Taş Adam Sendromu (FOP); vücutta, tendonlar ve iskelet kasları gibi normalde kemik olmayan yerlerde anormal kemik gelişimi ile tanımlanan, çok nadir görülen kalıtsal bir bağ dokusu hastalığıdır. Özellikle bu hastalık, vücudun iskelet kasları ve yumuşak bağ dokularının kemiğe dönüşmesine sebep olur. Eklem bölgelerinde kemikleşme olması hareketi zorlaştırır hatta imkansız hale getirir. FOP, doğumdan hemen sonra şekli bozuk, büyük ayak parmaklarıyla karakterize edilir. Diğer iskelet anormalileleri ise boyun ve kalçadadır.
FOP belirtileri, çocukluğun erken döneminde ortaya çıkar ve hayat boyu ilerler. FOP vakalarının çoğu sonradan oluşan yeni bir mutasyon sonucu ortaya çıkar. Bu hastalığa neden olan genetik mutasyonun BMP adlı, vücutta kemik oluşumunu sağlayan bir yolaktaki gende olduğu tanımlandı. BMP sinyal yolağı, anne karnındaki embriyonun iskeletinin oluşması ve doğumun ardından bebeğin iskeletinin onarılması için önemlidir.
Belirtiler
FOP hastası olan tüm kişilerin ayak parmakları anormal şekillidir. İskeletteki bu değişiklikler doğumda ortaya çıkar ve bu hastalığın ilk klinik bulgusudur. FOP ile ilgili en yaygın anomaliler, normalden kısa ayak baş parmağı ve eklem anormalileridir.
Vücutta normalde kemik olmayan yerlerde anormal kemik oluşumu genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıkar. Bu kemikleşme hastalarda, ergenlik, yetişkinlik ve yaşam boyunca devam eder. Anormal kemik gelişimi, kalıtsal olmayan ve ilgili gende sonradan oluşan bir mutasyon sonucu kendiliğinden ortaya çıkabilir ama yaygın olarak bir viral hastalığı ya da yumuşak doku yaralanmasını takip eder. Kemikleşmenin ilk ortaya çıkışı, vücuttaki yumuşak dokularda, özellikle sırtta, boyunda ve omuzlarda şişme olmasıdır. Bu yumuşak doku şişmeleri, kemiği oluşturan yolak aracılığıyla oluşur. Kemik gelişimi genellikle; tendonları, iskelet kaslarını ve bağ dokusunu içerir. Bazı durumlarda, bu bölgede ağrı ve katılık meydana gelir. En sonunda şişme azalır ve doku, kemik oluşturacak şekilde sertleşir.
Etkilenen bölgelerde kemik, aşama aşama bağ dokusunun yerini alır. İskelet kasına ek olarak kemik gelişimi; tendonlarda ve ligamentlerde ortaya çıkar. Boyun, sırt, göğüs, kollar ve bacaklar ilk etkilenen yerlerdir. En son aşamada hastalık; kalçaları, eklemleri, el bileklerini, dirsekleri, omuzları ve çeneyi etkileyebilir. Etkilenen bireylerin bazılarında kemik oluşumu çok hızlı olurken, diğerlerinde süreç aşamalı olabilir. Aynı yumurta ikizleri arasında bile bu hastalığın gelişim hızı farklı olabilir.
Vücudun çeşitli kısımlarındaki kronik şişme, FOP’un yaygın fiziksel karakteristiğidir. Anormal kemik gelişimi, katılığa ve etkilenen eklemlerin hareketinin kısıtlanmasına yol açar. Çene etkilendiğinde hasta, konuşmakta ve yemek yemekte zorluk çeker. Anormal kemik gelişimi, omurgada da skolyoz oluşumuna yol açabilir. Hastalık ilerledikçe, dengede, yürümede ve oturmada ciddi zorluklar oluşur.
Son aşamada FOP, hastanın tamamen hareketsiz kalmasına yol açabilir. Hastalar, etkilenen bölgelerde sürekli acı ve katılık hissedebilir. Kişinin hareket kabiliyeti kısıtlandığında, solunum sistemi sorunları ve kalp yetmezliği ortaya çıkabilir.
Hastalığın Nedenleri
2006 yılında Pennysylvania Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, BMP yolağındaki bir reseptördeki bir mutasyonun FOP’a yol açtığını buldu. Kemik oluşumu ile ilgili proteinler, embriyo oluşumu ile ilgili düzenleyici proteinlerdir ve doğumdan sonra da iskeletin onarımında görevlidirler. FOP ile ilişkili gen, ACVR1 isimli bir reseptörü kodlar. BMP reseptörleri, kök hücrelerin hangi hücre tiplerine farklılaşacağını belirlemeye yardım eder.
İnsan hücrelerinin çekirdeğinde bulunan kromozom, her bir birey için genetik bilgiyi taşır. İnsan hücreleri normal durumlarda 46 kromozom taşır. İnsan kromozom çiftleri 1’den 22’ye kadar numaralandırılır. Cinsiyet kromozomları da X ve Y olarak tanımlanır. Erkeklerin 1 tane X ve Y kromozomu varken, dişilerin iki tane X kromozomu vardır. FOP sendromu ise 2. kromozomda bulunan bir gendeki mutasyon sonucu meydana gelir.
Genler de anne ve babadan kalıtılan kromozomların üzerindedir. Dominant genetik hastalıkların ortaya çıkışı için anormal bir genin tek kopyası yeterlidir. FOP sendromu da dominat şekilde kalıtılır ve bu durumda ebeveynlerden biri hastaysa doğacak çocuğun da hasta olma riski %50’dir.
Görülme Oranı
FOP sendromunun varlığı ilk defa 17. Yüzyılda keşfedildi. Tüm dünyada 3000 kişinin bu sendromdan etkilendiği tahmin ediliyor. Bu sendrom, dünyadaki tüm ırkları ve cinsiyetleri etkileyebilir.
FOP’ın tanısı koyulurken yanlış tanı konulması yaygındır. Çünkü tanı koyulurken basitçe, kısa ve büyük ayak parmaklarına bakılarak tanı koyulur ama bu durumdan kaçınılmalıdır. Tanı; klinik değerlendirme ile birlikte, ACVR1 genindeki mutasyonun varlığının tespit edilmesiyle konulabilir.
Tedavi Yöntemleri
FOP için kesin bir tedavi yöntemi yoktur. Ağrı ve şişme belirtilerinin hafifletilmesi için bazı ilaçlar kullanılabilir. Genetik danışma servisleri, çocuk sahibi olmayı düşünen aileler için, çocuğun hastalığa yakalanma riskinin belirlenmesi açısından faydalıdır. Bunların dışında, FOP hastalığına neden olan mutasyonu hedefleyen tedavi yöntemleri üzerine çalışmalar devam etmektedir. Deneysel tedavi yöntemleri; antianjiogenik (dokuda damarlanmayı önleyen ilaçlar) ajanları ve BMP antogonistlerini içerebilir. Kortikosteroidler, cox-2 inhibitörleri, leukotriene inhibitörleri ve thalidomide ilaçlarının FOP üzerine etkileri de araştırılmaktadır.
Kaynakça:
https://rarediseases.org/rare-diseases/fibrodysplasia-ossificans-progressiva/
Yazar: Ayça Olcay