanımlamak genellikle zordur. Birçok riyolit esas olarak camdan oluşur ve obsidyen olarak adlandırılır veya kısmen devitrifiye olur ve zift taşı olarak adlandırılır. Alkali riyolitler, feldispatların >%90’ının alkali feldispat olduğu kayaçlardır. Bu kayaçlar peralkalindir ve genellikle alkali amfiboller ve/veya piroksenler içerir.
Lav akıntı yapıları belirgin olmasına rağmen, riolit genellikle dokuda çok düzgün görünür. Beyazdan griye kadar renklidirler. İnce taneli yapısı nedeniyle, rolitin farklı bileşimdeki afanitik kayaçlardan ayrılması sadece renk bazında her zaman kesin değildir, ancak volkanik afanitik kayaçların rolitik olması muhtemeldir.
Kaynakça:
National Geoghraphic
Yazar: Tuncay Bayraktar