Yaz aylarında güney Asya ve özellikle de Hindistan’da, Hint Okyanusundan güneye doğru hareket eden havayla gelen yağmurlar yağmaktadır. Bu yağmurlar ve onları getiren hava kütleleri musonlar olarak bilinmektedir. Bununla birlikte, muson terimi yalnızca yaz yağmurlarını ifade etmez. Hem yazın esen nemli kara rüzgarlarını, hem de güneyden gelen yağmurun yanı sıra kıtadan Hint Okyanusu’na doğru esen açık denizdeki kuru kış rüzgarlarından oluşan döngüyü de ifade etmektedir.
Muson Tanımı
Mevsim kelimesinin Arapça karşılığı olan mawsin, yıllık görünümlerinden dolayı muson kelimesinin kökenidir. Muson yağmurlarının kesin nedeni tam olarak anlaşılmasa da, hava basıncının birincil faktörlerden biri olduğu konusunda herkes hem fikirdir. Yaz aylarında, yüksek basınç bölgesi Hint Okyanusu üzerinde uzanırken, Asya kıtasında bir alçak basınç bulunmaktadır. Hava kütleleri, okyanus üzerindeki yüksek basınçtan kıtanın alçak seviyelerine doğru hareket ederek nem yüklü havayı Güney Asya’ya getirmektedir. Muson, aslında yağışta bir değişikliğe neden olan rüzgar yönü ve basınç dağılımındaki mevsimsel bir değişimdir.
Başka Muson Alanları
Kış boyunca, süreç tersine döner ve Hint Okyanusu üzerinde bir alçak yer alırken, Tibet platosunun üzerinde bir yükseklik bulunur, böylece hava Himalaya’dan aşağıya ve güneyden okyanusa akar. Ticaret rüzgarlarının ve batıların göçü de musonlara katkıda bulunur. Daha küçük muson yağmurları, Ekvator Afrika’da, kuzey Avustralya’da ve daha az ölçüde, güneybatı Amerika Birleşik Devletlerinde meydana gelmektedir.
Dünya nüfusunun neredeyse yarısı, Asya’daki muson yağmurlarından etkilenen bölgelerde yaşamaktadır. Burada yaşayan kişiler geçimlerini çiftçilik yaparak sağlamaktadırlar, bu nedenle musonun gelişi ve gidişatı, geçim kaynaklarını yetiştirmek için hayati önem taşımaktadır. Muson yağmurundan çok fazla ya da çok az yağmur, kıtlık ya da sel şeklinde felaket anlamına gelebilir. Haziran ayında neredeyse aniden başlayan ıslak musonlar özellikle Hindistan, Bangladeş ve Myanmar (Burma) için önemlidir. Hindistan’ın su arzının neredeyse yüzde 90’ını karşılaşmaktadır. Yağmurlar genellikle Eylül ayına kadar sürmektedir.
Rüzgarda Bir Değişim
Tüm rüzgarlar iki konum arasındaki basınç dengesizliklerinin bir sonucu olarak esmektedirler. Musonlar yağdığı zaman basınç dengesizliği söz konusudur, Hindistan ve Asya gibi geniş kara kütlelerinde yaşanan sıcaklıklar yaşanır. Bu durum komşu okyanuslar üzerindeki sıcaklıklardan ciddi düzeyde sıcaklık yükseldiği veya soğuduğu zaman meydana gelmektedir. Bu sıcaklık dengesizlikleri, okyanusların ve toprağın ısıyı farklı şekillerde emmesi nedeniyle meydana gelir: su kütlelerinin ısınması ve soğuması daha yavaştır. kara hem ısınır hem de soğur.
Yaz Muson Rüzgarları Yağmur Taşımaktadır
Yaz aylarında, güneş ışığı toprakları ve okyanusların hem yüzeylerini ısıtır ancak kara sıcaklıkları nedeniyle daha düşük bir ısı kapasitesine daha çabuk yükselir. Arazinin yüzeyi ısındıkça, üzerindeki hava genişler ve düşük basınçlı bir alan oluşur. Bu arada okyanus karadan daha düşük bir sıcaklıkta kalır ve bu nedenle üzerindeki hava daha yüksek bir basınç tutar. Rüzgarlar düşük basınçlı bölgelerden yüksek basınçlı bölgelere aktığından (basınç gradyan kuvveti nedeniyle ), kıta üzerindeki bu basınç açığı, rüzgarların okyanustan karaya sirkülasyonda (deniz meltemi) esmesine neden olmaktadır. Rüzgârlar okyanustan karaya doğru eserken, nemli hava karaya doğru gelir. Yaz musonlarının bu kadar çok yağmura neden olmasının nedeni budur. Muson mevsimi başladığı kadar aniden bitmektedir. Arazinin ısınması zaman alırken sonbaharda o arazinin soğuması da zaman alır. Bu, muson mevsimini durmaktan çok azalan bir yağış zamanı haline getirir.
Kışın Muson’un Kuru Evresi Yaşanır
Soğuk aylarda rüzgarlar tersine döner ve karadan okyanusa sirkülasyon halinde eserler. Kara okyanuslara göre daha hızlı soğuduklarından, kıtalar üzerinde aşırı bir basınç oluşmaktadır. Bu basınç kara üzerinde bulunan havanın, okyanus üzerindekine göre daha yüksek basınca çıkmasına sebep olmaktadır. Sonuç olarak, kara üzerindeki hava okyanusa akmaktadır. Muson yağmurlarının hem yağışlı hem de kuru dönemleri olsa da, kuru mevsimden bahsederken bu kelime nadiren kullanılır.
Muson’un Faydaları ve Potansiyel Riskleri
Dünyanın dört bir yanındaki milyarlarca insan, yıllık yağış miktarı muson yağmurlarına bağımlıdır. Kuru iklimlerde musonlar, su dünyanın kuraklıktan etkilenen bölgelerine geri getirildiği için yaşam için önemli bir ikmaldir. Ancak muson döngüsü hassas bir dengedir. Yağmurlar geç başlarsa, çok ağırsa veya yeterince ağır değilse, insanların hayvanları, ekinleri ve yaşamları için felaket anlamına gelebilir. Yağmurlar olması gerektiği zaman başlamazsa, artan yağış açıklarına, zayıf topraklara ve mahsul verimini azaltan ve kıtlığa neden olan artan kuraklık riskine yol açabilir. Diğer yandan, bu bölgelerdeki yoğun yağışlar, kitlesel sel ve çamur kaymalarına, mahsullerin tahrip olmasına ve sellerde yüzlerce insanın ölümüne neden olabilir.
Muson Çalışmalarının Tarihi
Muson gelişimi için en erken açıklama 1686’da İngiliz astronom ve matematikçi Edmond Halley’den tarafından yapılmıştır. Halley, kara ve okyanusun farklı ısınmasının bu devasa deniz meltemi sirkülasyonlarına neden olduğu fikrini ilk düşünen adamdır. Tüm bilimsel teorilerde olduğu gibi, bu fikirler genişletilmiştir. Muson mevsimleri aslında başarısız olabilir ve dünyanın birçok yerine yoğun kuraklık ve kıtlık getirir. 1876’dan 1879’a kadar Hindistan böyle bir muson yetmezliği yaşamıştır. Hindistan Meteoroloji Servisi (IMS) sırf oluşan kuraklıkları incelemek için kurulmuştur ve İngiliz bir matematikçi olan Gilbert Walker ise ilerideki dönemlerde iklim verileri ile Hindistan’daki muson yağmurları arasındaki ilişkiyi incelemeye başlamıştır. Muson değişikliklerinin mevsimsel ve yönsel bir nedeni olduğuna ikna olmuştur. 
İklim Tahmin Merkezi, iklimdeki basınç değişiklikleri olan doğu-batı tahterevalli etkisini tanımlayan Güney Salınımı terimini kullanmıştır. İklim kayıtlarını gözden geçirirken Walker, doğuda basınç yükseldiğinde, genellikle batıda düştüğünü ve bunun tersi olduğunu fark etmiştir. Walker ayrıca, Asya muson mevsimlerinin genellikle Avustralya, Endonezya, Hindistan ve Afrika’nın bazı bölgelerinde kuraklıkla bağlantılı olduğunu bulmuştur.
Özet olarak muson, genellikle bir kasırga veya tayfuna benzer şekilde şiddetli yağmurlar olduğu düşünülse de bir fark vardır, muson tek bir fırtına değildir; daha ziyade, bir bölge üzerinde mevsimsel bir rüzgar kaymasıdır. Bu sezon yazın şiddetli yağmurlara neden olabilirken diğer zamanlarda kuru bir rüzgara neden olabilir. Ulusal Hava Servisi’ne göre, bir kara kütlesi ile komşu okyanus arasındaki sıcaklık farkından dolayı bir muson ortaya çıkmaktadır. Güneybatı iklim değişikliğine göre güneş, karayı ve okyanusu farklı şekilde ısıtır ve rüzgarları sonunda yön değiştirerek okyanusun üzerinden daha soğuk, nemli hava getirir. Muson mevsiminin sonunda rüzgarlar yeniden tersine döner.
Kaynakça:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S167498711400036Xk.springer.com/article/10.1007/BF00257708
https://www.livescience.com/56906-monsoon.html
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu