Organeller bir organizmanın hücresinin duvarında bulunan küçük yapılardır. Bir hücre içindeki organeller organizmaya bağlı olarak değişir. Bitkiler, hayvanların sahip olmadığı organellere sahip olabilir ve hayvanların sahip olmadığı organeller olabilir. Organeller organizmaya veya organizmanın içindeki hücrenin konumuna bağlı olarak biraz farklı görünebilir, ancak organellerin temel yapısı ve işlevi her zaman aynıdır.
Hücre zarı
Hücre zarı hücrelere koruma ve destek sağlar. Bitkilerde hücre duvarının içinde bulunur, hayvanlarda ise hücrenin dış tabakasıdır. Kolesterolden yapılır ve seçici olarak geçirgendir.
Çekirdek
Çekirdek, hücrenin beynidir. Bu oval veya daire şeklindeki yapı, hücrenin aktivitelerini kontrol eder ve düzenler. Çekirdek, yastıkları destekleyen bir nükleer zar ile çevrilidir. Nükleer membran seçici olarak geçirgendir.
Nükleous
Nükleolus çekirdek içinde yer alır ve RNA içerir. Hücrenin “komuta merkezi” olarak bilinen çekirdek, hücrenin DNA’sını (deoksiribonükleik asit) depolayan büyük bir organeldir. Çekirdek, DNA’nın genetik bilgisini kullanarak, tüm hücrelerin büyüme ve metabolizma gibi aktivitelerini kontrol eder. Çekirdek içinde RNA (ribonükleik asit) barındıran nükleolus denilen daha küçük bir yapıdır. RNA, DNA’nın emirlerini hücrenin geri kalanına aktarmaya yardımcı olur ve protein sentezi için bir şablon görevi görür.
Endoplazmik retikulum
Bir mikroskop altında, endoplazmik retikulum, dalgalı bir tüp veya çizgi grubuna benziyor. Bu yapı hücrenin içindeki şeyleri taşır ve hücrenin ihtiyaç duyduğu besinleri ve diğer maddeleri taşır. Endoplazmik retikulum (ER), zarının bir kısmını çekirdeğinkiyle paylaşan membranöz bir organeldir. ER’nin bazı kısımları ribozomlarla süslenir ve protein üretimine yardımcı olur. Organelin geri kalanı pürüzsüz ER olarak adlandırılır ve vital lipitler (yağlar) üretmeye yarar.
Mitokondri
Mitokondri çekirdeğin en büyük organelidir. Oval şekilli bu yapı, hücre içindeki su dengesini düzenler. Aynı zamanda yağları, proteinleri ve karbonhidratları yıkar ve enerjiye dönüştürür. Hücrenin “santralleri” mitokondri, çoğu ökaryotik hücrede bulunan oval şekilli organellerdir. Hücresel solunum yeri olarak mitokondri, glukoz gibi molekülleri ATP (adenosin trifosfat) olarak bilinen bir enerji molekülüne dönüştürmeye yarar. ATP, yüksek enerjili kimyasal bağlarını kırarak hücresel süreçleri besler. Mitokondri, karaciğer ve kas hücreleri gibi işlev görmek için önemli miktarda enerji gerektiren hücrelerde en bol miktarda bulunur.
Sitoplazma
Bu organellerin yerleştirildiği ve organize edildiği malzemedir. Bu jöle benzeri madde destek sağlar ve hücre duvarında bulunur.
Kloroplast
Bitkilerde ve bazı alglerde kloroplast olarak bilinen organeller fotosentez alanı olarak hizmet ederler. Kloroplastlar, klorofil olarak bilinen bir pigment içerir ve bu da güneş enerjisini su ve karbondioksitin gıda için glikoza dönüştürülmesi için yakalar. Kloroplastlar, ototrofik organizmaların diğer organizmaları tüketmeden enerji ihtiyaçlarını karşılamasını sağlar.
Ribozomlar
Ribozomlar protein üreten küçük, dairesel yapılardır. Endoplazmik retikuluma bağlanabilirler veya sitoplazmada yer alabilirler.
Golgi Aygıtı
ER’den gelen proteinler daha fazla modifikasyon gerektiriyorsa, bunlar Golgi aygıtına nakledilir. ER gibi, Golgi aygıtı da katlanmış zarlardan oluşur. Özel “kodlar” için proteinin amino asit sekanslarını araştırır ve bunları uygun şekilde değiştirir. Bu işlenmiş proteinler daha sonra Golgi’de depolanır veya hücrede başka bir yerde nakledilecek olan kesecikler halinde paketlenir.
Diğer Organeller
Bazı organeller sadece bazı bitkilerde ve bazı hayvanlarda bulunur. Bunlar arasında yiyecek, su ve atık depolayan vakuoller; lizozomlar hücrenin sindirim ya da işe yaramaz kısımlarını sindirir. Bitkiler ayrıca hayvanların sahip olmadığı iki organele sahiptir. Kloroplastlar bitkilerin güneş ışığını işlemesine yardımcı olur ve hücre duvarları bitki saplarına destek sağlar.
Kaynakça:
https://www.britannica.com/list/6-cell-organelles
https://sciencing.com/types-organelles-8277347.html
Yazar: Meltem Yıldırım