Plantar fasiit, topuğun ayak parmaklarına bağlayan doku bantlarının iltihaplanmasından kaynaklanan acı verici bir durumdur. Ayakta, topuktan ayak parmaklarına kadar uzanan kalın, lifli bir doku bandı olan fasya vardır. Bu dokular ayak kaslarını ve kemerini destekler. Aşırı gerildiklerinde, yüzeylerinde küçük yırtıklar meydana gelebilir ve bu ağrıya ya da yanmaya neden olabilir. Bu plantar fasit olarak tanımlanır.
Sebepleri
Plantar fasiit’e birçok şey neden olabilir. Erkeklerde plantar fasiit oluşabileceği gibi, kadınlarda daha yaygın bir durum olarak karşımıza çıkar. Ayrıca yaşlandıkça, kilolu olunduğunda veya günde birkaç saat boyunca ayakta kalındığında riski daha fazladır. Ayrıca risk aşağıdaki durumlarda da artabilir:
• İnce tabanlı yıpranmış ayakkabı giyildiğinde
• Düztaban bir ayağa veya çok yüksek bir kemere sahip olunduğunda
• Genellikle yüksek topuklu ayakkabılar giyildiğinde
• Aşil tendonları veya topuk kordonlarında aşırı yüklenme olduğunda
• Olağandışı aşırı bir yürüyüşte ya da ayakta kalındığında
Semptomları
Belirtiler, ayağın dibindeki ağrıyı içerirken, topuk kemiğinin önünde veya ortasında ağrı görülebilir. Sabah ilk uyanıldığında ilk adımda ağrının daha kötü olduğu fark edilebilir. Ayrıca uzun süre oturduktan sonra ayağa kalktıktan sonrada oluşabilirken egzersiz yapıldıktan hemen sonra ağrı hissetme ihtimali daha yüksektir.
Teşhisi
Doktor normalde sadece ayağın içindeki hassas bölgeleri kontrol ederek plantar fasiit olunup olmadığını söyleyebilir. Çoğu zaman, bulunduğu yere göre acıya neyin neden olduğunu tespit edebilir. Muhtemelen herhangi bir görüntüleme testi yapmaz. Nadir durumlarda, topukta ki sıkışmış veya sıkıştırılmış bir sinir veya stres kırığı gibi başka bir nedeni dışlamak için bir X-ışını veya MRG önerebilir.
Plantar fasiit normalde birkaç ay sonra kendiliğinden geçer. Reçetesiz ağrı kesicilerin alınması, dinlenilmesi şişliğin azalmasına ve hastanın daha rahat etmesine yardımcı olabilir. Rahatlamak için gerilmeler veya tabanlık takmayı önerebilir. Ancak düzelmediyse topukta kızarıklık veya morarma fark edilirse doktora müracaat edilmelidir.
Tedavileri
Bu iltihap Plantar fasyası özellikle koşucular için çok yaygındır. Doğru tedavi ile bu durum genellikle birkaç ay içinde geçer. İyileşmesini hızlandırmak ve diğer yaralanmaları ortadan kaldırmak için doktora 
görünmek en iyisidir. Doktorun ağrıyı hafifletmek ve ayağın iltihabını azaltmak için deneyebileceği birkaç seçenek vardır. Aynı zamanda birkaç terapinin denenmesini bile önerebilir. Bu tedavi şekilleri aşağıdaki gibidir.
İlaç: Steroidal olmayan antienflamatuar ilaçlar ( NSAID’ler ) ağrının kesilmesine yardımcı olur ve plantar fasya iltihabını azaltır. Doktor birkaç hafta boyunca günde birçok doz reçete edebilir.
Steroid enjeksiyonu: Ağrı şiddetliyse veya öngörülen NSAID’lere cevap vermiyorsa, steroid enjeksiyonu yapılması düşünülebilir. Steroid plantar fasyasınızın en acı kısmına enjekte edilir. Ağrıyı yaklaşık bir ay boyunca hafifletmeye yardımcı olabilir, ancak iltihabı atması bundan daha uzun süre sürebilir.
Fizik tedavi: İlaç, dinlenme ve buz yardımcı olmazsa, doktor fizyoterapiste gitmeyi önerebilir. Plantar fasya, aşil tendonu ve alt bacak kaslarını germek ve güçlendirmek için egzersizler yapılabilir. Fiziksel terapist ayrıca uzun süreli iyileşmeye yardımcı olmak için masaj, kontrast banyoları veya ultrasonografi kullanabilir. Birkaç ay sonra sonuç görülmezse daha ileri bir tedavi prosedürü uygulayabilir hatta ameliyat önerebilir. Diğer tedavi prosedürleri aşağıdaki gibidir:
Şok dalgası terapisi: Bu kelimenin tam anlamıyla plantar fasya’yı ses dalgalarıyla şok edilme işlemidir. Ayaktaki kan akışını uyarır ve dokunun iyileşmesine yardımcı olur. Ayrıca ağrıyı kesmek için sinirleri sersemletir.
Tenex prosedürü: Sadece küçük bir kesik açılarak skar dokusu kaldırılır. Skar dokusunu hedeflemek ve çıkarmak için bir ultrason kullanılır. Bu prosedür normal günlük yaşama 10 gün kadar ara verilmesini gerektirir.
Cerrahi operasyon: Bu işlem plantar fasya’yı topuk kemiğinden alır. Ciddi ağrı ya da diğer tedavilerin yardımcı olmadığı inatçı bir yaralanma varsa cerrahi genellikle son çaredir. Hasta muhtemelen aynı gün eve dönebilir. Doktor hastadan atel takmasını veya bot giymesini ve ayağa belirli bir süre ağırlık verilmemesini tavsiye eder.
