Sıcak ya da Güneş Çarpması Nedir?

Uzun kış günlerinde yağmurlar, rüzgarlar ve soğuklar sırasında sabırsızlıkla yaz aylarının gelmesi, güneşin sıcak yüzünü göstermesi beklenir. İlkbahar geldiğinde güneşin ısıtan canlandıran gücü hissedilir ve tabiat uyanır. Ardından gelen yaz ayları güneşi, kumu, denizi özleyenlerin adeta bayramıdır. Güneş, deniz, kum fazlasıyla cezbedicidir ama yeterince farkındalık yoksa arzu edilmeyen sağlık sorunlarıyla yüz yüze kalınır. Güneş hayat verdiği gibi alır da. Sözünü ettiğimiz yaşamsal tehlike güneş ya da sıcak çarpmasıdır. Dış ortamın sıcaklığı arttıkça vücudumuzun adaptasyon mekanizmaları devreye girer. Ancak vücut sıcaklığını düzenleyen ve sabit tutmaya çalışan bu mekanizmalar ani sıcaklık artışlarında, uzun süre güneşte kalınması durumunda bozulur ve bazı şikayetler yaşanmaya başlanır. Bu şikayetler sıcak çarpmasından dolayıdır.

Güneş Çarpmasının Belirtileri Nelerdir?

Güneş ya da sıcak çarpması birçok belirti verebilir. Ancak sayılan belirtilerin tamamı aynı kişide görülmeyebilir. İşte o belirtiler:
*Mide bulantısı
*Vücut sıcaklığının yükselmesi
*Deride kızarıklık, kuruluk ve sıcaklık
*Kusma
*Hızlı nabız
*Yüzeysel solunum
*Halsizlik, yorgunluk hissi
*Kas krampları
*Baş ağrısı
*Sersemleme ve uyuklama
*Asabiyet, konuşmalarda tutarsızlık
*Yürüme bozukluğu
*Gözbebeklerinin genişlemesi
*Bilinç kaybı
*Havale geçirilmesi

Güneş Çarpmasına Neden Olan Faktörler

Havanın nemli ve çok sıcak olması güneş çarpmasının temel nedenidir. Hava sıcaklığının 32 santigrat dereceden, havanın nisbi nem oranının da % 60’tan fazla olması durumunda sıcak çarpması riski başlar. Diğer kolaylaştırıcı nedenler şunlardır:
*Giysi seçimindeki hatalar
*Fazla ve yağlı beslenmek
*Fazla alkol almak
*Güneş altında veya fırın gibi ortamlarda çalışmak
*Az sıvı almak
*Güneş altında uzun süre kalmak
*Çadır gibi mekânların kapalı kalması ve fazla ısınması
*Plajlarda, kumsalda zamanı unuturcasına oyuna dalmak
*Sauna ve hamam gibi ortamlarda fazla zaman geçirmek

Kimler Daha Çok Risk Altındadır?

Güneşin bol, hava sıcaklığının ve neminin yüksek olduğu durumlarda herkesi sıcak çarpabilir. Ancak kalp yetmezliği, damar sertliği, şeker hastalığı ve yüksek tansiyonu olanlar, idrar söktürücü kullananlar, kanser tedavisi görenler, alkol alanlar, aşırı kiloya sahip olanlar, gebeler, yaşlılar ve 5 yaşından daha küçük çocuklar yüksek risk altındadır. Dökümhane, fırın, kazan dairesi gibi ortamlarda efor sarf etmek durumunda kalanlarda da sıcak çarpması görülebilir.

Güneşe Hangi Saatlerde Çıkılmamalı?

Kısa ya da uzun yaz tatillerinde denizin ve güneşin tadını çıkarmaya çalışırken kalıcı hasarlar almamak ya da yaşamını kaybetmemek için herkes üzerine düşen tedbirleri almalıdır. Bu nedenle güneş ışınlarının dik geldiği öğle saatlerinde doğrudan güneş altında kalınmamalıdır. Herkes güneş çarpmasına uğrayabilse de çocuklar ve yaşlılar diğer yaş gruplarına göre daha fazla risk altında olduğundan korunmalıdır. Rüzgârın olmadığı günlerde sıcak çarpmaları daha çok görülür.
Yüksek sıcaklığa maruz kalınırsa insan vücudunun sıcaklığının sabit tutulabilmesi için sinir sisteminin verdiği emirlerle kan dolaşımı hızlanır, damarlar genişler, kan deriye yakın, yüzeyden akar, ter bezleri çalışır. Böylece vücut fazla ısıdan kurtarılmaya çalışılır. Fazla ısı soluk verme yoluyla da atılır. Özellikle terleme mekanizması görevini yapamazsa vücut sıcaklığı yükselir, kandaki sodyum ile klor mineralleri azalır, bitkinlik, halsizlik gibi sorunlar yaşanır. Normali 36,6-37 santigrat derece olan vücut sıcaklığının 40 dereceye ve üzerine çıkması hücrelerdeki kimyasal olayların işleyişini bozar. İşte bu durum sıcak çarpmasıdır.

Güneş Çarpması Durumunda Ne Yapmalı?

Güneş ya da sıcak çarpması genellikle 40 derecenin üzerindeki hava sıcaklıklarında gerçekleşen gayet ciddi bir olaydır. Bir kişide halsizlik, kendini yorgun hissetme, aşırı miktarda terleme gözleniyorsa sıcak çarpmıştır. Sonraki evrede terleme azalıp durabilir ve hastanın derisi kuru, sıcak hissedilir. Nabız zayıf ama çabuk, solunum da yüzeysel ise hastanın yardıma ihtiyacı vardır. Vaktinde müdahale edilmez, zaman kaybedilirse şuur kaybı görülebilir hatta bu süreç hastayı ölüme götürebilir.

Sıcak çarpması sadece güneş altında yaşanmaz. Fırıncılar ve lokanta mutfaklarında ocak karşısında saatlerce yemek yapanlar da risk altındadır. Sıcak çarpması şüphelerinde acilen önlem alınmalıdır. Durum çok ciddiyse ilk yardım çağrılması yerinde olur.
Sıcak çarpmalarının ilk aşamalarındaki belirti fazla tuz ve sıvı kaybından kaynaklanan, sıcak bitkinliği de denilen halsizliktir. Sıcak çarpmalarının sonraki aşamalarında vücudun kol, bacak, karın gibi kısımlarında kas spazmları oluşur. İleri aşamalarda kalıcı hasarlar ile ölüm riski artmaktadır. Belirtileri erken fark edip hastanın bilincini kaybetmesine fırsat vermeden ilk yardım ve tıbbi müdahale yapılmalıdır.

Sıcak Çarpması İlk Yardım ve Tedavisi

Terlemek vücut sıcaklığını azaltır ve dış ortama uyumunu sağlar. Sıcak çarpmalarında terleme azalarak durur. Bazı durumlarda kişiler sıcak çarpmasına ve vücut içi sıcaklığının yükselmiş olmasına rağmen terleyebilir ve derileri soğuktur. Bu durum aldatıcıdır ve diğer sıcak çarpması belirtileri de olmayabilir. Böbrek yetmezliğine, kas hasarlarına ve damar içinde kan pıhtılaşmasına sık rastlandığı için bu tür sıcak çarpmaları oldukça tehlikelidir.

Sıcak çarpması belirtileri gösteren kişiler önce serin, gölgelik bir alana çekilerek yan yatırılmalı, ayakları biraz yükseltilmeli, şuuru açıksa sıvı verilmeli, giysileri çıkarılmalı ve vücudu soğutulmaya çalışmalıdır. Soğutmada suya batırılan sünger ya da bez kullanılabileceği gibi hasta ıslak, soğuk çarşafla sarılabilir veya vücudu doğrudan hortumla ıslatılabilir. Islatılan vücuda vantilatör tutularak suyun buharlaşmasını sağlamak gerekir. Hastalar genellikle bu ilk müdahalelerle kendine gelir. Ancak kendine gelmiş olsalar da kliması olan bir ambulansla hastaneye götürülmelidir. Hastanelerde sıcak çarpması tedavisine buzlu su banyoları ile devam edilecek, sıvı ve elektrolit takviyesi yapılacak, vücut sıcaklığı 37,5 santigrat dereceye getirilmeye çalışılacak, gerekiyorsa yoğun bakımda takibi yapılacaktır.

Sıcak Çarpmalarına Karşı Alınabilecek Önlemler

Alınabilecek birkaç önlemle sıcak çarpmalarından korunmak mümkündür. Örneğin açık havada, güneş altında olunan saatleri ayarlamak bizim elimizdedir. Sabahları saat 11.00’den itibaren öğleden sonra saat16.00’ya kadar güneşten korunmak gerekir. Giysilerin açık renkli, bol ve pamuklu olması bedene hava aldırarak rahatlatır. Güneş altında kalarak efor sarf etmek, yeterince su içmemek vücudun terlemeyle çok fazla su ve tuz kaybetmesine sebep olur. Sıcak günlerde bol miktarda su, soda, ayran gibi sıvılar alınmalıdır. Ağır yağlı, şekerli gıdalar yerine sebze, salata, taze meyve tüketilmeli ve alkol kullanılmamalıdır. Çay ve kahve içimi de azaltılmalıdır.

Yapılmaması Gerekenler

D vitamini besinlerle alınan fosfor ve kalsiyumun bağırsaklardan emilmesini, kemiklerin ve dişlerin sağlamlaşmasını sağlar. Bu vitamin besinlerle dışarıdan alınsa da asıl kaynağı güneştir. Güneşten yeryüzüne ulaşan ultraviyole ( mor ötesi) ışınlar deride D vitamini sentezlenmesini sağlar. Bahar aylarında ve yazın kol, bacak ve yüz güneş görmeli, en az 20 dakika güneşlenmelidir. Yararları olsa da güneş altında fazla zaman geçirilmemelidir. Zararlarından korunmak için yapılabilecek çok şey vardır. Örneğin suyun ve kumun güneş ışınlarını yansıtması nedeniyle cilt yanıklarını önlemek için koruyucu krem ve gözleri korumak için gözlük kullanılmalıdır. Ancak bazı şeyler de yapılmamalı, mesela mecbur olmadıkça güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde dışarıda olunmamalı, sıcağa alışmadan birden güneşe çıkılmamalıdır. Sıcak çarpması durumlarında hastalara yapılacak ilk yardım sırasında alkol ya da kolonya koklatılmamalı, bilinci yerinde değilse su ya da gazlı içecek içirmeye çalışılmamalı, bilinci yerinde olanlara da katı yiyecek verilmemelidir.

Kaynakça:
https://yasamhastaneleri.com
https://www.memorial.com.tr
https://www.saglikocagim.net

Yazar: Müşerref Özdaş