İşletmeler için önemli olan mobing uygulaması aşamalı devam etmektedir. Her bir aşama diğer bir aşamayı getirmektedir. Ve aşamalar arttıkça ilerledikçe karşıdaki kişiyi zor duruma sokmakta ve acizleştirmektedir. Mobing dereceleri şu şekildedir;
Birinci Dereceden Mobbing
Mobbingin ilk işleyişine başladığı durumdur. Birey birince derece mobing de içinde bulunduğu ve karşılaştığı durumu anlamaya çalışır. İçinde bulunduğu durum algılar ve anlamlandırmaya çalışır. Karşılaştığı davranışı diğer davranışlar ile kıyaslar ve diğer kişilerin neden bu şekilde davrandıklarını düşünür anlamaya çalışır. Birey duygu karmaşasına girer. Biraz zaman geçince mobing davranışlarla karşılaşan kişi bu durumun geçici olmadığını anlar. Birinci derece mobbing de kişiler bu baskının ve dışlanmanın sebebini araştırmaya ve nedenini öğrenmeye çalışır. Mobbing davranışların nedenini araştırırken psikolojik olarak yavaş yavaş yıpranır ve sürekli ağlama, dikkat dağınıklığı, işini yapamama gibi sıkıntılar yaşar. İş yerinde karşılaştığı sıkıntıları çevresindeki kişilerle olan ilişkisini etkilemez kişi bu süreçte daha çok işten ayrılama ve işini değiştirmeyi düşünür. Ayrıca bu süreçte kişi daha çok kendiyle ilgilenmeye ve kendini geliştirecek ve kendini rahatlatacak çareler aramaya çalışır.
İkinci Dereceden Mobing
Bu aşamada mobing artmaktadır. Kişi sürekli olarak çalışma arkadaşları tarafından mobing davranışlarla karşılaşır. Kişi arkadaşları tarafından sürekli dışlanır, aşağılanır ve kötü sözler duymaktadır. Duygusal şiddet artınca kişi buna dayanamaz hala gelmektedir. Mobingle karşılaşan kişi duygusal baskının şiddeti artınca birey içine kapanır ve kendini tanıyamaz hala gelir. Mobbing davranışları karşısında ne yapacağını bilemeyen mağdur psikolojik ve sorunlar yaşamaya başlar ve işine geri dönmekte zorluklar yaşar. İşi ile ilgili gerekli işlemleri yapamaz hale gelir ve iş yeterliliği düşür. Genel olarak bu aşama da olan kişiler de şu davranışlar gözlenmektedir; kişi fiziksel olarak sürekli kendine rahatsız hisseder, ilaç kullanımına ve alkol kullanımına eğimlidir, sürekli yemek yeme veya az yemek yeme gibi davranışlar gösterir. Sürekli çevresinde birilerinin olmasını ister ve yalnız kalmaktan çok korkar.
Üçüncü Dereceden Mobing
Baskı ve duygusal şiddetin artması ile birlikte kişi baskı altında davranışlarını kontrol edemez hala gelir. Psikolojik olarak çöküntüye düşen birey çalışma arkadaşları tarafından fiizksel şiddete de uğrayabilir. Kişi bu süreçte diğer aşamalara göre kendini daha kötü hisseder ve çalışma ortamına dönmek istemez. Artan mobbing kişiyi çalışma ortamında uzaklaştırır. Kişi bu süreçte ağır psikolojik ve fiziksel hasara uğramaktadır. Bu aşama da birey içinde bulunduğu durumla mücadele edemez hala gelir. Mücadele ruhunu kaybeden birey özgüvenini kaybeder ve çevresine olan güvenini yitirir. Bu durum çalışanın iş verimliliğini düşer. Uğramış olduğu yoğun baskı ve duygusal şiddet sonrasın da kişi içine kapanır ve sürekli yalnız kalmak ister. Bu süreç sonunda kişi çevresine veya kendisine zarar vermeyi düşünebilir
Mobbinge Karşı Alınacak Önlemler
Bireysel Başa Çıkma Yolları
Kişi istemediği durumla karşılaştığında içinde bulunduğu durumdan kurtulmak için bir çaba içine girer. Her birey mücadele etme biçimi birbirinden farklıdır. Şiddetli bir mobing davranışıyla karşılaşan kişi bu durumdan kurtulmak için kişisel özelliklerini kullanır. Mobing davranışlarına maruz kalan bireyler içine kapanmak ve içinde bulunduğu durumu kabul etmek yerine bu durumdan kurtulmak için düşünmeli ve harekete geçmelidir. davranışlara maruz kalan kişi her türlü davranışa hazırlıklı olmalı ve sürekli kendini kontrol ederek davranması gerekir. Kendini küçük görmek yerine mücadele etme ruhunu güçlendirmelidir. Kişi mobing davranışlar karşısında kendini küçümsememeli ve başaracağına inanmalıdır. Davranışlarını kontrol altına almalı ve yaptığı işi kendine güvenerek yapmalıdır. İş verimliliğini artırmalı çalışırken iş sorumluluğunu tam anlamıyla yerine getirmelidir. İşindeki başarı kişiye öz saygısını geri kazandıracak ve mücadele duygusunu artıracaktır. Ayrıca kişi bu süreçte sürekli ruh sağlığını geliştirmeli ve sahip olduğu değerleri kendisine hatırlatarak mobing davranışlara karşı dirençli olmalıdır. Mobing davranışlara maruz kalan kişiler çevresi, sevdiği arkadaşları ve ailesi tarafından sürekli desek almalıdır. Mücadele planı hazırlamalı bu plana uyma konusunda istikrarlı olmalıdır. Kendini diğer insanlardan soyutlamak yerine çevresindeki insanlarla daha çok vakit geçirmelidir. Mobing ile bireysel başa çıkma yolları şunlardır;
1. İlk olarak mobing uygulayıcını uyarmak ve bu davranışlarının yapılamasına engel olmak.
2. Mobing uygulayıcını yazılı belgelerle üst birimlere şikâyet etmek.
3. Mobing davranışının şiddetine göre yardım almak.
4. Yasal olarak mobing davranışlara karşı nasıl önlem alınacağı konusun da araştırma yapmak.
5. Diğer iş arkadaşlarından yardım istemek.
6. Mobing derece sürekli artmakta ve kişi bununla baş edemez durumda ise işten ayrılması gerekir.
Kurumsal Başa Çıkma Yolları
Mobing davranışlar mağduru etkilediği kadar işvereni ve diğer çalışanları da etkilemektedir. Mobing davranışlara maruz kalan kişilerin iş motivasyonu ve çalışma verimliliği düşmektedir. Verimliliğin düşmesi işvereni olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca diğer çalışanlar da kendilerini psikolojik bir baskı altında hissetmekte ve mobing davranışların bir gün kendi başlarına da gelebileceğini düşünmekte ve onları kaygılandırmaktadır. Örgüt yönetiminin mobing davranışlara karşı almış olduğu ilkeleri şu şekilde sıralayabiliriz;
1. Örgüt içinde uyulması gereken kurallar ve çalışanların nasıl davranması gerektiği açık bir şekilde belirtilmelidir.
2. Çalışma ortamındaki herkese eşit davranılmalıdır.
3. İşletme ile ilgili her şey sistemli ve belgeli olmalıdır.
4. Kurumun çalışan politikaları ve çalışan kişilerden beklenilen ve beklenilmeyen kurallar açık ve bütün çalışanlar için geçerli olacak şekilde raporlaştırılmalı.
5. Kurumun koyduğu kurallar yasal bir dayanağı olmalıdır.
6. Çalışanların örgüt ile bağının güçlenmesi ve örgütün amaçlarına hizmet edebilmesi için eğitim verilmeli.
7. Çalışan kişilerin birbirine karşı uyumlu ve mobing uygulamalarına karşı duyarlı olması için eğitim verilmeli.
8. Çalışma ekipleri oluşturulurken uyumlu ve mobing davranışlara karşı mücadele edecek ekipler oluşturulmalıdır.
9. Çalışanlara verilecek olan görevler mesleki yeterliliklerine göre verilmelidir.
10. Kurum içinde iletişim faktörü geliştirilmelidir.
11. Çalışanlar işletme ile ilgili alınan kararlar da söz sahibi olmalıdır.
12. Kurum içinde problem tarama ve problem çözme merkezleri olması gerekir.
Yazar: Nagihan Albayrak