Plantar Fasiit İçin Ne Yapılabilir?
Plantar fasiit ile ayağın alt tarafındaki doku iltihaplanır ve topuğun tabanı veya ayağın altını incinir. Koşucular, düztaban, yüksek kemerli ayağa sahip olanlar, fazla kilolu ya da uzun süre ayakta kalan kişiler de çok görülür. Ayağın normale dönmesi 6-12 ay sürebilir. Ağrıyı hafifletmek ve ayağın daha hızlı iyileşmesine yardımcı olmak için evde bazı uygulamalar yapılabilir. Bu uygulamalar aşağıdaki gibidir;[planter taban]
Dinlenme: İltihap atılana kadar ayağa ağırlık verilmemesi önemlidir.
Buz: Bu, iltihabı tedavi etmenin kolay bir yoludur
Ağrı kesici ilaçlar: Nonsteroidal antienflamatuar ilaçlar ( NSAID’ler ) ayaktaki ağrının azalmasına yardımcı olarak daha iyi hissedilmesini sağlayabilir ve iltihaplanma konusunda yardımcı olabilir.
Germe ve egzersiz: Bu ağrılar için, aşil tendonunu ve ayağın alt kısmını germek iyi gelir. Alt bacak ve ayak kaslarını güçlendiren egzersizler yapılmalıdır. Bu, bileği stabilize etmeye, ağrıyı hafifletmeye ve plantar fasiitin tekrar oluşmasını önleyebilir.
Atletik bant: Bu bant ayağı destekleyebilir ve plantar fasiiti kötüleştirecek şekilde hareket edilmesini engelleyebilir.
Ortez kullanımı: Kemer destek veya ortez denilen destekleri kullanarak ayağa ekstra destek verilebilirler. Bu bantlar reçetesiz olarak(OTC) eczane ya da medikal ürün mağazalarından alınabilir veya özel yaptırılabilir. Genellikle, bu tabanlıklarla alınan sonuçların iyi olduğu gözlemlenmiştir
Tabanlık: Atılan her adımda, topuk yere çarpar ve plantar fasyaya gerginlik verir. Ayakkabının içine giren bu topuk şekilli yastıklar ağrının azaltılmasına yardımcı olabilir. Bu tabanlıklar gerginliği azaltmak ve ekstra bir destek vermek için topuğu kaldırırlar.
Gece ateli: Plantar fasya ve aşil tendom ağrısı genellikle gece artabilir. Uyurken giyilen gece atelleri, ayakların 90 derecelik bir açıyla tutulmasını sağlar. Böylece plantar fasyayı çekmek yerine, uyurken iyi ve sürekli bir gerginlik elde edilmiş olur, buda kaliteli bir uyku sağlar. Bu ateller hacimli olabilirler, ama gerçekten iyi çalışma eğilimindedirler ve acı dindiğinde çıkartmak için pratiktirler.
Yürüteç: Diğer tedaviler başarısız olduğunda, kontrollü bir ayak bileği hareketi sağlamak için yürüteç olarak adlandırılan bir yürüme aparatı veya baston önerebilir. Bu yürüteç ya da baston ayağı dinlendirmeyi sağlar ve bu da ağrıyı hafifletir, fakat bu bir tedavi değildir. Bu aparatların kullanımı bırakıldığında ağrı geri dönebilir. Bu, tabanlık ve germe gibi başka tedavilere de ihtiyaç duyulduğu anlamına gelir.
Önleme Yolları
Ayaktaki ağrı iyileştiğinde, plantar fasiitin geri gelmesini önlemek için birkaç yaşam tarzı değişikliği yapılabilir. Bu yaşam tarzı değişiklikleri aşağıdaki gibidir;
Kilo vermek: Eğer hasta kilolu veya obez ise bu basınç plantar fasiitise neden olabilir. Kilo vermek ayakların altındaki baskıyı azaltabilir.
Ortopedik ayakkabı seçimi: Ayakkabı alırken ortopedik tercih edilmeli ve sık sık değiştirilmesine dikkat edilmelidir. Ayrıca topuklu ayakkabılardan uzak durulmalıdır.
Sert yüzeylere yalınayak basılmamalı: Özellikle sabah ilk adım atarken kesinlikle sert yüzeylere yalınayakla basılmamalıdır. Bu plantar fasiit ağrılarını artırabilir. Ayrıca, doktorun ayakkabıların iç kısıma yerleştirmek için tavsiye ettiği destekler kullanılabilir.
Yavaş egzersiz yapılmalı: Yüzmek veya bisiklete binmek gibi aktiviteler plantar fasiite neden olmaz veya daha da kötüleştirmez. Bu egzersizleri yaptıktan sonra baldırlar ve ayaklar uzatılarak dinlendirilmesi gerekir. Örneğin, ayak parmakları kıvrılarak ve gevşetilmesi, ayakların ve ayak bilekleri ile dairesel hareketler yapılması önlenmesinde yardımcı olabilir.
Uzun süreli olmayan egzersizler: Uzun süreli olmayan koşma ve zıplama hareketleri baldır kaslarının daha sıkı hale gelmesinde yardımcı olabilir. Şu egzersizler önlenmesinde yardımcı olabilir.
Plantar fasiit yoğunlukla kadınlarda görülen ve basit tedavi yöntemleri ile önlenebilen bir ayak rahatsızlığıdır. İleri yaş, uzun süre ayakta kalma bu rahatsızlığı tetiklese basit önlemlerle önlenebilir bir durumdur.
Kaynakça:
nlm.nih.gov
cdc.gov
toptenreviews.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu