Diş plağı, diş eti çizgisinin üzerinde ve altındaki dişlerde ya da dişler arasında oluşan yapışkan ve şeffaf bir filmdir. Plak, düzenli çıkartılmalıdır çünkü dişte problemlere neden olabilir. Plak ağzın her tarafında oluşur ancak İngiltere’deki Newcastle Üniversitesi Diş Bilimleri Fakültesi’ne göre, azı dişlerinin derin yarıklarında ve çevresinde daha fazla birikme eğilimindedir. Çoğunlukla renksiz olmasına rağmen diş plağı, dişlerde birikmişse bulanık ya da pürüzlü hissedilmesine neden olabilir.
Diğer belirtiler arasında ağız kokusu, kırmızı şiş diş etleri ve renk bozulması sayılabilir. En yüksek risk altındaki gruplar; çocuklar, yaşlı yetişkinler ve diş hekimine düzenli olarak gidemeyenlerdir.
Diş Plağı Tanımı
Diş plağı, bir diş yüzeyinde bulunan bir mikroorganizma topluluğu olan mikrobiyal bir biyofilmdir. Biyofilmler çok çeşitli mikrobiyal topluluklardır. Bu mikropların etkileşimli ve işbirlikçi doğası plağı özellikle antimikrobiyal maddelere karşı dirençli yapmaktadır. Çünkü bu mikroplar büyük miktarda birikmişse sifilizin neden olduğu mukozal plakları hatırlatan sarımsı bir renk alabilirler. Tükürük, yiyecek ve sıvılar ağız da birleştiğinde, bakteri üremesine ve birikmesine izin veren bir ortam oluştururlar. Plak oluşumuna ve büyümesine katkıda bulunan yaygın yiyecekler arasında, karbonhidrat içeren veya alkolsüz içecekler ve şekerlemelerde bulunan sükroz ve nişastalar gibi basit şekerler bulunur. Şekerli kek, şeker ve meyve gibi yiyeceklerin yenilmesi plak bakterilerinde artışa neden olabilir. Plak bakterileri diş eti iltihabı, çürük ve ileri diş eti hastalığına yol açabilir, bu nedenle tedavi ve korunma için adımlar atmak önemlidir.
Plak dişler arasında ve diş eti çizgisinin altında gizlenir. Tamamen bundan kaçınmanın bir yolu yoktur, bu yüzden birikmesini engellemek için iyi diş temizliği rutini sürdürmek önemlidir. Bazı gıdalar, özellikle karbonhidratlar (şeker veya nişasta içeren yiyecekler), süt, alkolsüz içecekler, kek ve şeker gibi plak büyümesine büyük katkı sağlar.
Plak Oluşumu Nasıl Olur?
Plaklar yemek ve içeceğin yendikten sonra dişlerde kalmasına izin 
verilmesinden kaynaklanmaktadır. Yetersiz fırçalama ve diş ipi kullanımı aynı zamanda plak dişlerin özellikle diş eti yüzeyinde kalmasına neden olmaktadır. Plak, bakteri, karbonhidrat, yiyecek parçacıkları ve tükürük gerektirir. Bir kişi karbonhidratlarla yemek yedikten sonra, karbonhidratlar bir asit oluşturmak için ağzın doğal bakterileri ile birleşir. Asit daha sonra mikrobiyal maddenin yapışkan ve sert olmasına neden olan başka bir kimyasal reaksiyonda eski yiyecek parçacıkları ve tükürük ile birleşir. Bu madde diş plağıdır. Zamanla, plak düzenli bir şekilde çıkarılmazsa, tükürükte ki mineraller plak biyofilmini biriktirilir ve 24 ile 72 saat içinde sertleşmesine neden olarak tartar haline gelir. Evde plak çıkartılabildiği halde, tartarın çıkarılmasın da diş hekiminin yardımına ihtiyaç vardır.
Yetişkinlerin % 68’inin tartar olduğunu biliyor muydunuz? Diş taşı olarak da adlandırılan Tartar, dişlerde ki plak sertleştiğinde oluşan sarı veya kahverengi renkli bir tortudur. Dişlerde katran birikmesi diş minesine güçlü bir şekilde bağlı olduğu için, sadece bir diş hekimi tarafından çıkarılabilir. Diş telleri, ağız kuruluğu, sıkışık dişler, sigara ve yaşlanma ile tartar geliştirme riski daha yüksektir. Bireyler, tartar oluşumuna karşı duyarlılıkları bakımından büyük ölçüde farklılık gösterir. Birçokları için, bu birikintiler yaşla birlikte daha hızlı artar.
Dişlerde Plakla İlgili Erken Belirtiler
Plak soluk sarı bir renk olabilir, ancak aynı zamanda görmeyi zorlaştıracak şekilde renksiz olabilir. Bu yüzden iyi bir ağız hijyeni sağlamak ve kontrol için her 6 ayda bir diş hekimine görmek önemlidir. Görülmesi zor yerleri tespit etmek için diş aynalarını kullanabilirler ve dişlerin arasındaki plakları diş terazisi ile kazıyabilirler. Her diş seti benzersizdir, bu nedenle diş hekiminden plak birikimini gidermek için diş ipi fırçalama ile ilgili tavsiye alınması gerekir. Diş plakasını evde düzgün bir şekilde temizlenip temizlenmediği merak konusudur. Bunun için eczanelerde bulunan plağı boyayarak açığa çıkartan tabletlerini kullanılabilir. Plakayı boyayarak ve açığa çıkarttığından, daha iyi bir fırçalama ve diş ipinin nerede kullanılacağı tespit edilebilir. Böylece evde plakayı etkili bir şekilde çıkarılmak için fırçalama şansı bulunmuş olur.
Plak ve Tartar Oluşumunu Önleme Adımları
Ağız sağlığına ve dişlerde plak birikmesini önlemek için en iyi yol tartarın önlenmesidir. Tartarın önlenmesine yardımcı olmak için, günde en az iki kez dişler fırçalandığından, tartar kontrol florürlü diş macunu ile gargara kullanıldığından ve günde bir kez diş ipi kullanıldığından emin olunmalıdır. Ağız ve diş sağlığı kontrollleri için diş hekimi düzenli olarak ziyaret edilmelidir. Ayrıca doktor diş temizliği rutininde kullanılacak 
ürünler içinde yardımcı olabilir. Plak ve tartarın önlenmesinde yardımcı olacak diğer yollar aşağıdaki gibidir:
• Her 6 ayda bir diş hekimi ziyaret edilmelidir. Diş hekimlerini düzenli olarak giden yetişkinlerin plakla ilişkili diş hastalıklarına yakalanma olasılığı daha düşüktür.
• Anti-plak florür diş macunu seçilmelidir.
• Ağızda kalan yiyecek parçacıklarını gidermek için günlük diş ipi kullanılmalı ve dişler arasındaki plaklar çıkarılmalıdır. Plak oluşumunu önlemek için, günde bir kez diş ipi kullanıldığından ve dişleri günde en az iki kez, florür, anti-plak diş macunları ile fırçaladığından emin olunmalıdır.
• Mümkün olduğunca elektrikli bir diş fırçası alınmalı ve her 3 ayda bir başı değiştirmeyi unutulmamalıdır. Manuel veya şarj edilebilir diş fırçası gibi kaliteli bir diş fırçası kullanılmalı ve üç ayda bir veya kılların aşınması durumunda en kısa sürede değiştirmelidir.
• Plak ve tartar riskini azaltmak için sigara içmekten kaçınılmalıdır.
• Dişlerde plak birikimini engellemeye yardımcı olmak için çok korumalı gargara kullanılmalıdır. Rutin olarak, alkol yanması olmadan plak ve diş eti iltihabına karşı 24 saat koruma sağlar. Ayrıca boşluklarla savaşmak ve tartarın önlenmesine yardımcı olmak için ekstra tartar koruma içeren diş macunlar tercih edilebilir.
Plak ve Tartar İle İlgili Koşullar
Peki, neden plak bir diş problemidir? Plaktan korunmak ve kurtulmak için gerekli adımları atılmazsa, aşağıdaki sorunlara yol açabilir:
• Kaviteler: Bakterilerin plakta ürettiği asitler düşük pH seviyesine neden olabilir ve diş minesine zarar verebilir.
• Dişeti iltihabı: Plak bakteri birikimi diş etlerinin iltihabına neden olabilir.
• Ağız kokusu: Yetersiz diş hijyeninden kaynaklanan plak birikmesi ayrıca kötü kokulu nefes alıp vermeye neden olabilir.
Öte yandan, tartar birikintisi diş yüzeyine güçlü bir şekilde yapışır ve diş hekimi tarafından çıkarılması gerekir, bu yüzden proaktif olmak ve sorun çıkmadan önce plağı çıkarmak çok önemlidir. Herhangi bir tartar birikimi belirtileri yaşamaya başlanırsa, mutlaka diş hekiminle görüşülmesi gerekmektedir.
Sorunlar ve Riskler
Ulusal Diş Hekimliği ve Kraniyofasiyal Araştırma Enstitüsü’ne (NIDCR) göre zamanla, düzenli fırçalanmayan dişlerde, bu asitler diş minesini yemeye, yok etmeye ve diş çürümelerine (oyuklar) neden olmaya başlar ve ayrıca diş çürüğü, diş apselerine yol açabilir. Plak, diş eti çizgisinin altındaki diş köklerinde gelişirse, asitler, dişi destekleyen kemiği parçalayabilir.
Diş hekimlerine göre diş eti çizgisinin yanındaki diş plağı da, daha ciddi periodontite neden olabilecek hafif bir diş eti hastalığı şekli olan gingivite yol açabilir. Bu durumda, plak diş etlerini tahriş eden, şişmelerine, kanamalarına ve enfekte olmalarına neden olan toksinler üretir. Birkaç gün dişlerde kalan diş plağı, kalkülün ve taş veya tartar denilen sert, yoğun bir madde haline gelir. Büyük St. Louis Dental Hijyenistler Birliği’ne göre, tartarın bireysel çabalarla temizlenmesi zordur, bu temizleme işlemini dişçi veya diş hijyenistleri tarafından kazıyarak yapılması gerekmektedir.
Plaktan Kurtulmak İçin Nasıl Bir Yol İzlenmeli
Plak asla tam olarak kaybolmasa bile ağız hijyeni ve diş hekimi ziyaretleri ile kontrol altına alınabilir. Asit diş çürümesine neden olmadan önce, toksinler diş eti hastalığına neden olmaya başlamadan ve tartar haline gelmeden önce düzenli olarak çıkarmak önemlidir. Günde iki dakika iki kez doğru fırçalama ve günde bir kez diş ipi ile diş temizliği yapmak plaktan kurtulmak en iyi yoldur. Ayrıca, elektrikli diş fırçalarının plak sökülmesinde en etkili olduğu kanıtlanmıştır. Her yemekten veya atıştırmadan sonra ve yatmadan önce fırçalamak plak birikimini önlemeye yardımcı olur ve diş macunu olarak Anti-plak diş macunu kullanılmalıdır. Anti-plak florürlü diş macunları, plakla mücadelede bakterilerin üstesinden 
gelmenin harika bir yoludur. Ayrıca plakla savaşmaya yardımcı olan bir gargara ile durulanması bakterileri ileri derecede yok etmeye yardımcı olur ve plak büyümesini önler.
Dişler her altı ayda bir profesyonel diş temizliği yaptırılmalı ve yılda bir kez diş muayenesi ve röntgen çektirilmelidir. Temizlik sırasında, diş hekimi veya diş hijyeni uzmanı, ölçeklendirme olarak bilinen bir süreçte tüm plak ve tartar izlerini ağızdan çıkaracaktır. Dünya Şeker Araştırmaları Örgütü’ne göre, sınırlı miktarda şeker ve karbonhidratla dengeli bir diyet yemek, diş plağının birikmesini önlemeye yardımcı olabilir. Öğün aralarında atıştırmalıkların sınırlandırılması da yardımcı olabilir, çünkü her yemekte bir kez asit üretimi artar.
İnce koruyucu plastik benzeri kaplamalarda, plak özellikle yaygın olma eğilimindedir, ayrıca diş hekimleri arka azı dişlerindeki, çiğneme yüzeylerine de sızdırmazlık yapıldığında korumada faydalı olabileceğini belirtmektedir. Sızdırmazlık malzemeleri genellikle küçük çocukların dişlerine uygulanır, ancak yetişkinler de onlardan yararlanabilir. Ağız sağlığı ile ilgili 2000 tarihli bir rapora göre, sızdırmazlık ürünleri okullarda diş çürümesini yüzde 70’den daha fazla azaltabileceği bildirilmiştir.
Kaynakça:
nlm.nih.gov
cdc.gov
toptenreviews.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu